Mâtürîdîler’in Ulûhiyyet Konusunda Kerrâmiyye’yi Tenkitleri (Ebü’l-Berekât en-Nesefî Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 171 - 188, 08.07.2020

Hüseyin Doğan

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.730620

Öz

Horasan ve Maveraünnehir bölgesi, tarih boyunca pek çok dinî, siyasî, felsefî ve mezhebi oluşumlara ev sahipliği yapmış olan bir bölgedir. Hiç kuşkusuz Ebü’l-Berekât en-Nesefî de, Horasan ve Maveraünnehir bölgesinin yetiştirmiş olduğu önemli ilim adamlarındandır. Hanefî-Mâtürîdî kelâm geleneğine bağlı olarak benimsediği ve kabullendiği görüşleri itibariyle, kendi döneminde ortaya çıkan ve kendisinin Ehl-i Sünnet karşıtı olarak nitelendirdiği pek çok grup veya mezhebe karşı koymuştur.
III.-VII./IX.-XIII. yüzyıllar arasında Horasan Horasan ve Maveraünnehir bölgesinde faaliyet gösteren ve önemli bir kelâmî okul olan Muhammed b. Kerrâm (ö.255/869) ve hareketi, Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin fazlasıyla dikkatini çektiği bir mezheptir. Nesefî, Kerrâmiyye’ye dönük eleştirilerini genel olarak Allah tasavvuru ile ulûhiyyet konularında yoğunlaştırmıştır. Nesefî’nin, Kerrâmiyye’nin benimsediği ve savunduğu bazı teolojik görüşlerine olan eleştirilerinde kimi durumlarda haklılık payı olsa da, kimi eleştiri ve tenkitlerinde ise ilmî ve nesnel çerçeveden tamamen uzak duygusal bir eğilim ve kabullerle yaklaştığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Nesefî, Allah, Sıfat, Eleştiri,

Māturid’s Critisizm of the Karramiyyah in The Idea of Allah (Abu’l-Barakāt Nasafi Example)

Öz

Horasan and Mawaraunnahr region is a region that has hosted many religious, political, philosophical and sectarian formations throughout history. Undoubtedly, Abul Barakat an-Nasafi is one of the important scientists of the Khorasan and Maveraunnehir region. He has opposed many groups and denominations that he has adopted and accepted in relation to the Hanafi-Maturidi’s Kalam tradition, which has emerged during his time and which he has adopted as an anti-Sunni. 

Between the III.-VII./IX.-XIII centuries Muhammad bin Karram (d. 255/869), an important Kalam School’s in Khorasan and Maveraunnehir and its movement is a sect that Abul Barakat an-Nasafi has attracted a lot of attention. Nasafi intensified his criticism of Karramiyyah in general with his in the Notion of Allah and idea of greatness. In some cases, although Nasafi’s criticism of the theological views of Karramiyyah has a right share, it is understood that some criticism and criticism approaches with emotional basis and assumptions that are completely out of the scientific and objective framework. 

Anahtar Kelimeler

Kalam,, Nasafi,, Allah,, Attribute,, Criticism,

Kaynakça

• ‘Abdülcebbâr, el-Kâdî Ebu’l-Hasan. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. ‘Abdülkerîm ‘Osmân. Kahire: Mektebetü vehbe, 1408/1988.
• el-Âmidî, Seyfüddîn. Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm. thk. Hasan Mahmûd ‘Abdillatîf. Kahire: el-Meclisü’l-cenneti’t-türâsi’l-islâmiyyi, 1391/1971.
• Aydın, Salih. “Ebû Hanîfe’nin En Kapsamlı Yorumu: Kerrâmiyye”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 19. (2012): 131-148.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Metebetü dâri’t-türâs, 2007.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdilkâhir. Kitâbu usûli’d-dîn. İstanbul: 1346/1928.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdilkâhir. Kitâbu el-Milel ve’n-nihal. thk. Elbîr Nasrî Nâdir. Beyrut: 1986.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdilkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Barthold, V. V. Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Haz. H. Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Bedir, Mürteza.“Ebü’l-Berekât en-Nesefî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bölükbaşı, Ömer. Ebû’l-Berekât en-Nesefî ve Şerhu’l-Cevâhiri’l-Mûdiyye Adlı Eserinin Tahkikli Neşri. Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü, 2014.
• Bulliet, Richard W. The Patricians of Nishapur. Cambridge: Harvard University Press, 1972.
• el-Cürcânî, Seyyîd eş-Şerîf ‘Ali b. Muhammed. Şerhu’l-mevâkıf. 4 cilt. İstanbul: 1257. Çetiner, Bedreddin. Ebû’l-Berekât en-Nesefî ve Medârik Tefsiri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Doğan, Hüseyin. Horasan ve Maveraünnehir’de Ilımlı Bir İslâm Politikası: Kerrâmî Söylem ve Yansımaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslam’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. trc. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Şura Yayınları, 1996.
• el-Emîn, Şerîf Yahyâ. Mu‘cemu’l-fıraki’l-islâmiyye. Beyrut: Dâru’l-ezvâ’î, 1406/1986.
• el-Eş‘ârî, Ebû’l-Hasan ‘Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve’htilafi’l-musallîn. 2 cilt. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 2006.
• Hodgson, Marshall G. S. İslâm’ın Serüveni. 3 cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• İsmail Paşa, Bağdatlı. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifin ve âsaru’l-musannifîn. 3cilt. Beyrut: Dârü’l-kütibi’l-‘ilmiyye, 1951.
• Kays, Ali. İrâniyyûn ve’l-edebi’l-‘arabi ricâli’l-ulumû’l-Kur’ân. Tahran: 1984.
• Kehhâle, ‘Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn –terâcimü’l-musannifi’l-kütübi’l-‘arabiyye-. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn ‘Abdilkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-mûdiyye fî tabakâti’l-hanefiyye. 3 cilt. nşr. Abdülfettâh Muhammed Hulv. Riyad: 1993.
• el-Leknevî, Ebû’l-Hasenât ‘Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâ’idü’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. nşr. Muhammed Bedreddin Ebû Firas en-Na‘sânî. Beyrut: 1906.
• el-Makdîsî, Şemsüddîn Ebî ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Ahmed el-Beşşârî. Ahsenü’t-tekâsîm fi ma‘rifeti’l-ekâlîm. thk. Muhammed Emîn ed-Dennâvî. Beyrut: Dâru’l-kütibi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. nşr. Fethullâh Huleyf. Beyrut: 1970.
• Muhtâr, Süheyr Muhammed. et-Tecsîm ‘inde’l-müslimîn –Mezhebü’l-kerrâmiyye-. Kahire: 1971.
• Nüveyhîz, Âdil. Mu‘cemü’l-müfessirîn. 12 cilt. Beyrut: Müessesetü nüveyhiz es-sekâfiyye, 1983.
• en-Nesefî, Ebû’l-Berekât ‘Ahmed b. Mahmûd. el-İ‘timâd fi’l-i‘tikâd (Şerhü’l-‘umde fî ‘akîdeti ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘ati). thk. ‘Abdullâh Muhammed ‘Abdillâh İsmâ‘îl. Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-Mısrıyye, 1432/2012.
• en-Nesefî, Ebû’l-Berekât ‘Ahmed b. Mahmûd. İslâm İnancının Ana Umdeleri. trc. Temel Yeşilyurt. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• en-Nesefî Ebû’l-Berekât ‘Ahmed b. Mahmûd. Şerhu’l-Cevâhiri’l-Mûdiyye. nşr. Ömer Bölükbaşı. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• en-Nesefî, Ebû’l-Berekât ‘Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. nşr. Mervân Muhammed eş-Şe‘âr. Beyrut: Dâru’n-nefâ’is, 2006.
• en-Nesefî, Ebû Mûtî‘ Mekhûl b. Fazl el-Belhî. Kitâbü’r-redd ‘alâ ehli’l-bed‘i ve’l-ehvâ’i ve’d-dâlleti. thk. Marie Bernand. Beyrut: 1980.
• en-Neşşâr, ‘Ali Sâmi. İslâm’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu II. trc. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Önal, Recep. Ebü’l-Berekât en-Nesefî ve Kelâmî Polemikleri. Bursa: Emin Yayınları, 2017.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akâidi. trc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: KayıhanYayınları, 2013.
• er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. ‘Ömer. Esâsü’t-takdîs. thk. ‘Ahmed Hicâzî es-Sakâ. Beyrut: Mektebetü’l-külliyyâti’l-Ezheriyye, 1406/1986.
• es-Sâbûnî, Nûreddîn. Mâtürîdiyye Akâidi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1998.
• es-Sûdûnî, Ebû’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim fî tabakâti’l-hanefiyye, thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1992.
• eş-Şehristânî, Ebü’l-Feth ‘Abdilkerîm, el-Milel ve’n-nihal. nşr. Muhammed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütibi’l-ilmiyye, ts.
• et-Temîmî, Takıyyüddîn b. ‘Abdilkâdir. et-Tabaķâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-hanefiyye. 4 cilt. thk. ‘Abdülfettah Muhammed. Kahire: 1989.
• Turan, Osman. Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Yazıcı, Muhammed. Ebû’l-Berekât en-Nesefî, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve el-İ‘timâd fi’l-İ‘tikâd Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1992.
• Yeşilyurt, Temel. Ebû’l-Berekât en-Nesefi ve İslâm Düşüncesindeki Yeri. Malatya: Kubbealtı Yayınları, 2000.