Ta'rîf-Tenkîr Kavramları Bağlamında Lafzî Müteşâbih Âyetler

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 32 - 59, 15.01.2021

Yaşar Akbaş

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.794906

Öz

Kur’ân’ı Kerîm’de kelime tekrarı, âyetin tamamının veya bir kısmının bir farklılık olmaksızın tekrar edilmesi ve kısmen farklılık içermek suretiyle âyetin tamamının veya bir kısmının tekrarı ile oluşmuş lafız benzerlikleri söz konusudur. Bu benzerlikler lafzî müteşâbih olarak isimlendirilmiştir. Kur’ân’ın, edebi açıdan Arap dilinin zirvesini oluşturmasına, Arap dilinin emsalsiz zirve metni olmasına rağmen art niyetle meseleye bakan bir takım çevreler tarafından biçimsel benzerliğe sahip âyetlerden dolayı Kur’ân’da gereksiz tekrarlar bulunduğu yönünde bir takım asılsız iddialar dile getirilmiştir.
Klasik ve modern dönemde ilgili benzerliklerin izahı noktasında birçok eser kaleme alınmış, benzerliklerin gereksiz tekrar olmadığı, mutlaka bir gayeye matuf olduğu izah ve isbat edilmiştir.
Bu araştırma ile ta‘rîf-tenkîr kavramlarının belâgat ilmi açısından delalet ettikleri manalar işlenecek, klasik ve modern dönemde yazılan eserlerin izahlarından da faydalanmak üzere benzer lafızlarla gelen âyetler’in ta‘rîf-tenkîr düzeyinde içerdiği kısmî farklılıkların anlamsal boyutu, edebî açıdan değeri örnek âyetler ışığında ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, Lafzî,, Müteşâbih, Ta‘rîf, Tenkîr

Kaynakça

• ‘Âkûb, İsa Ali. el-Mufassal fi ‘Ulûmi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye. Haleb: Câmiatu Haleb, 2000.
• ‘Abbâs, Fadıl Hasan. el-Belâga Funûnuha ve Efnânuha İlmu’l-Meânî. Ürdün: Daru’l- Furkan, 1417/1997.
• Akbaş, Y. Fatih. Arapça Sarf-Nahiv. Erzurum: Eser Basım Yayın. 5.Basım. 2018,
• ‘Ani, Ahmed Abdullah Hamûd. el-Büna en-Nahvî ve Eseruha fi’l-Ma‘na. Bağdat: Vizaretü't-T‘alimi'l-Âlî ve’l-Bahsu’l-‘İlmî, Camiatu Bağdat, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Bereket, Muhammed b. Raşid, el-Müteşabü’l-Lafziyyi fi Kur’ani’l-Kerîm ve tevcîhuhu. Suudi Arabistan: Camiatu İmam Muhammed Suud el-İslamî, ts.
• Berhemon, Fatıma Zehra. Delâletü’l-Müteşâbihi’l-Lafzî fi-Siyagâtu’l-Kur’âniyye. Cezayir: Camiatu Jelali Liabes, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Cibâlî, Muhammed Recaî Ahmed. Tevcîhu’l-Müteşâbihi’l-Lafziyyi fi’l-Kur’ani’l-Kerîm Beyne’l-Kudemâ ve’l-Muhaddisîn. Kuala Lumpur: Akademiyyetu Dıraseti’l-İslamiyyi, Camiatu Malay, Doktora Tezi, 2012.
• Curcânî, Ali b. Muhamed es-Seyyîd. M‘ucemu’t- ta‘rîfât. thk. Muhammed Seyyîd el-Münşavî. Suudi Arabistan: Daru’l-Fadile, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muhît. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-‘İlmiyye, 1993.
• Ensârî, Ebû Yahya Zekeriyya. Fethu’r-Rahmân bi Keşfi mâ Yeltebisu fi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: Daru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1984.
• Eren, Cüneyt. “Kur' an'ı Kerim'de Tekrar Olduğu İddiasının Belâgat Açısından Değerlendirilmesi”. Ekev Akadami Dergisi 3/2. (Haziran 2001), 91-107.
• Gırnâtî, Ebû Ca'fer Ahmed b. İbrâhîm b. ez-Zübeyr es-Sekafî el-Endelüsî. Milaku’t-Te’vîl thk. Abdulgani Muhammed Ali el-Fasî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Hassan, Abbas. Nahvu'l Vâfi. 4 Cilt. Mısır: Daru'l Maârif, 1979.
• Hâşîmî, es-Seyyîd Ahmed. Cevâhiru’l-Belâga. Beyrût: Mektebet’ül-‘Asriyye, 1999.
• İbn Akîl el-Mekkî. ez-Ziyâdetu ve’l-İhsân fi Ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Dârü’l-Kalem- Dârü’ş-Şamiye, 2006
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru't-Tunusiyye li'n-Neşr, 1984.
• İbn Cemâ‘a, Muhammed b. Ebû Bekir. Keşfu’l-Meânî fi’l-Müteşâbihi mine’l-Mesâni. thk. Abdulcevad el-Halef. Pakistan: Mektebetu ibn Teymiyye, 1990.
• İbn Kuteybe, Teʾvîlü Müşkili’l-Kur’an. thk. Ahmed Sakr. Kahire: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1973.
• İbn Manzûr, Cemalûddîn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır. 1996.
• İskâfî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-Hatîb. Dürretü't-Tenzîl ve Gurretü't-Teʾvîl. thk: Muhammed Mustafa Aydın. 3 Cilt. Mekke: Camiatu Ümmü’l-Kura, 2001.
• Kâhîz, Reyma, bint Zeyd b. Abdurrahman, Belâgatu’l-Müteşâbihi’l-Lafzî fi Sûreti’t-Tevbe. Suudi Arabistan: Camiatü'l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamî, Külliyetu’l-Lugati’l-Arabiyye, Yüksek Lisans tezi,1429/2008.
• Kasım, Muhammed Ahmed – Dîb, Muhyiddin. ‘Ulum’ul-Belaga, el-Bedî‘-el-Beyân-el-Me‘ânî. Trablus: el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitab, 2003.
• Kazvînî, Celâluddin Muhammed b. Abdurrahman Hatîb. el-İdâh fi Ulûm’l-Belâga. Beyrût: Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 2003.
• Kazvînî. Telhisu’l-Miftâh. Karaçi: Mektebetu’l-Büşra, 2010.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyüb b. Musa el-Hüseynî. Külliyyât. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1998.
• Kirmânî, Tâcülkurrâ Muhammed b. Nasr, el-Burhân fî müteşâbihi’l-Ḳurʾân. thk. Abdulkadir Ahmed Atâ. Beyrut: Daru’l- Kütübü’l-İlmiyye, 1986.
• Merağî Ahmed Mustafa. Ulûmu’l-Belâga. Beyrut: Daru’l- İlmiyye, 1993.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan el-Habenneka. el-Belâgatu’l‘Arabiyye Ususuha ve ulûmuha ve Fünûnuha. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kalem- Dârü’ş-Şamiye, 1996
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf, et-Tevkîf ‘alâ Mühimmâti't-Te'ârif. thk. Abdulhamît Salih Hemedân. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 1990.
• Rüveylî, Reyma bint. Sekran b. Feyz. Tevcîhu’l-Müteşâbihu’l-Lafzî fi’l-Ku’rani’l-Kerîm ‘inde İbn Zübeyr el-Gırnâtî ve İbni Cemâ‘a ”. Suudi Arabistan: Vuzaretu T‘alimi'l-Âlî, Camiatu Melik Faysal, Yüksek Lisans Tezi, 1438/2016.
• Saidi, Abdülmüteal. Buğyetü’l-İzah li Telhisü’l-Miftah. Kahire: Mektebetu’l-Adab, 1999
• Sâmerrâî, Fâdıl Salih. Dirasetu’l-Müteşâbihi’l-Lafzî min Ayi't Tenzîl Fi Kitabi Mulâki’t-Te'vil, Tunus: Dâru ibn Kesîr, 2016.
• Sekkâkî, Ebû Ya'kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftahu’l-Ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l İlmiyye, 1987.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İtkân fî ʿUlûmi'l-Ḳurʾân, 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Naşirûn, 2015.
• Şatrî, Salih Abdullah Muhammed. el-Müteşâbihü’Lafziyyi fi’l-Kur’anil-Kerîm ve Esraruhu’l-Belağiyye. Suudi Arabistan: Vizaretü't-T‘alimi’l-Âlî Camiatu Ümmü’l-Kura, 1422/2001.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Fethu’l-Kadîr el-Camiu Beyne Fenni’d-Dirâye ve’r-Rivaye min İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrahman Umeyra. 5 cilt. Mısır: Dâru'l-Vefâ, 1994. Tabane, Bedevi. Mu‘cemu’l-Belâgati’l-Arabiyye. Riyâd: Dârü’l-Minare-Dâru’r-Rifâî, 1981.
• Teftâzânî, Sa’duddin. el-Mutavval Şerhu Telhîs’i Miftâh. thk. Abdulhamit Hindavi. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Tehanevî, Muhammed Ali, Keşşafu İstilâhâti’l-Funûn. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1996.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer. Esasu’l-Belağa. thk. Muhammed Basil Uyunu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l- İlmiyye, 2010.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır. el-Burhân fî Ulûmi'l-Kur'ân. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Daru't-Turas, 1984