Bahâeddinzâde Muhyiddîn Mehmed Efendi’nin Şia’nın İmamet Anlayışına Bakışı

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 1 - 31, 15.01.2021

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.818660

Öz

Osmanlı’nın yükselme dönemindeki önemli âlimlerinden olan Bahâeddinzâde’nin ilmî kimliğini izhar ettiği alanlardan birisi de kelâmdır. Bu meyanda o, Ebû Hanife’nin el-Fıkhu’l-ekber adlı akaid risalesini şerh etmiştir. Aynı esere yapılan şerhlere nispetle daha kapsamlı bir çalışma kaleme alan müellif, Şia’nın imamet görüşünü de sistemli bir şekilde incelemiştir. İlk aşamada imamet konusundaki kendi yaklaşımını aktarmış, sonrasında Şia’nın Ehl-i sünnetten farklı olarak imamet için aradığı efdaliyet, masumiyet ve hakkında nas bulunma şartlarını ele almıştır. Bu noktada Şia’nın kanıtlarını objektif bir şekilde nakletmiş, hemen ardından da onlara cevaplar vermiştir. Daha sonra bu fırkanın, imamet için gerekli olan şartları Hz. Ali’nin taşıdığına yönelik iddia ve kanıtlarını incelemiş, peşi sıra onlara mukabelede bulunmuştur. Şia’nın hem görüşlerini aktarırken hem de onlara karşılık verirken mutedil bir lisan kullanan müellif, konuyu zengin bir şekilde ele almıştır. Cevaplarını kısa tutmasına rağmen konuyla ilgili farklı delillere temas edip onlara genelde ayrı ayrı karşılık vermesi, imamet meselesini sunuşuna bir zenginlik katmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm,, Bahâeddinzâde, Şia, İmamet, Efdaliyet

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nûreddîn Ali b. Sultân Muhammed. Şerhu Kitâbi’l-Fıkhi’l-Ekber. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyyeti'l-Kübrâ, ts.
• Bâbertî, Ebû Abdullah Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhü’l-Akîdeti’t-Tahâvî. tlk. Abdüsselâm b. Abdülhâdî Şennâr. [Beyrut]: Dârü’l-Beyrûtî, 1430/2009.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsî’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim Cu’fî. el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî, haz. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşâs es-Sicistânî. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Eş‛arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshâk. el-İbâne ‛an usûli’d-diyâne. thk. Fevkiye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dârü’l-Ensâr, ts.
• Eş‛arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshâk. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nehda’l-Mısriyye, 1950.
• Gazzî, Necmeddîn Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibü’s-sâire bi-a‛yâni’l-mieti’l-âşire. thk. Halil Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Günay, Hacı Mehmet. “Himâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 52-55. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Heysemî, Ebü’l-Hasan Nureddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Mecmaü’z-zevâid ve menbaü’l-fevâid. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Hindî, Alauddîn Ali el-Müttakî b. Hüsâmüddîn. Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. tsh. Bekrî Hayyânî-Saffet es-Sekkâ. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1405/1985.
• İbn Bahâeddîn, Muhyiddîn Muhammed. el-Kavlü’l-fasl şerhü’l-Fıkhi’l-ekber. thk. Refik el-Acem. Beyrut: Dârü’l-Müntehabi’l-Arabî, 1418/1998.
• İbn Bahâeddîn, Muhyiddîn Muhammed. Şerhü esmâi’l-hüsnâ. İstanbul: İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Yazma Eserler, 297.412 MUH 297.412 MUH 1, 1a-93a.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr İbnü’n-Nebîl Ahmed b. Amr b. Dahhâk. Kitâbü’s-sünne. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. thk. Şuayb Arnavûd-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Kesir, 1406/1986.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve'l-fünûn. tsh. Mehmed Şerefettin Yaltkaya-Rifat Bilge el-Kilisî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‛cemü’l-müellifîn: terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• Lâmişî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Zeyd. et-Temhîd li-kavâ‛idi’t-tevhîd. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Tâkî b. Maksûd Ali. Bihârü’l-envâri’l-câmia li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-ethâr. 110 Cilt. Kum: İhyâü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1388.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Evâilü’l-makâlât fi’l-mezâhib ve’l-muhtârât. thk. İbrahim el-Ensârî. Meşhed: el-Mü‛temerü’l-Âlemi li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Emâlî. thk. Hüseyin Üstadülî-Ali Ekber el-Gaffârî. Kum: Matbaatü’l-İslâmiyye, 1303.
• Müfîd, Ebû Abdullah İbnü’l-Muallim Muhammed b. Muhammed. Tashîhu i‛tikâdâti’l-İmâmiyye. thk. Hüseyin Dergâhî. Meşhed: el-Mü‛temerü’l-Âlemi li-Elfiyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiü’s-Sahîh. haz. Bedreddin Çetiner. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Bahrü’l-kelâm fî akâidi ehli’l-İslâm. thk. Veliyyüddîn Muhammed Sâlih Ferfûr. Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Ferfûr, 2. Basım, 1421/2000.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Kitabü’t-temhîd li kavâidi’t-tevhîd. thk. Habîbullah Hasan Ahmed. Kahire: Dârü't-Tıbâati’l-Muhammediyye, 1986.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay -Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2004.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsâ. Fıraku’ş-Şia. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1931.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1424/2003.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddîn. el-Kifâye fi’l-hidâye. thk. Muhammed Arûçî. Beyrut: Dârü İbn Hazm; İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1435/2014.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddîn. Kitâbü’l-Bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fi usûli’d-dîn. thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1969.
• Şeyh Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Bâbeveyh. Emâli’s-Sadûk. Beyrut: Müessesetü’l A‛lâ li’l-Matbûât̓, 1430/2009.
• Şeyh Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Bâbeveyh. Kitâbü’l-İ‛tikâdât. Kum: Peyâm-ı İmâm Hâdî, 1391.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‛cemü'l-evsat, thk. Tarık b. Ivazullâh-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415/1995.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi. eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1395/1975.
• Teftâzânî, Sa‛düddîn Mesûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhü’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. haz. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen. Kitâbü’l-Emâlî. 2 Cilt. Necef: Matbaatü’n-Nu‛man, 1348/1964.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Tecrîdü’l-akâid. thk. Abbâs Muhammed Hasan Süleymân. İskenderiye: Dârü’l-Ma’rifeti’l-Câmiiyye, 1996.