Hüseyn el-Harbî’nin Ḳavâ‘idü’t-Tercîḥ ‘İnde’l-Müfessirîn Adlı Eseri Bağlamında Kur’ân’daki Zamirlerin Merci‘leriyle İlgili Tercih Kuralları

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 256 - 281, 28.07.2022

Sabğatullah Tayfur

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1019018

Öz

Zamirler, mesajın kısa bir şekilde muhataba iletilmesinde önemli bir rol üstlenmektedir. Bunlar, kelime tekrarından kaçınma konusunda da mühim bir işlev görmektedir. Bu sebeple Arapçada yaygın olarak kullanılmaktadır. Zamirler, başka varlıkların yerine geçen ifadeler olduğu için öncelikli olarak, merci‘ denen bu varlıkları bilmek gerekmektedir. Birinci ve ikinci kişi veya kişilere ait zamirlerin merci‘leri her zaman bellidir. Üçüncü kişi veya kişilere ait zamirlerde ise bunların bilinmesi birtakım kriterlere bağlıdır. Hüseyn el-Harbî, Ḳavâ‘idü’t-tercîḥ ‘inde’l-müfessirîn adlı eserinde Kur’ân bazında zamirlerin merci‘lerini belirleme noktasında önemli bazı tercih kurallarını derlemiştir. O, bunları Arap dili uzmanlarının konuyla ilgili birtakım dilsel tespitlerinden ve müfessirlerin âyetler hakkındaki bazı yorumlarından sentezlemiştir. Bundan dolayı biz de konuyu, mezkûr eser bağlamında ele almayı tercih ettik. Bu çalışmamızda, ilk olarak Arapçadaki zamir türlerini ve merci‘lerini açıkladık. Ardından adı geçen eseri tanıttık. Akabinde ise zamirlerin merci‘leriyle alakalı tercih kurallarını değişik görüşler ve örnekler eşliğinde izah ettik. Bundaki amacımız, bir nebze de olsa Kur’ân’ın anlaşılmasına katkı sunmaktır. Bu sebeple çalışmamızın önemli olduğu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

TEFSİR,, Kur'ân,, Zamir,, Merci',, Hüseyn el-Harbî.

The Rules of Preference Regarding the Recourse of Pronouns in the Qur'an in the Context of Hüseyn al-Harbî's Ḳavâ'idü't-Tercîḥ 'İnde'l-Müfessirîn

Öz

Pronouns play an important role in briefly conveying the message to the addressee. They also play an important role in avoiding word repetition. For this reason, it is widely used in Arabic. Since pronouns are expressions that replace other entities, first of all, it is necessary to know these entities called recourse. The recourses of the pronouns belonging to the first and second person or persons are always clear. In the case of third-person or personal pronouns, knowing them depends on some criteria. In his work Ḳavâ'idü't-tercîḥ 'inde'l-müfessirîn, Hüseyn al-Harbî compiled some important preference rules in terms of determining the recourses of pronouns on the basis of the Qur'an. He synthesized them from some linguistic determinations of the Arabic language experts and some interpretations of the commentators on the ayat. Therefore, we preferred to deal with the subject in the context of the aforementioned work. In this study, we first explained the types of pronouns and their recourses in Arabic. Then we introduced the mentioned work. Afterwards, we explained the preference rules related to the recourses of the pronouns with different views and examples. Our aim in this is to contribute to the understanding of the Qur'an, even to a small extent. Therefore, we can say that our study is important.

Anahtar Kelimeler

Tafsır,, Qoran,, Pronouns,, Recours,, Hüseyn al-Harbî.

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Hüseynî. Rûḥu’l-me‘ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Araz, Mehmet Faruk. Yorum Farklılığına Etkisi Bakımından Kur’ân’daki Zamirlerin Mercii (Bakara Sûresi Örneklemesi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Da‘kûr, Nedîm Hüseyn. el-Ḳavâ‘idü’t-taṭbîḳiyye fi’l-luġati’l-‘arabiyye. Beyrut: Müessesetü Bahsûn, 2. Basım, 1998.
• Dımaşkī, Ömer b. ‘Alî b. ‘Âdil. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb, thk. Âdil Ahmed vd. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998. Endelüsî, Ebû Hayyân. Tefsîru’l-baḫri’l-muḫîṭ. thk. ‘Âdil Ahmed – Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Endelüsî, Muhammed b. Cemâliddîn b. Mâlik. Şerḥu teshîli’l-fevâid. thk. Abdurrahmân es-Seyyid- Muhammed Bedvî el-Mahtûn. b.y.: Hicr li’t-Tibâa, 1990.
• Ensârî, Cemâlüddîn b. Hişâm. Şerḥu ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: y.y., 11. Basım, 1964.
• Fâkihî, Abdullah b. Ahmed. Şerḥu kitâbi’l-ḥudûd fi’n-naḥv. thk. Ramadân Ahmed ed-Demîrî Kahire: Mektebetü Vehbe, 2. Basım, 1993.
• Farâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl. el-Cümel fi’n-naḥv. Fahruddîn Kabâve. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1955.
• Harbî, Hüseyn b. Alî b. Hüseyn. Ḳavâ‘idü’t-tercîḥ ‘inde’l-müfessirîn. Riyad: Dâru’l-Kâsım, 1996.
• Hasan Hân, Sıddîk b. Ali b. Lutfillâh el-Hindî. Fetḥu’l-beyân fî maḳāsidi’l-Ḳur’ân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Hasen, Abbâs. en-Naḥvu’l-vâfî. 4 cilt. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 15. Basım, 1393/1973.
• Halebî, Ahmed b. Yûsuf es-Semîn. ed-Ḍurru’l-maṣûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Şam: Dâru’l-Kalem, ts.
• Hemedânî, Abdullah b. Abdirrahmân el-‘Akīlî. Şerḥu İbn ‘Akīl. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Şâm: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
• İbn ‘Arabî, Ebûbekr Muhammed b. Abdillâh. Aḥkâmu’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1987.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1997.
• İbn ‘Atiyye Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân el-Mühâribî. el-Muḥarrerü’l-vecîz. Abdüsselâm Abduşşâfî Muhammed, 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Osmân el-Mûsılî. Kitâbü’l-lüme‘ fî’l-‘arabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-Kitâb, 1972.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Mu‘cemü meḳāyisi’l-luġa. Şam: Dâru’l-Fikr, 2002.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed el-Endelüsî, el-İḥkâm fî ûsûli’l-aḥkâm. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1983.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn el-Ensârî. Muġni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘arîb. thk. Mâzin el-Mübârek – Muhammed Ali Hamdullah. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 6. Basım, 1985.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn el-Ensârî. Şerḥu ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: y.y., 1964.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye. İrşâdü’s-sâlik ilâ ḥalli elfiyyeti İbn Mâlik. 2 Cilt. thk. Muhammed b. ‘İvaz. Riyâd: Advâü’s-Selef, 1954.
• İbn Mâlik, Muhammed b. Cemâliddîn el-Endelüsî. Şerhu teshîli’l-fevâid. 4 Cilt. thk. Abdurrahmân es-Seyyid- Muhammed Bedvî el-Mahtûn. b.y.: Hicr li’t-Tibâa, 1990.
• İbn Teymiyye Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Mecmû‘u’l-fetâvâ. thk. Enver el-Bâz - Ahmed el-Cezzâr. 35 Cilt. b.y.: Dâru’l-Vefâ, 2. Basım, 2005.
• Makdisî, Mucîruddîn b. Muhammed el-‘Uleymî. Fetḥu’r-raḥmân fî tefsîri’l-Ḳur’ân, thk. Nuruddîn Tâlib. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2009.
• Mâlikî, Bedruddîn Hasen b. Kâsım el-Mısrî. Tevḍîḥu’l-maḳāsıḍ ve’l-mesâlik bi şerḥi elifiyyeti İbn Mâlik. thk. Abdurrahmân Ali Süleymân. by.: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2008.
• Mâtürîdî, Mahmûd Ebu Mansûr. Te’vîlâtü ehli’s-sünne, thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mısrî, Hamdî Ferrâc Muhammed Farrâc. el-Ef‘âlü’n-nâsiḫa. by.: Dâru’l-Buhûs ve’l-A‘lâm, 2008.
• Mûsılî, Ya‘îş b. Ali b. Ya‘îş. Şerḥu’l-mufaṣṣal li’z-Zemaḫşerî. thk. İmîl Bedî‘ Ya‘kûb. Beyrut: 6 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5. Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Rakîa, Havle. İḫtilâfu’l-müfessirîn fî ‘avdi’ḍ-ḍamîr fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. El Qued: Câmi‘atü’ş-Şehîd, Usûlu’d-Dîn, Lisans Tezi, 2018. http://dspace.univ-eloued.dz/bitstream/123456789/334/1/
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. b.y.: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2000.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilkâdir, Muḫtâru’ṣ-ṣiḥâḥ. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1999.
• Rızâ, Muhammed Reşîd Tefsîru’l-Ḳur’ân’il-ḥakîm. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetü li’l-Kütüb, 1990.
• Sabure, Muhammed Hüseyn. Merci‘u’ḍ-ḍamîr fi’l-Ḳur’âni’Kerîm. Kahire: Dâru Garîb, 2001.
• Sâfî, Mahmûd b. Abdirrahîm es-. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Ḳur’ân. 31 Cilt. Şam: Dâru’r-Reşîd, 4. Basım, 1418/1997.
• Se‘âlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, ts.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Osmân el-Hudayrî. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l-Ḳu’rân. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd, 2005.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Osmân el-Hudayrî. Hem‘ul-hevâmi‘ fî şerḥi cem‘i’l-cevami‘. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Mısır: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Osmân el-Hudayrî. Mu‘terakü’l-aḳrân fî i‘câzi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Şemsüddîn. 6 Cilt Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1408.
• Şeybânî, el-Mübârek b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. el-Bedî‘ fî ‘ilmi’l-‘arabiyyeti. thk. Fethî Ahmed. 2 Cilt. Mekke: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ 1999.
• Şinkītî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkādir el-Cekenî el-Himyerî. Aḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l- Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Turfan, Zehra. Zamirin Merciindeki Farklı İhtimallerin İtikadi Reddiyelerde Kullanımı – Nahiv ve Anlambilim Çalışması. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yılmaz, Selahattin. “Kur’ân-ı Kerîm’deki Bazı Zamirlerin Mercileriyle İlgili Önemli Kurallar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran 2001), 111-124. http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/306.pdf
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Mürtezâ. Tâcu’l-‘arûs. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşâf ‘an ḥaḳaiḳi’t-tenzîl,4 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddîn b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.