Kur’an’da Din İstismarını İfade Eden Bazı Kelimeler

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 79 - 106, 28.01.2023

Ali Ertan Ulukan , Musa Bilgiz

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1168033

Öz

Dinin özü, ihlas ve samimiyete dayanır. Din istismarı ise en yalın haliyle Allah’a karşı ihlas ve samimiyeti terk ederek Allah’ın rızası dışında maddi veya manevi çıkar sağlamak amacıyla dini araç kılmaktır. İstismar bir yönüyle sosyolojik bir olgu olduğundan tamamen yok olduğu bir toplum düşünülemez. İstismar birçok alanda görülebilmektedir. İstismar çeşitleri arasında en yaygın ve en kötü olanlarından biri din istismarıdır. İnsanlık tarihi boyunca yaşam şansı bulan din istismarı, ilk insandan sonra ortaya çıkmıştır diyebiliriz. Din istismarının nedenleri, amaçları, zararları, engelleme yolları gibi birçok konu mevcuttur. Biz bu çalışmamızda sadece istismarın mahiyeti ve istismar ifade eden bazı kelimeleri ele alacağız. Kur’an’da din istismarının varlığını kanıtlayan, analiz eden, istismarcıların inanç ve düşüncelerini açıklayan, kullandıkları yöntem ve söylemlere işaret eden birçok kavram ve kelime bulunmaktadır. Bu kelimelerin din istismarını ifade eden ortak yönleri bulunmakla beraber çoğunlukla farklı boyutları vardır. Bu çalışmada istismar ifade eden kelimelerin analizi ile Kur’an’ın din istismarına bakışı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Din, İstismar, Din İstismarı, Din Sömürüsü, Nitelikli Eğitim

Some Words Expressing Religious Abuse in the Qur'an

Öz

The essence of religion is based on sincerity. The abuse of religion, in its simplest form, is to give up the sincerity towards God, and to use religion as a means to gain material or spiritual benefits despite God’s consent. Since abuse is a sociological phenomenon, a society in which abuse completely disappears cannot be imagined. Abuse can be seen in many areas. One of the most common and worst forms of abuse is religious abuse. We can say that religious abuse has had a chance to survive throughout the history of humanity. There are many issues such as the causes, purposes, harms, and ways of preventing religious abuse. In this study, we will only consider the nature of abuse and some words that express abuse. There are many words and concepts in the Qur’an that prove and analyze the existence of religious abuse, explain the beliefs and thoughts of the abusers, and point to the methods and expressions they use. Although these expressions have common aspects expressing religious abuse, they often have different dimensions. In this study, the analysis of the words expressing abuse and the view of the Qur’an on religious abuse are examined.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, The Qur’an, Regilion, Abuse, Religious Abuse, Religion Exploitation, Qualified Education

Kaynakça

• Abdülcelil, Şelebi. “Batınî Tefsirinin Doğuşu ve Nedenleri”. çev. Gıyasettin Arslan. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2004), 99-108.
• Alimoğlu, Amannisa. “Şia Tefsiri ve Aşırı Batınî Yorum: Cafer b. Mansur Kitabu’l-Keşf Örneği”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2014), 163-182.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî ’Atıyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku’l-lugaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Mısır: Dâr’ul-’İlm, ts.
• Ateş, Ali Osman. “Din Tahrîfi ve İstismarı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2004), 39.
• Ateş, Avnullah Enes. “Bir Tercüme Problemi Olarak Kur’an’da Müşâkele Üslubu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (Haziran 2017), 109-128.
• Başoğlu, Tuncay. “Tefrika”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/279-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Batar, Yusuf. “Genç Kuşağı Tehdit Eden Din İstismarı ve Alınması Gereken Eğitsel Tedbirler”. Peygamberimiz ve Gençlik. 443-461. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Beyzâvî, Nâsirüddin Ebû Sâid. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-’Arabî, 1418/1998.
• Bilgiz, Musa. Hayat Rehberi Kur’an. Ankara: Gece Akademi, 2019.
• Bilgiz, Musa. Kur’an’da Bilgi (Kavramsal Çerçeve, Bilgi Türleri). İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Certel, Hüseyin. “Din İstismarı Üzerine”. İslâmi Araştırmalar 22/1 (2011).
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhah tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-’Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr ’Itâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İ’lm, 1407/1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta‘rîfât. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “Riya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Demircan, Adnan. Tarihin ve Dinin İstismarı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Duman, M. Zeki. “Kur’an’da Neshe Delil Gösterilen ve Mensûh Addedilen Âyetlerin Mâna Yönünden Yeniden Değerlendirilmeleri”. Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, 79-106.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî . Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ’ulûmi’d-din. Beyrut: Dâru’l-Mâ’rife, ts.
• Genç, Sabit. “Osmanlıdan Günümüze Büyücülük ve Üfürükçülük Bağlamında Din Sömürüsü”. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences 8/48 (2022), 37-50.
• Görmez, Mehmet. “Din İstismarı”. Din İstismarı. 9-11. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları; Halk kitapları, 1317. 298. Çankaya, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Abdülhamîd Henedâvî. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2003.
• Hamîs, Ahmed. “İstihdâmü’d-Dîn fi’l-Hayâti’s-Siyâsiyye”. Mecelletü Külliyetü’s-Siyâsiyye ve’l-İktisâdi 10 (Nisan 2021), 8-29.
• Hatiboğlu, S. Mehmed. İslâmiyât III (Din İstismarı Özel Sayısı-Editör Yazısı) (2000).
• Hâzin, Ebu’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî el-. Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Huveydan Abdülmen’am Sâlim, İdris. “el-İstiğlâlu’s-Siyâsiyyu li’d-Dîn: Tîmurlenk Nemûzecen H. 771-807=M.1369-1405”. Mecelletü’d-Dirâsâti’t-Tarihiyyeti ve’l-Hadâriyyeti’l-Mısrıyye 6/10 (Nisan 2021), 208-270.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 4. Basım, 2011.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tûnusî, 1404/1984.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-lisân tehzîbu lisânu’l-’Arab. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-’Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1994.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Arabî, 1421/2001.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1399/1979.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem-Dâru’ş-Şâmiye, 1. Basım, 1412/1992.
• Kallek, Cengiz. “İsraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kara, Osman. “Kur’an’ın Diğer Kitaplarla İlişkisi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Şubat 2013).
• Kara, Osman. “Kur’an’ın Kutsal Kitaplarla İlişkisi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2013/2), c. 2, s. 4, 148-168.
• Kara, Osman. Kur’an’da İnsan Davranışları. İstanbul: Ark Yayınları, 2017.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara, 1999.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - İbrahim Paçacı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 3. Basım, 1384/1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtü’l-Kurʾân. thk. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîrü’l-Merâğî. Mısır: Şirketün Mektebe, 1365/1946.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Örnekleriyle Türkçe Sözlük 2. Ankara, 1995.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-’Arabî, 1. Basım, 1423/2003.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1418/1998.
• Okumuş, Ejder. “Bir Din İstismarı Olarak Gösterişçilik”. İslâmiyât 5/4 (2002), 193-205.
• Okumuş, Ejder. “Değer ve Din İstismarı”. The Journal of Academic Social Science Studies 7/24 (2014), 13-31.
• Okumuş, Ejder. Dinin Meşrulaştırma Gücü. İstanbul: Ark Kitapları: Özgü Yayınları, 2005.
• Okumuş, Ejder. Gösterişçi Dindarlık. İstanbul: Özgü Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Okumuş, Ejder. Siyasette Din İstismarı Tartışmaları. İstanbul: Ark Kitapları : Özgü Yayıncılık, 2011.
• Özcan, Kemal. Yetişkin Bireylerin Algılanan Duygusal İstismar Düzeyleri. Samsun: OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Özdeş, Talip. “Vahiy-Olgu İlişkisi Açısından Nesh’e Getirilen Yorumlara Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmî Araştırmalar 14/1 (2001), 39-48.
• Özdeş, Talip. Kur’an ve Nesh Problemi Allah’ın Kitabında Çelişki Var Mı? Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Özteki̇n, Adil. “Söyleşi ‘Çeşitli Boyutlarıyla Din İstismarı’”. İlahiyat Akademi, 165-180.
• Öztürk, Mustafa. “Geçmişten Günümüze Din İstismarı”. Din İstismarı. 21-27. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Öztürk, Mustafa. “Muhammed Esed’in ‘Meal-Tefsir’inde Bâtınî Te’vil Olgusu”. İslâmi Araştırmalar 16/1 (2003), 113-116.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Allah İle Aldatmak: Türkiye’yi Kemiren İhanet. İstanbul: Yeni Boyut, 31. Basım, 2008.
• Palevi, Alaeddin. İstismar Edilen Kavramlar. İstanbul: Mukattaa Yayınları, 2020.
• Parlatır, İsmail (ed.). Türkçe Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu, 9. Basım, 1998.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâu’t’Türâsi’l-’Arabî, 3. Basım, 1420/2000.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. Beyrut: Mektebetü’l-Asrî, 2010.
• Şimşek, Mehmet Sait. Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân ’an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tarakçı, Muhammet. “Tahrif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/422-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî. el-Vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-’Azîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem-Dâru’ş-Şâmiye, 1415/1995.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me’âni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: ’Âlimu’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâğa. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.