TÜRK TİPİ BAŞKANLIK SİSTEMİNDE DENGE VE DENETİM MEKANİZMALARI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 41 - 59, 31.01.2023

Zeynep Erhan , Vasıf İnanç Duygulu

Öz

16 Nisan 2017 tarihinde yapılan halk oylaması neticesinde kabul edilen Anayasa değişiklikleri Türkiye’nin hükümet sisteminde köklü değişikliklere yol açmıştır. Bu değişikliklerin ardından ortaya çıkan sisteme Türk Tipi Başkanlık Sistemi adı verilmektedir. Sert kuvvetler ayrılığına dayanan başkanlık sistemlerinin bütün görünümlerinde olduğu gibi Türkiye’de uygulanan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde de yasama ve yürütme organları arasında dengeyi sağlayan ve organlara bir diğerini denetleme imkânı tanıyan denge ve denetim mekanizmaları mevcuttur. Bu çalışmada bu mekanizmalar yürütme denetim mekanizmaları ve yasama denetim mekanizmaları olarak sınıflandırılmış ve iki ayrı başlıkta ele alınmıştır. Buna göre yürütme denetim mekanizmaları; Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, veto yetkisi, fesih yetkisi ve Cumhurbaşkanı’nın cezai sorumluluğu iken yasama denetim mekanizmaları; bütçe onay yetkisi ve kanun yapma yoluyla yürütmeye sınır çizme yetkisidir. Bu çalışmada Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde öngörülen denge ve denetim mekanizmaları ve bu mekanizmalar bağlamında yasama ve yürütme organları arasındaki ilişki ele alınmıştır. Bu incelemeler neticesinde ise yeni sistemle dengenin yürütme lehine değiştiği sonucuna varmak mümkün olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk tipi başkanlık sitemi, yasama, yürütme, denge, denetim

Kaynakça

• Akbey, Ferhat. “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Bütçe Hakkı ve Kanunu”, International Journal of Public Finance, 5(1), 1-26, 2020.
• Alkan, Haluk. “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Yasama Denetimi”, Yeni Türkiye Dergisi (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı), 23, 471-476, 2017.
• Ardıçoğlu, Mehmet Artuk. “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergileri, 75(3), 2017.
• Atar, Yavuz. “Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin hukuki rejimi ve anayasallık denetimi”, Anayasa Mahkemesi 56. Kuruluş Sempozyumu, Ankara, 25 Nisan 2019.
• Avaner, Tekin ve Volkan, Mustafa. “Hı̇kmet-i Hükümet ve Yeni̇ Reform: Türk Tipi Başkanlık Sistemi̇ ve ABD Başkanlık Sisteminin Etkisi Üzerine”, Yasama Dergisi, Sayı 19, 2019.
• Aydın, Mesut. “1982 Anayasasına Göre Temel Haklar Ve Ödevlerin Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleriyle ‘Düzenlenmesi’”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(2), 1-38, 2016.
• Aygen, Murat. “Başkanlık Sistemi Üzerine Bir İnceleme: Türkiye Örneği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 27, No. 2: 167-176, 2017.
• Boztepe, Mehmet. “2017 Yılı Anayasa Değişikliği Sonrası Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 1, 5-30, 2018.
• Demir, Yusuf Can. Türk Anayasalarında Hükümet Biçimleri Ve 1982 Anayasası Değişikliği Üzerine Yapılan Tartışmalar, 2018, (Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi).
• Durgun, Gonca Bayraktar. “Anayasa Referandumu ve Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”, Yeni Türkiye 94, 1-6, 2017.
• Gözler, Kemal. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi, Ekin Kitabevi, Bursa, 2000.
• Gözler, Kemal. “Anayasa Değişikliği Kanunları Üzerinde Cumhurbaşkanının Yetkileri”, Ankara Barosu Dergisi, 59, 2001.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin, 9. Baskı, Bursa, 2017.
• Gözler, Kemal. Elveda Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa, 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bir Eleştiri.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giriş, 27. Baskı, Ekin, Bursa, 2018.
• Gül, Hüseyin. “1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Cumhurbaşkanlığı’nın Denge–Denetleme Makamı Olarak Analizi”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, no. 2, 2018.
• Gül, Hüseyin. İhsan Kamalak ve Songül Sallan Gül, “Amerikan Başkanlık ve Fransız Yarı-Başkanlık Sistemleri Işığında Türkiye’nin Yeni Cumhurbaşkanlığı Hükümeti Sistemi”, Strategic Public Management Journal, 3, 2017.
• Gül, Hüseyin. “Türkiye’nin Yeni Hükümet Sisteminde Siyasi Denetim: 2018 Haziran Seçim Sonuçları Özelinde Bir Analiz”, İzmir İktisat Dergisi 34, no. 2, 299-310, 2019.
• Gülener, Serdar. “Başkanlık Sistemlerinde Denge ve Denetleme: ABD, Brezilya, Arjantin, Meksika, Şili, Güney Kore”, SETA Yayinlari, 2016.
• Kaneti, Selim. “Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Yasama Yetkisi İle Yürütmenin Düzenleme Yetkisinin Sınırları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 54, no. 1-4, 33-44, 1994.
• Küçük, Adnan. “Yeni Anayasa Değişikliği ile Getirilmek İstenen Türkiye’ye Özgü Başkanlık Sistemi: Korkular, Algılar, Beklentiler”, Liberal Düşünce Dergisi, 22, 2016.
• Melikşah, Yasin. “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türk İdari Teşkilat Hukukuna Etkileri”, Anayasa Yargısı Dergisi, 36:1, 2019.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 2014.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Parlamento Terimleri̇ Sözlüğü, https://www.tbmm.gov.tr/docs/psozluk.pdf
• Tunç, Hasan. “Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku Açısından Yasama Ve Yürütme Organlarının Oluşumu Ve Yetkileri Kapsamında Başkanlık Sistemi Ve Türkiye”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14, no. 2: 555-602, 2019.
• Teziç, Erdoğan. “Cumhurbaşkanının Geri Gönderme Yetkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası; Cilt 52, Sayı 1-4, Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer'e Armağan; 101-116, 2011.
• Uluslararası Şeffaflık Derneğı̇, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi̇: Şeffaflık, Hesap Verilebilirlik, Katılımcılık, Denge ve Denetleme, Eylül 2018.
• Uluşahin, Nur. Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin Yayınları, Ankara 1999.
• Yıldırım, Turan. “Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 23, no. 2: 13-28, 2017.
• Gündem Anayasa Mevzu Denge Denetleme, Anayasa Değişikliği Kanununun Denge ve Denetleme Açısından Değerlendirilmesi, Demokrasi Barometresi Analiz Raporu No: 8, Şubat 2017, Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020, http://www.birarada.org/upload/Node/27111/files/anayasa_degisiklik_kanunun_dd_bakimindan_degerlendirilmesi_dda_demokrasi_barometresi_3-web.pdf