Legendary References of Anatolian Dervish Cap Connected with ʿAlī b. Abī Tālib

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 6, 78 - 135, 26.12.2018

Güldane Gündüzöz

Öz

Known as the dervish dowry, the dervish cap has a central prescription in
the lodge’s concrede culture. Dervish clothes and especially dervish cap began
to be accepted as a symbol in the ninth century in the Anatolian lodges. Each
of the sects, claimed their hats in different colors and shapes to be inherited
from Prophet and ʿAlī. Thus
every order is connected to them with a dervish dowry chain. This concerns the
ritual of the dervish cap and its place in the order. At the same time, it is
important that the dervish cap is in a symbolic structure with its color, shape
and parts. Undoubtedly, dervish cap contains symbolic references to creation,
divine knowledge and spiritual situation. And the cap in a structure that
represents the imagination of the creation of the world in the dervish thought.
On the other side, dervish cap is not only interpreted in a historical
chronology. Same time cap is an eschatological centrical point for dervish.

Anahtar Kelimeler

Lodge, Dervish Dowry, Dervish Cap, Symbol, ʿAlī b. Abī Tālib

Anadolu Derviş Çeyizinin Hz. Ali ile Bağlantılı Menkıbevî Referansları

Öz

Tâc,
derviş çeyizi olarak bilinen tarikat kıyafetleri içinde merkezi bir öneme
sahiptir. Hırka ve tâc IX. yüzyıldan itibaren Anadolu tasavvuf erbabının bir
sembolü olarak yerini almıştır. Her bir tarikat, giydikleri farklı renk ve
şekillerdeki tâcları, Hz. Peygamber’in ve dolayısıyla Hz. Ali’nin tâcına
bağlamak suretiyle tarikatlarının kisvesinde de silsileyi devam ettirmiş
olmaktadır. Bu onun tarikat merasimlerinde ve tarikat yapılanmasında üstlendiği
rolle ilgili olduğu kadar, rengi, şekli ve parçaları ile sembolik bir yapı
içinde bulunması ile de yakından ilgilidir. Bu makale tâcın yaratılış, mârifet
ve manevi hal ve makamlarla ilgili sembolik atıflar içermesi ve sûfî âlem
tasavvurunu temsil eden bir yapı arz etmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Diğer
taraftan tâc sadece tarihsel bir kronoloji içinde yorumlanmakla kalmamış, aynı
zamanda ona eskatolojik bir dayanak da oluşturulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Tekke, Derviş Çeyizi, Tâc, Sembol, Ali b. Ebî Tâlib

Kaynakça

• Adsız, Behce-i Tarîk-i Sa‘diyye, Milli Kütüphane, El Yazmaları Bölümü, no: 06Hk 4444/3, Ankara ty.Adsız, Erkânnâme-I, Haz. Doğan Kaplan, TDVY, Ankara 2007.Adsız, Hülâsatüʼs-Sülûk, Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmalar Bölümü, no: OEYz1275/1, İstanbul ty.Adsız, Risâle fî Beyâni Lübsi’r-Ricâli’l-Ahmer, İl Halk Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü, no: 45 Hk 6237/9, Manisa ty., 41b-42a.Adsız, Risâle fî Libâs, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, no: 297.541, Konya ty., 11b-14b.Adsız, Risâle-i Seyru Sülûk, Milli Kütüphane, El Yazmaları Bölümü, no: 06YzA1107/9, Ankara 1126/1714.Adsız, Yeniçeriyân Tarîki, Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmalar Bölümü, no: BelYz00714/2, İstanbul ty.Ahmed b. Hanbel, Müsned, Mektebetü’l-İslâmiyye, c. III, Beyrut ty.Anonim, Kitâb-ı Dâr, Haz. Osman Eğri, TDVY, Ankara 2012.El-Alî, Sâlih Ahmed, el-Mensûcât ve’l-Elbisetü’l-‘Arabiyye fi’l-Uhûdi’l-İslâmiyyeti’l-Ûlâ, Şirketü’l Matbûâti li’t-Tevzîi ve’n-Neşri, Lübnan 2003.Bağcı, Serpil, “Metinlerden Resimlere: Elyazma Tasvirlerinde Hz. Ali”, Tarihten Teolojiye İslâm İnançlarında Hz. Ali, Ed. A. Yaşar Ocak, TTKY, Ankara 2005, ss. 217-250.Bâkır, Muhammed, Kisvetüʼl-İrşâd, Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmalar Bölümü, no: OEYz000027/4, İstanbul ty.Baş, Derya Çakır, ‟Bedeviyye”, Türkiye’de Tarikatlar, Ed. Semih Ceyhan, İSAM Yayınları, İstanbul 2015, ss. 547-608.Birge, John Kingsley, Bektaşîlik Tarihi, Çev. Reha Çamuroğlu, Ant Yayınları, İstanbul 1991.Brown, John P., The Dervishes or Oriental Spiritualism, Ed. H. A. Ross, Cosmo Publications, New Delhi 2003.Buhârî, Muhammed b. Yahyâ, er-Risâletü’l-İmâmiyye (er-Risâle fî Fazîleti’l-İmâme), Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, no: 297.822, Konya ty.Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.Câhiz, Ebû Osman ʽAmr b. Mahbûb, Kitâbü’l-Hayevân, Thk. Abdusselâm M. Harun, Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1387/1968. Ceyhan, Semih, “Tâc”, DİA, TDVY, c. 39, İstanbul 1995, ss. 363-365.Çınar, Fatih, ‟Receb-i Sivâsî ve Risâle fî Usûliʼl-Halvetiyye Adlı Eseri”, Sufi Araştırmaları Dergisi, c. III, sayı: VI, 2012, ss. 81-100.Duran, Hamiye, Hacı Bektâş-ı Velî Velâyetnâmesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2007.Eröz, Mehmet, Türkiye’de Alevîlik-Bektâşilik, Otağ Yayınları, İstanbul 1977.Eşrefî, Derviş İbrâhim el-Kâdirî, Gül-i Âbâd Risâlesi, Safiyüddin Erhan Özel Arşivi, 1a-7b.Eşrefî, Mehmed Rifat el-Kâdirî, Risâle-i Tâciyye-i Kâdiriyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, no: 3263, İstanbul ty.Gâzî Hüseyin Ağa, Muhammed, et-Tarîkatü’s-Saʽdiyye fî Bilâdi’ş-Şâm, Dârü’l-Beşâir, c. I/II, Humus 2003.Gibb, Elias John Wilkinson, A History of Ottoman Poetry, Ed. E. G. Browne, Lowe and Brydone Ltd., London 1965.Goodwin, Godfrey, Yeniçeriler, Çev. Derin Türkömer, Doğan Kitap, İstanbul 2011.Gölpınarlı, Abdülbaki, “Kızılbaş”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, c. VI, İstanbul 1977, ss. 789-793.-----, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İnkılap Yayınları, İstanbul 2006.Hammer, Joseph Freihher, Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1993.Haşim Baba Üsküdârî, Keyfiyet-i İlbâs-ı Tâc ve’l-Hırka, Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmalar Bölümü, no: OEYz0893, İstanbul ty.Heysemî, Ahmed b. Muhammed b. Hacer, Derrü’l-Gamâme fî Dürri’t-Taylasân ve’l-ʽAzabe ve’l-‘İmâme, Câmiʽatü’l-Medîneti’l-Âlemiyye, no: 997/53257, Medine ty.Hinz, Walther, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, Çev. Tevfik Bıyıklıoğlu, TTKY, Ankara 1992.Huart, Clement, “Haydar”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, c. I, İstanbul 1977, ss. 387.Isfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn, Kitâbü’l-Agânî, c. II, Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire ty.İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʽ el-Kureşî, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, Thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme, Dârüt-Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, c. II/VIII, Riyâd 1420/1999.İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn, Lisânü'l-‘Arab, Thk. Emîn Muhammed Abdulvehhâb vd., Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, c. I/XVIII, Beyrut 1999.