UTOPIAN, DYSTOPIAN and UTOPIAN IMAGERY in SOCIAL IDEOLOGICAL CONSTRUCTIONS

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 18, 155 - 177, 28.12.2024

Hakan Arıkan , Muammer Bilgiç

Öz

People have always thought that better social conditions of the time and place they live in were possible or could be in the past or in the future, and they have struggled in theory and practice to realize this and have produced realistic or surreal fictional works that describe these. Utopian works are literary but actually sociological texts that describe an ideal, happy and prosperous social order that is far beyond the current conditions. The future designs of utopia are in four periods, from divine-sacred to secular-worldly: Every utopia is the ideal of its creator and can be dystopian for others. In fact, there is a hidden dystopia in every utopian text, and an oppositional search for a way out in every dystopia. Margaret Atwood used the concept of “ustopia” to express this dual relationship, this intertwining. In this study, interpretations will be made on how they are actually utopian texts, based on utopian and dystopian imaginations and content analyses of sample works. Utopia and dystopia are actually fictional social orders shaped by specific historical experiences and ideological preconceptions that carry the spirit of their creator, time and place. In this study, the general theoretical sociological structural constructivism perspective as well as Karl Mannheim's approach to the relationship between utopia and ideology will be taken as basis.

Anahtar Kelimeler

Utopia, Dystopia, Ustopia, Ideal Order, Ideology

TOPLUMSAL İDEOLOJİK KURGULAMALARDA ÜTOPİK, DİSTOPİK ve ÜSTOPİK İMGELEMLER

Öz

İnsanlar her dönem yaşadıkları zaman ve mekânın toplumsal koşullarının daha iyisinin geçmişte veya gelecekte mümkün olduğunu veya olabileceğini düşünmüş ve bunu gerçekleştirmek için teoride ve pratikte bir mücadele ve bunları anlatan gerçekçi veya gerçeküstü kurgulu eserler vermiştir. Ütopik eserler, mevcut koşulların çok daha ötesinde, ideal mutlu refah bir toplumsal düzenin anlatıldığı edebi ama aslında sosyolojik metinlerdir. Ütopyanın gelecek tasarımları tanrısal-kutsaldan seküler-dünyevi olana doğru dört dönemdir: Her ütopya, kurgucusunun kendi idealidir ve başkaları için distopik olabilir. Aslında her ütopik metnin içinde örtülü bir distopya, her distopyanın içinde de muhalif bir çıkış yolu arayışı vardır. Bu ikili ilişkiyi, iç içe geçmişliği ifade etmek için Margaret Atwood “üstopya (ustopia)” kavramını kullanmıştır. Bu çalışmada ütopya ve distopya imgelemlerinden ve örnek eserlerinin içerik analizlerinden yola çıkarak aslında nasıl üstopik metinler olduklarına dair yorumlamalar yapılacaktır. Ütopya ve distopya aslında yaratıcısının, zamanın ve mekânın ruhunu taşıyan belirli tarihsel tecrübelerden ve ideolojik ön kabullerden şekillenmiş birer kurgusal toplumsal düzendir. Bu çalışmada genel teorik olarak sosyolojik yapısal inşacılık bakış açısının yanı sıra Karl Manheim’in ütopya ve ideoloji ilişkisi yaklaşımı temel alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ütopya, Distopya, Üstopya, İdeal Düzen, İdeoloji

Kaynakça

• Abat, Engin. “Ütopya Kavramının Tarihsel Olarak İncelenmesi”. çev. Selin Aktuyun. Yeni Atlantis. İstanbul: Say Yayınları, 3. Basım, 2022.
• Aras, Emel. “Ütopya Arzusunda Bir Distopyacı: Berci Kristin Çöp Masalları”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 7/2 (2023), 1043-1054.
• Aristoteles. “Kadıköylü Phaleas’ın Eşitlikçi Devlet Tasarısı”. Platon’dan Jambulos’a Antikçağ Ütopyaları. ed. S. Usta. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2005.
• Atasoy, Emrah. “Ütopyacılık, Ütopya ve Distopya Üzerine Genel ve Eleştirel Bir Bakış”, Doğu Batı, 20/80 (2017), 55-72.
• Atayman, Veysel. “Ütopya Kavramına Geneş Bir Bakış”. çev. Veysel Atayman. Güneş Ülkesi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Atwood, Margeret (2007). “Sunuş”. çev. Ümit Tosun. Cesur Yeni Dünya. İstanbul: İthaki Yayınları, 29. Basım, 2019.
• Atwood, Margeret (2011). https://www.theguardian.com/books/2011/oct/14/margaret-atwood-road-to-ustopia (Erişim Tarihi: 08. 07. 2024)
• Avcı, Mahmut. “Ütopya İçinde Distopya: Herbert George Wells’in Zaman Makinesi”. Temaşa Felsefe Dergisi, 16 (2021), 192-202.
• Bezel, Nail. “Ütopyalarda ve Karşı Ütopyalarda Aklın ve İnsanın Durumu ve Kapsamı”, Varlık Dergisi, 1025/3 (1993), 17-25.
• Bloch, Ernst. Umut İlkesi. çev. Tanıl Bora. 2 Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Bloch, Ernst., Adorno Theodor Wiesenggrund. “Bir Şeyler Eksik: Ütopik Özlemin Çelişkileri Üzerine Tartışma”. çev. H. Hünler. Ernst Bloch’la Söyleşiler. ed. U. U. Aydın. İstanbul: Habitus Yayıncılık, 2015.
• Bouchet, Thomas vd. (ed.). Ütopyalar Sözlüğü. çev. Turhan Ilgaz. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2003.
• Buckley, Craig. “Introduction: The Echo of Utopia”. Utopie, Texts and Projects. ed. Craig Buckley ve Jean Louis Violeau. 1967-1978, Los Angeles, CA: Semiotext(e), 2011.
• Bulut, Fatin Şevki. “Dijitalleşme Ütopya Mı, Distopya Mı? Huxley Mi? Orwel Mi? Felsefi Bir Değerlendirme”. Dijital Devlet. ed. Kemal Çelebi ve Birol Kovancılar. 595-630. Ankara: Gazi Kitabevi, 2021.
• Civelekoğlu, Funda. “Korkunçlaşan Dünyanın Teselli Noktası Olarak Distopya”, Doğu Batı, 20/80 (2017), 11-38.
• Clayes, Gregory. (2018). Distopyanın Kökenleri: Wells, Huxley ve Orwell. Çev. Zeynep Demirsu, Damla Göl. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Gilman, Charlotte Perkins. Kadınlar Ülkesi. çev: F. B. Aydar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 6. Basım, 2023.
• Gordin, Michael D. vd. Mekân ve Zamanın Ötesinde Ütopya ve Distopya, Ütopya/Distopya-Tarihsel Olasılığın Koşulları. çev: E. Kartal vd. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Gürkan, Alper. Ütopya ve Modern Dünya. Ankara: Pruva Yayınları, 2018.
• Harvey, David. Umut Mekânları. çev: Z. Gambetti. İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
• Hazır, Mesut- Dereci, Talha. “Hayat Bir Distopyadır: Modernlikten Postmodernliğe Bir Ütopya-Distopya Dikotomisi İçinde Toplum”. Doğu Batı, Yıl: 20/80 (2017). 95-116.
• Huxley, Aldous. Cesur Yeni Dünya. çev. Ümit Tosun. İstanbul: İthaki Yayınları, 29. Basım, 2019.
• Jameson, Fredric. Ütopya Denen Arzu. çev. F. B. Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Kolakowski, Leskez. (1999). Modernliğin Sonsuz Duruşması, (Çev: S. Ayaz.). Pınar Yayınları.
• Kumar, Krishan. Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşıütopya. çev. Ali Galip. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2006.
• Kumar, Krishan. Ütopyacılık. çev. A. Somel. İstanbul: İmge Yayınları, 2005.
• Mannheim, Karl. İdeoloji ve Ütopya. çev. M. Okyayuz. Ankara: Epos Yayınları, 2002.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü. Ankara: Bilim Sanat Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Mitchell, Sebastian. Utopia and Its Discontents: From Plato to Postmodern. London: Bloomsbury Academic, 2022.
• More, Thomas. Utopia çev. S. Eyüboğlu vd. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Usta, Sadık. İlkçağ Ütopyaları: Mükemmel Toplum ve İlk Devlet Teorileri. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015.
• Usta, Sadık. Türk Ütopyaları: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ütopya ve Devrim. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014.
• Vieira, Fatima. “Ütopya Kavramı”. çev. Zeynep Demirsu- Damla Göl. Ütopya Edebiyatı. ed. G. Claeys. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2021.