DOĞU KARADENİZ KIPÇAKLARI

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 48, 59 - 78, 01.12.2015

İbrahim Tellioğlu

Öz

Doğu Karadeniz Kıpçakları bölgenin tarihinde en derin iz bırakan top- lulukların başında gelir. XII. yüzyılın sonlarında Gürcistan’dan yöreye göç eden Kıpçaklar, Artvin-Trabzon arasındaki Hristiyanlar arasında askerî bakımdan en güçlü unsur olmuşlardır. XIII. yüzyılın sonların- dan itibaren Komnenoslarla işbirliği yaparak bölgenin Müslümanlara karşı savunmasında aktif olarak yer almışlardır. Bunun karşılığında Trabzon’a güneyden ulaşan bütün stratejik mevkiler Kıpçaklara ve- rilmiştir. Bölgede Kıpçak ismi taşıyan yerleşim birimleri bu hatları ta- rif eder mahiyettedir. Yerleştikleri alanlardaki Hıristiyanların büyük kısmını oluşturdukları Rum kaynaklarından anlaşılmaktadır. Osmanlı dönemiyle birlikte büyük kısmı İslamiyet’i benimsemişlerdir. Günü- müze kadar aynı yerlerde varlıklarını devam ettirmişlerdir. Bugün Doğu Karadeniz bölgesinin antropolojik, kültürel ve filolojik doku- sundaki etkileri oldukça fazladır.

Anahtar Kelimeler

Kıpçaklar, Gürcistan, Doğu Karadeniz bölgesi, Ortodoksluk, İslamiyet

Kaynakça

• AKROPOLİTES George (2007). The History (nşr. R. Macrides), New York: Oxford University Press.
• ALASANİA Giuli (2002). “Gürcistan Kıpçakları”, Türkler, II, Ankara: s. 793- 797.
• ALASANİA Giuli (2013). Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler (nşr. N. Kaçarava vd.), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• ALLEN W. E. D. (1971). A History of the Georgian People, London: Routledge & Paul
• BERDZENİŞVİLİ Nikoloz-Simon Canaşia (2000). Gürcüstan Tarihi (nşr. H. Hayrioğlu), İstanbul: Sorun Yayınları.
• BİLGİN Mehmet (2000). Doğu Karadeniz, Trabzon: Serander Yayınları. BİLGİN Mehmet (2006). Sarıalizadeler (Sarallar), Trabzon: Serander Yayın-ları
• BİLGİN Mehmet (1990). Sürmene Tarihi, İstanbul: Sürmene Belediyesi Ya- yınları.
• BOSTAN M. Hanefi (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara: TTK Yayınları.
• BRENDEMOEN Bernt (2001). The Turkish Dialects of Trabzon, I, Oslo: Unipub forlag.
• BROSSET M. (2003). Gürcistan Tarihi (nşr. H. D. Andreasyan-E. Merçil), An- kara: TTK Yayınları.
• BRYER Anthony (1975). “Greeks and Türkmens: The Pontic Exception”,Dumbarton Oaks Paper, 29: 113-149.
• BRYER Anthony (1986). “Rural Society in Matzouka”, Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society (nşr. A.Bryer-H. Lowry), Washington: 53-95
• BRYER Anthony (1964). “Trebizond and Rome”, Archeion Pontou, 26: 290- 307.
• CAFEROĞLU Ahmet (1994). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları.
• CÖHÇE Salim (1988). “Doğu Karadeniz Bölgesinin Türkleşmesinde Kıpçak- ların Rolü”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi (Samsun 13-17 Ekim 1986) Bildirileri, Samsun: 477-484.
• ÇAPA Mesut-Veysel Usta (1995). Milli Mücadelede Trabzon Vilayetiyle Ya- zışmalar, Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları.
• DULAURİER M. Eduard (1928). “Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğol- lar”, Türkiyat Mecmuası, II: 139-217.
• SUNY Ronald Grigor (1989). The Making of the Georgian Nation, London:Tauris.
• TELLİOĞLU İbrahim (2004). “Gürcü İllerinde Siyasi Birliğin Sağlanmasında Kıpçakların Rolü”, Türk Kültürü, 489-490: 453-464.
• TELLİOĞLU İbrahim (2009). Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti, Trabzon: Serander Yayınları.
• THE GEORGİAN CHRONİCLE (1991). The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha (nşr. S. Qaukhchisvili-K. Vivian), Amsterdam: Adolf M. Hakkert.
• TSAREVİTCH Wakhoucht (1842). Description Geographique de la Georgie (nşr. M. Brosset), Saint-Petersburg: Academie Impériale des Sciences.
• URFALI MATEOS (1987). Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162) (nşr. H.D. Andreasyan), Ankara: TTK Ya- yınları.