Öz
Birçok eskicil dil değerini korumasıyla bilinen Halaç Türkçesi, tarihî dönemlerde kullanılmış olan sıfat-fiil eki -(X)GlI’yı, -GXlX ~ -KXlX biçimlerinde devam ettirmektedir. Halaç Türkçesindeki -GXlX ~
-KXlX eki, -(X)GlI ekinde yer alan X ünlüsü ile G ünsüzünün yer değiştirmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Halaç Türkçesinde -GXlX ~ -KXlX ekiyle, daha çok, sıfat ve geçici isim türünde kelimeler teşkil edilmektedir. -GXlX ~ -KXlX ekli sıfat-fiiller geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş zaman veya belirli durumlarda görülmek kaydıyla gelecek zaman anlamlı olabilir. -GXlX ~ -KXlX ekiyle teşkil edilen geçici isimlere, isim çekimi ekleri getirilebilir. Ayrıca bu tür kelimeler, üçüncü şahıs bildirme ekiyle yüklem görevinde bulunabilir. Bunlarla beraber -GXlX ~ -KXlX ekiyle yapılmış kalıcı isimler de yaygındır. Halaç Türkçesinde -GXlX ~ -KXlX ekli sıfat-fiilin bir başka özelliği ise “-DXK” ekli sıfat- fiill işlevinde kullanılmasıdır. -GXlX ~ -KXlX ekindeki bu özellik, sonradan Halaç Türkçesinde gelişmiştir. Bu tür kullanımlar Halaç Türkçesine, İran’da yer alan (Güney) Azerbaycan Türkçesi ağızları ya da Orta İran’da Halaçlarla aynı bölgelerde yaşayan Oğuzların ağızlarından geçmiş olmalıdır. -GXlX ~ -KXlX ekinin bu kullanımlarında, söz konusu ağızlarda -(y)An’lı sıfat-fiillerle yapılan gruplar model alınmıştır. Bu bağlamda (Güney) Azerbaycan Türkçesi ağızlarında ve Orta İran’daki Oğuz ağızlarında sıfat-fiil eki -(y)An’ın, “-DXK” işleviyle kullanımı karakteristiktir.
Anahtar Kelimeler
İran Türk ağızları Halaç Türkçesi sıfat-fiil eki -GXlX ~ -KXlX dil ilişkileri.
Kaynakça
- FERAHANÎ, Abdullah Vaşkanî (2012). Mebâni-yi Destûr-i Xeleçî/Xeleç Tili Bilgisi Kurakı.Tahran: Vaniyan Yayınevi.
- GABAİN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız (2012). Halaç Türkçesi Metinleri. Qarşu Baluqqa Selam. Ankara: Vizyon Yayınevi.
- GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız - Talip DOĞAN (2016). İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ Yayınları.
- GRÖNBECH, Kaare (2011). Türkçenin Yapısı. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GÜLSEVİN, Gürer (1998). “Köktürk Bengü Taşlarındaki Oğuzca Unsurlar”. Kardeş Ağızlar (Türk Lehçe ve Şiveleri Dergisi). 7: 12-18.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 16 Sayı: 64 |
