1999-2019 YILLARI ARASI AĞIZ ÇALIŞMALARINDA KULLANILAN TRANSKRİPSİYON İŞARETLERİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME: ÜNLÜLER

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 66, 501 - 523, 15.06.2020

Hüseyin Gökçe

Öz

Ağız çalışmalarında kullanılan transkripsiyon işaretleri sorunu ülkemizde uzun yıllardır tartışılmaktadır. Türk Dil Kurumu 1999 yılında bu sorunu çözmek amacıyla bir transkripsiyon sistemi oluşturmuştur. O yıldan günümüze değin ağızlar üzerine birçok çalışma hazırlanmış; ancak, çalışmalarda bu sisteme tam olarak uyulmamıştır. Hazırladığımız bu çalışmada 1999- 2019 yılları arasında yapılan 56 ağız çalışmasındaki transkripsiyon işaretleri (ünlüler) ile Türk Dil Kurumunun oluşturduğu sistemdeki transkripsiyon işaretleri karşılaştırılmıştır. Giriş bölümünde, bu araştırmalarda söz konusu sisteme neden uyulmadığı, bu sorunun çözümü için ya da bu soruna dikkat çekmek için hazırlanan bazı çalışmalara değinilmiştir. Ardından Türk Dil Kurumunun oluşturduğu sistemdeki ünlüler için verilen transkripsiyon işaretleri ile mevcut çalışmalardaki ünlü işaretleri bazı grafik ve tablolar vasıtasıyla karşılaştırılmıştır. Ayrıca bu bölümde söz konusu sistemde yer almayan, ancak mevcut çalışmalarda kullanılan diğer ünlü işaretlerine de yer verilmiştir. Sonuç bölümünde tespit edilen işaretlerin sayısı, bu işaretlerin “Türk Dil Kurumu Transkripsiyon Sistemi”nde olup olmadığı hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu bölümde araştırmacıların hangi işaretleri tespit etmekte zorlandığı/zorlanmadığı, bazı işaretlerin neden daha fazla/daha az kullanıldığı hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Ağız Bilimi, Transkripsiyon, Ünlüler.

Kaynakça

• AKAR, A. (2006). “Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları”. Turkish Studies. I/2: 37-52. DELİCE, H. İ. (1995). “Anadolu ve Rumeli Ağzı Metinlerinde Kullanılan Seslerin Transkripsiyonu Meselesi”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. I/1: 119-131.
• DEMİRAY, E. (2008). “Ağız Araştırmalarında Transkripsiyon İşaretlerinin Farklı Kullanılması Sorunu”. Turkish Studies. III/6: 199-211.
• ERCİLASUN, A. B. (1999). “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri”.Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 43-49.
• GÜLSEVİN, G. (2004). “Türkiye’de Diyalektoloji Yayımlarında Yöntem Sorunu”. İstanbul:Workshop On Turkish Dialects Orient Instute. 19-20 November.
• KORKMAZ, Z. (2011). “Ağız Araştırmalarındaki Çeviri Yazı Ayrılıklarının Bir Sisteme Bağlanması Gereği Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. LIX/1: 45-50.
• KURTULMUŞ, F. (2014). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ünlü Değişenleri. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ÖZÇELİK, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.