TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 66, 539 - 547, 15.06.2020

İbrahim Kekevi

Öz

Tonyukuk yazıtı, Eski Türk dilinin söz varlığı bakımından ilk ve önemli veri kaynaklarından biridir. Aynı zamanda birçok tek örneği barındırması onu bu açıdan başvuru/referans metin kılmaktadır. Bu sözcüklerden biri olan ‘oruk’; etimolojisi, söz yapımı ve anlam alanı bakımından açıklanması gereken bir örnektir. Bunun için artsüremli bir yöntem izlenmelidir. Sözcüğün kullanıldığı yerlerin değerlendirilmesi amacıyla öncelikle sözlük vb. çalışmalardaki bilgiler verilmiştir. Tonyukuk yazıtında geçen ‘oruk’ sözcüğünün Türkiye Türkçesine çevirisinden hareketle bir yöntem izlenmeye çalışılmıştır. Daha sonraki dönem metinlerinden geçtiği yerler tespit edilmiştir. Bu kullanımlar sözlük çalışmalarındaki bilgiler ve bağlam unsuru dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu yöntemle elde edilen bilgilerden ‘oruk’ sözcüğünün iki farklı anlam alanı oluşturacak şekilde bir gelişme gösterdiği görülmüştür. İlki ‘or-’ fiil köküyle doğrudan ilişkili olan ‘ekme biçme’ işlerine ilişkin bir anlam alanı oluştururken ikincisi ‘yol’ sözcüğünün hem temel hem de mecaz nitelikte kullanılarak bir anlam alanı gelişimi olmuştur. Bu iki anlam alanı bağlam unsuru dikkate alındığında birbiriyle ilişkilidir. İşte bu ilişki ve bağlam unsuru dikkate alınarak Tonyukuk yazıtında geçen oruk sözcüğünün kullanımı bu çalışmada değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tonyukuk, Oruk, Etimoloji, Anlam Alanı, Yol, Biçmek

Kaynakça

• GABAIN, A. von vd. (1972). Türkische Turfan-Texte VI. Sprachwissenschaftliche Ergebnisse der Deutschen Turfan-Forschung. Band 2. Leipzig.
• KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÖK, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) . STAROSTIN, S. vd. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Handbook of Oriental Studies, Section Eight: Central Asia edited by: Denis Sinor, Nicola Di Cosmo, Brill-Leiden-Boston.
• ŞİMŞEK, Y. (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi, Meşhed Nüshası [293. No.]. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞİRİN, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.