KISASÜ’L-ENBİYÂLARDA KİŞİ ADLARI İÇİN YAPILAN AÇIKLAMALAR ÜZERİNE “HALK ETİMOLOJİSİ” BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 68, 1075 - 1087, 15.12.2020

Yaşar Şimşek , Esranur Er

Öz

“Peygamberlerin hikâyeleri” anlamına gelen Kısasü’l-Enbiyâlar; Kur’ân-ı Kerim, tefsir ve çeşitli hadislere dayandırılarak peygamberlerin ve dinler tarihi için önemli kişilerin hikâyelerini anlatan eserlerdir. Kısasü’l-Enbiyâlar, genellikle kâinatın yaratılışı ile başlayıp Hz. Muhammet’in hayatının anlatılması ile son bulmaktadır. İlk örnekleri Arap ve Fars edebiyatında görülen bu tür içinde ekmek yapımı, bitkilerin büyümesi, yeme içme ve barınma gibi insanlık tarihi ile ilgili ilk öğretileri bulmak mümkündür. Bu konuda yazılmış ilk eserler Sa’lebî’nin Kitâbu ‘Arâ’isi’l-Mecâlis fî Kısasi’l- Enbiyâ’sı ile bu eserin başka bir varyantı olan Kısâî’nin Kısasü’l-Enbiyâ’sıdır. Türkçeye çevrilen bu eserler, zamanla Türk kültürü tarafından benimsenmiştir. Türk edebiyatında yazılan ilk Kısasü’l- Enbiyâ örneği 14. yüzyılda Rabguzi tarafından telif edilmiştir. Eski Anadolu Türkçesi döneminde Türkçeye çeviri yoluyla kazandırılmış pek çok nüshası bulunan Kısasü’l-Enbiyâlarda peygamberlerin mucizelerinin anlatıldığı bölümlerde peygamber ve bazı önemli şahıs adları hikâyeler çerçevesinde açıklanmıştır. Kısasü’l-Enbiyâlar’ın fonolojik, morfolojik, sentaks ve gramer hususiyetleri; çeşitli açılardan incelenmiş olmakla birlikte, özel adbilimi açısından yeteri kadar incelenmediği görülmektedir. Bu makalede, Türk kültür tarihi için son derece önemli olan Kısasü’l- Enbiyâlar, halk etimolojisi ve kişi ad bilimi bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır. Listelenen örneklerle birlikte ilgili kelimelerin yeni bir etimolojisini yapmak yerine kelimenin izahı için anlatılan hikâyelerin önemi vurgulanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özel Adbilim, Kişi Adbilimi, Halk Etimolojisi, Kısasü’l-Enbiyâ.

Kaynakça

• AKSAN, D. (1964). Genel Dilbilimi Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri. Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi). (Katalog no. DOÇ.T. 26 V.1 C.1) (Demirbaş No. DTC190703).
• AKSAN, D. (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, A. (1997). Nāsırü’d-din bin Burhānü’d-din Rabguzi Kısasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları). I Giriş - Metin - Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• AYDIN, M. (2013). “Yahyâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 43: 232-234. BAYRAKTAR, N. (2017). Dil Bilimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• BEDİR, A. (2010). Tevhidin Yurdu Kur’an-ı Kerim Atlası. İstanbul: Kaynak Yayınları. ÇELEBİ, İ. (1998). “Hızır”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 17: 406-409.
• Derleme Sözlüğü (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.