ESKİ UYGURCA ORGAN ADLARIYLA OLUŞTURULMUŞ KALIPLAŞMIŞ DİL BİRİMLERİ

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 70, 429 - 448, 15.06.2021

Murat Elmalı , Botan Ekmen

Öz

Dil kullanımında özel bir yeri olan kalıplaşmış dil birimleri, dil sisteminin en önemli parçalarıdır. Bu dil birimleri, bir dilin anlam bilimi, söz dizimi, biçim bilimi yapısı ile ilgili olduğu kadar kültürel ve sosyal yönü ile de ilişkilidir. Dilin birden çok alanını ilgilendiren kalıplaşmış dil birimlerinin modern dillerdeki kullanımının incelenmesinin yanında tarihî dillerde de ele alınması önem arz etmektedir. Burada dilbilim çalışmalarında önemli bir yere sahip olan kalıplaşmış dil birimlerinin (birleşikler, ikilemeler, deyimler, atasözleri ve kalıp sözler (ifadeler)) Eski Uygurcadaki kullanımları incelenecektir. Eski Uygurca kalıplaşmış dil birimlerinin kullanımı açısından son derece zengin bir yapıya sahiptir. Bu dönemde kullanılan bütün kalıplaşmış dil birimlerini ele almak çalışmanın sınırlarını aşacaktır. Bundan dolayı çalışma organ adları ile kurulan kalıplaşmış dil birimleri ile sınırlandırılmış, Eski Uygurcada organ adlarıyla oluşturulmuş birleşikler, ikilemeler, deyimler, atasözleri ve kalıp sözler incelenmiştir. Özellikle organ adlarından oluşan kalıplaşmış bu birimlerin tespit edilmesiyle Eski Uygurcanın dolayısıyla Eski Türkçenin oldukça işlek bir dil olduğunu göstermek amaçlanmıştır. Organ adlarının kalıplaşmış birimler oluşturması dikkate değerdir. Türkçenin en eski döneminde dahi kizlek oron “edep yeri, cinsel organ”, kaşanıg yolı “idrar yolu”, et kırtış “et, deri”, agızıntın ün- “ağzından çıkmak; söylemek” vb. kalıplaşmış yapıların olması Türkçenin işlek ve derin bir anlam yapısının olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Eski Uygurca, Organ Adları, Kalıplaşmış Dil Birimleri.

Kaynakça

• ARAT, R. R. (1930). Zur Heilkunde der Uiguren. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
• ARAT, R. R. (1932). Zur Heilkunde der Uiguren II. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
• ARAT, R. R. (1936). Turkische Turfantexte VII. Berlin: (APAW 1936: 12) [SEDTF 2: 290-411].
• AYAZLI, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap Karşılaştırmalı Metin Yayını. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYAZLI, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYVERDİ, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish.Oxford: Oxford At The Clarendon Press.
• CONKLIN, K. - N. SCHMITT (2012). “The Processing of Formulaic Language”. Annual Review of Applied Linguistics. 32: 45-61.