OTTOMAN PUBLIC DEBT ADMINISTRATION (DUYUN-I UMUMİYE – OPDA) IN THE PROVINCE OF KASTAMONU FROM ITS ESTABLISHMENT TO THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA (1882-1908)

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 81, 258 - 279, 27.03.2024

Abdülkadir Erçin

https://doi.org/10.56694/karadearas.1411338

Öz

The economic depression that the Ottoman Empire began to feel increasingly deeper in the 19th century pushed the state to take new measures. While the regulations that were introduced on the value of money failed to offer the required financial recovery, the wars with Russia, in particular, began to leave the state treasury helpless. Having resorted to domestic debt through Galata bankers during previous economic crises, the Ottoman Empire turned to external debt for the first time during the Crimean War of 1853-1856. However, this external debt was followed by other borrowings, burdening the state with more debts even to pay the interest on its main borrowings. The Ottoman economy started to slide into financial bankruptcy rather than a crisis. Finally, demand of the European states to collect their own receivables led to the foundation of the Ottoman Public Debt Administration (OPDA) as per the agreement made in 1881. Upon establishment of the administration, the monopolies on salt and alcoholic beverages, as well as the taxes on silk, tobacco, and various other revenues were turned over to the OPDA. Tobacco revenues were later transferred to the Tobacco Directing Administration, which was a joint stock company. The European States set out to collect their receivables through the administration. Founded in Istanbul, the OPDA built its organizational structure in a short time, which later turned into an institution that operated systematically in all Ottoman provinces during the reign of Sultan Abdülhamid II. One of these institutions was established in the province of Kastamonu. This study explores the organization process of the OPDA in the province of Kastamonu, and the problems faced by the administration within the province between its establishment and the Second Constitutional Era.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Public Debt Administration, Kastamonu Province, Ottoman Empire

KURULUŞUNDAN II. MEŞRUTİYET’E KASTAMONU VİLAYETİ’NDE DUYUN-I UMUMİYE İDARESİ (1882-1908)

Öz

Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyıla gelindiğinde giderek derinden hissetmeye başladığı mali bunalım devleti yeni önlemler almaya itti. Paranın değerine yönelik yapılan düzenlemeler gerekli mali düzelmeyi sağlayamadığı gibi özellikle Rusya ile yürütülen savaşlar devlet hazinesini çaresiz bırakmaya başladı. Daha önce ekonomik bunalımlarda Galata bankerleri vasıtasıyla iç borçlanma yoluna giden Osmanlı Devleti 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında ilk kez dış borçlanma yoluna başvurdu; ancak bu dış borçlanmayı diğer borçlanmalar izledi. Böylelikle devlet, borçlarının faizini ödemek için bile borçlanır hale geldi. Osmanlı ekonomisi krizden ziyade mali iflasa sürüklenmeye başladı. Bu noktada Avrupalı devletler kendi alacaklarını temin etmek isteyince 1881 yılında yapılan anlaşma ile Duyun-ı Umumiye İdaresi kuruldu. İdarenin kurulması ile Tuz inhisarı ve Alkollü içeceklerin vergisi başta olmak üzere, ipek öşürü tütün öşürü ve çeşitli diğer çeşitli vergi gelirleri Duyun-ı Umumiye İdaresine bırakıldı. Tütün gelirleri daha sonra anonim bir şirket olan Tütün Reji İdaresine devredildi. Avrupalı Devletler idare vasıtasıyla alacaklarını tahsil etme işine koyuldular. İstanbul’da kurulan Duyun-ı Umumiye İdaresi kısa sürede teşkilatlanarak Sultan II. Abdülhamid döneminde tüm Osmanlı vilayetlerinde sistemli çalışan bir yapı meydana getirdi. Bu yapılardan birisi de Kastamonu vilayetinde kuruldu. Çalışmada kuruluşundan II. Meşrutiyet dönemine kadar Duyun–ı Umumiye İdaresinin Kastamonu vilayetinde teşkilatlanması ve idarenin vilayette karşılaştığı sorunlar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Duyun-ı Umumiye İdaresi, Kastamonu Vilayeti, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• ADİLOĞLU, Z. & YÜCEL, G. (2021). “Düyûn-ı Umûmiyye Osmanlı Devlet Borçları İdaresi”. Mu-hasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi. 21: 67-78.
• AKYILDIZ, A. (2003). Para Pul Oldu: Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum. İstanbul: İleti-şim Yayınları.
• ARSLAN, G. (2015). “Osmanlı Devleti’nin Dış Borçları ve Yeniden Yapılandırma Süreci (1930-1933)”. Hıstory Studıes, 7/4: 1-23.
• BAZNA, A.Y. (2021). Osmanlı Taşra İdaresi: Kastamonu Örneği (1839-1876). Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çankırı.
• BAZNA, A.Y. (2023). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Yol Çalışmaları Örnekleminde İnebolu Yolu Yapım Faaliyetleri (1862-1876)” Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8/1: 232-291.
• BLAISDELL, D.C. (2008). Düyûn-ı Umûmiyye Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Deneti-mi. (Türkçesi: A.İ. Dalgıç). İstanbul: Nesnel Yayınlar.
• CEZAR, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• DEMİREL, F. (2002). “Osmanlı Devleti’nde Tuz Gelirlerinin Düyûn-ı Umûmiye’ye Devredilme-sinden Sonra Tuz Kaçakçılığı”. Yakındönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. 1: 147-157.
• DIĞIROĞLU, F. (2014). “Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji(1883-1912)”. Osmanlı Araştırmaları The Journal Of Ottoman Studies. XLIII. 227-272.
• ELDEM, E. (2000). Osmanlı Bankası Tarihi. (Çeviren: Ayşe Berktay). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ELDEM, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ENGİN, V. (1990). “İlk Alınışından 135 Yıl Sonra Dış Borçlar Tarihine Bir Bakış”. Tarih İncele-meleri Dergisi, 5/1: 263-271.
• ERDİNÇLİ, İ. (2020). “Yasaklardan Modern Denetime: Osmanlı Devleti’nin İçki Tüketimine ve Meyhanelere Yaklaşımı”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 31: 1-32.
• ESKİ, M. (2016). İmparatorluktan Cumhuriyete Kastamonu Ekonomisi 1880-1960. Kastamonu: Kastamonu Ticaret ve Sanayi Odası.
• GÖLÇEK, Ş.G. & GÖLÇEK, A.G. (2019). “Erken Cumhuriyet Dönemi Tekel Uygulamaları: 1920-1950 Döneminde Tuz, İspirto ve İspirtolu İçkiler ile Kibrit”. CTAD. 15/30: 253-288.
• GÜNDÜZ, A.Y. (2012). “Osmanlı Devleti’nin Ekonomi ve Dış Borç Politikası”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2/3: 1-18.
• GÜRSEL, S. (1985). “Osmanlı Dış Borçları”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 3: 672-687.
• GÜVEN, M.S. (2019). “19. Yüzyılda Amasra’da Madencilik Faaliyetleri ve İşletilemeyen Tekke-önü Maden Ocağının İmtiyaz Süreci”. History Studies. XI/1: 273-288.
• HANÇER, T.H. (2022). “Karadeniz Ereğli Divan ve Köylerinin 19. Yüzyıl Ortalarındaki Sosyoe-konomik Durumu”. Turcology Research. 75: 492-504.
• KARTOPU, S. (2012). “Duyun-ı Umumiye İdaresi ve İdare ile İlgili Görüşler”. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi 1/2: 32-40.
• KAZGAN, H. (1985). “Dûyun-ı Umumiye”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 3: 691-716.
• KIRAY, E. (1995). Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• KURMUŞ, O. (2021). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Yordam Kitap.
• KURUCA, N. (2011). “Osmanlı Devleti’ni Çöküşe Götüren Süreç: “İstikrazlar ve Düyun-u Umu-miye İdaresinin Kurulması”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 3/4: 79-100.
• KÜÇÜK, C. & ERTÜZÜN, T. (1994). “Dûyûn-ı Umûmiyye”. TDVİA İslam Ansiklopedisi 10: 58-62.
• Müskirat Resm-i Mirisi Hakkında Nizamnamedir, 8 Ramazan 1298.
• NARİN, R. (2009). “Düyûn-ı Umûmiye İdaresi ve Adapazarı”. Karadeniz Araştırmaları. 6/21: 49-59.
• OĞUZ, Z. (2001). Osmanlı Devleti’nin Genel Borçları (Duyun-ı Umumiye İdaresi). Ankara: Gök-kuşağı Kitabevi.
• ORTAYLI, İ. (2019). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Kronik Yayınları.
• ÖZTÜRK, M. Y. & KESKİN, N.E. (2011). “Osmanlı’da Yabancı Yatırımlar Duyunu Umumiye ve Tütün Rejisi”. MEMLEKET Siyaset Yönetim. 6/16: 116-150.
• PAMUK, Ş. (1984). Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913). Ankara: Yurt Yayın-ları.
• PAMUK, Ş. (2013). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayın-ları.
• PAMUK, Ş. (2014). Osmanlı- Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• PAMUK, Ş. (2014b). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası İletişim Yayınları.
• PAMUK, Ş. (2018). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• QUATAERT, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908. (Çeviren: Sabri Tekay). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu, (1306), Kastamonu Vilayet Matbaası.
• Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu, (1311), Kastamonu Vilayet Matbaası.
• Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu, (1317), Kastamonu Vilayet Matbaası.
• Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu, (1321), Kastamonu Vilayet Matbaası.
• SÖĞÜT, S.G. (2020). “Düyun-u Umumiye Nezaretlerinin Sınırları: Trabzon Merkezli Karadeniz Sahillerindeki Tuz Ticareti ve Hinterlandındaki Tuz Üretimi”. Birinci Uluslararası Sos-yal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Sempozyumu (USBBAS). Bilgitoy Tebliğler Kitabı. Trabzon. 116-129.
• TAŞTEKİN, S. (2023). “Osmanlı Memleketine Sicilya’dan Tuz Kaçakçılığı ve Dönemsel Bir Ana-liz (1864-1870)”. Gazi Akademik Bakış Dergisi (GABD). 32/16: 151-172.
• THOBİE, J. (1985). “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türki-ye Ansiklopedisi. 3: 724-739.
• TORUK, F. (2009). “Fransız Gezgin Vital Cuinet’in Gözüyle Çankırı”. Belleten. 73/268: 721-738.
• YAŞAYANLAR, İ. (2015). “Tanzimat Döneminde Sinop Limanını Hinterlandına Bağlayan Mo-dern Yol Ağının Tesisi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araş-tırmaları Dergisi (OÜSBAD), 5/12: 196-212.
• YILMAZ, F. (2013). Osmanlı Borçları Tarihi (Duyûn-u Umûmiye) Ankara: Berikan Yayınevi.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı / Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. Babıali Evrak Odası (BEO): 158/11805. 346/25889.
• BOA. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT): 85/29. 193/58. 204/30. 691/26. 713/44. 757/57. 1089/69. 1232/88. 1369/20. 1384/98. 1399/64. 1467/44. 1485/116. 1502/69. 1608/54. 1726/45. 1736/44. 1776/1. 1875/89. 2314/35. 2506/51.
• BOA. Dâhiliye Nezareti Tesrî-i Muamelât ve Islahat Komisyonu, Muamelât (DH.TMIK.M): 81/6.
• BOA. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT): 763/4.
• BOA. Hariciye Nezareti Umur-ı Hukuk-ı Muhtalita Müdiriyeti (HR.UHM): 275/44.
• BOA. Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 36/68. 54/58.
• BOA. Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD): 1651/26. 1653/2. 1658/11. 1661/27. 1666/4. 1683/20.
• BOA. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV): 35/38.
• BOA. Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM): 74/13. 74/16.