Öz
Endüstri devrimiyle birlikte ortaya çıkan sanayi yapı ve alanları toplum yaşamını derinden etkilemiştir. Endüstri yapıları, sadece ekonomik değil, sanayi kültürünün tarihsel, teknolojik, sosyal, mimari veya bilimsel değere sahip bileşenlerinden oluşmaktadır. Endüstri mirası yalnızca üretim mekânı olan yapılar değil, bu üretim süreçlerinin günümüze ulaşan verileri ve yeni teknolojileri ile sosyal ve mühendislik başarıları içermektedir. Bu Çalışmada Doğu Karadeniz Bölgesine çok önemli sosyal, ekonomik, kültürel, fiziksel katkılar sunan Çay fabrikalarının mimari özellikleri ve endüstri miras değeri değerlendirilmektedir. Çay fabrikalarına ilişkin daha önce yapılan çalışmalara bakıldığında tarım ve ekonomi alanında yoğunlaştığı görülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın mimarlık alanında literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmada, öncelikle literatür ve arşiv çalışmaları yapılmış; arşivden elde edilen mimari çizimler dijital ortamda yeniden çizilmiştir. Fabrikanın mekânsal organizasyonunun oluşumunda, hammaddenin ürüne dönüşmesi süreçlerinin etkileri ortaya konmuştur. Ayrıca fabrika çalışanlarının anlatımları doğrultusunda, toplumun sosyal ve kültürel yapısına olan etkileri ve yarattığı toplumsal bellek değeri ortaya konulmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileşme ve modernleşme hareketlerinin Doğu Karadeniz Bölgesindeki ilk adımları olan çay fabrikaları önemli bir miras değeridir.
Anahtar Kelimeler
Endüstri yapıları Endüstri mirası sanayileşme çay fabrikaları
Kaynakça
- Alpan, A. (2012). Eski Sanayi Alanlarının Yazındaki Yerine Ve Endüstri Arkeolojisinin Tarihçe-sine Kısa Bir Bakış. Planlama, 52, 21-28.
- Bancı, S. (2006). Şeker Şirketi Ve Ankara Şeker Fabrikası Yerleşkesi. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi yayını, Dosya: Endüstri Mirası, 36-46.
- Cengizkan, N. (2006). Endüstri yapılarında yeniden işlevlendirme: ‘İş’i biten endüstri yapıları ne ‘İş’e yarar? Dosya 03: Endüstri Mirası, 45, 9-13.
- ÇAYKUR (2016). Çay sektörü Raporu, Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Erişim Tarihi: 20.12.2023. https://www.caykur.gov.tr/CMS/Design/Sources/Dosya/Yayinlar/142.pdf
- ÇAYKUR (2017). Çalışanlarının Gözünden Ardeşen Çay Fabrikası. ÇAYKUR Çaylık Dergisi, Sa-yı:54, 21. Erişim Tarihi: 13.01.2024. https://www.caykur.gov.tr/Pages/Yayinlar/Caylik.aspx
- ÇAYKUR (2017). Çalışanlarımızın Gözünden Işıklı Çay Fabrikası. ÇAYKUR Çaylık Dergisi, Sa-yı:48, 21. Erişim Tarihi: 13.01.2024. https://www.caykur.gov.tr/Pages/Yayinlar/Caylik.aspx
- ÇAYKUR (2017). Çalışanlarımızın Gözünden Hayrat Çay Fabrikası. ÇAYKUR Çaylık Dergisi, Sayı:50, 25. Erişim Tarihi: 13.01.2024. https://www.caykur.gov.tr/Pages/Yayinlar/Caylik.aspx
- Dağçay (2023). Yaş Çayın Üretim Aşamaları. Erişim Tarihi: 25.12.2023. https://www.dagcay.com.tr
- Eminağaoğlu, Z. Ve Yurttaş Şahin, C. (2023). 4. Turizmde Mimarlık ve Kültürel Miras Kongresi (12-14 Ekim 2023). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 15-16.
- Falser, M. (2001). Is Industrial Heritage Under-Represented on the World Heritage List, Global Strategy Studies Industrial Heritage Analysis World Heritage List and Tentative List. UNESCO World Heritage Centre, Asia- Pacific Region, Minja Yang.
- Gür, D. (2020). Yakın Dönem Endüstri Mirasının Korunması: Doğu Sanayi Sitesi Örneği, Beto-nart, sayı: 65, 70- 77.
- İlhan, M. E. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Belleğin Mukavemeti, Hatırlama, Kültür ve Tarih Açısından Girit. Mediterranean Journal of Humanities. 8/1, 227-235.
- Kuzucu, K. (2003). Türkiye’de Çaycılığın Tarihi Gelişimi. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (8), 75.
- Özçağlar, A. (2017). “Doğu Karadeniz Bölgesi” ders notları. Erişim Tarihi: 25.11.2023 http://geography.humanity.ankara.edu.tr/wp- content/uploads/sites/277/2016/11/Dogu_Karadeniz_Bolgesi.pdf
- Peri, B. (2006). Cumhuriyet Dönemi Endüstri Yapıları ve Yerleşkeleri Kayseri ve Nazilli Sü-merbank Fabrikaları. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi yayını, Dosya: Endüstri Mirası, 24-26.
- Saner, M. (2012). Endüstri Mirası: Kavramlar, Kurumlar ve Türkiye’deki Yaklaşımlar. Planla-ma Dergisi, 1(2), 53- 66.
- Tanyeli, G. (2000). Endüstri arkeolojisi yapılarının korunması ve yeniden işlevlendirilmesi. Domus M, Aralık- Ocak, 50- 51.
- TUİK, 2023. Tuik.gov.tr Erişim Tarihi: 25.12.2023
- Toprak, Z. (2019). Türkiye’nin Ekonomik Gelişimi 1923-2018. Ankara: Pegem Akademi.
- URL 1, (2023). https://www.tuik.gov.tr/ Erişim Tarihi: 15.12.2023.
- URL 2, (2024). https://www.mavirize.com Erişim Tarihi: 31.01.2024.
- URL 3, (2024). https://100sene100nesne.com, 2024Erişim Tarihi: 31.01.2024.
- URL 4, (2023). https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/109703/mod resour-ce/content/1/Hafta%206.pdf Erişim Tarihi: 15.12.2023.
- URL 5, (2024). https://rmselektronik.com/project/caykur-sumer-koyu-cay-fabrikasi/ Erişim Tarihi: 14.06.2024.
- Üstün, Ç., & Demirci, N. (2013). Çay Bitkisinin (Camellia Sınensıs L.) Tarihsel Gelişimi ve Tıbbi Açıdan Değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 3(3), 5-12.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Endüstri Sosyolojisi, Kent Sosyolojisi ve Toplum Çalışmaları, Kültürel ve Doğal Miras, Sanat Tarihi, Teori ve Eleştiri (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Şubat 2024 |
| Kabul Tarihi | 27 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 21 Sayı: 82 |
