TONYALI AHMED EFENDİ'NİN NASİHATNAMESİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 85, 286 - 304, 27.03.2025

Lokman Taşkesenlioğlu

https://doi.org/10.56694/karadearas.1563074

Öz

Dinî tasavvufi metinler, klasik edebiyatın ilk dönemlerinden itibaren yazılagelmiş, 19. yüzyıla kadar özellikle tarikat çevresi şairlerinin ana eserleri olmuştur. Bu tür metinlerde sanat gayesinden ziyade gerek bireyin gerekse toplumun dinî açıdan olgunlaşması, ilim ve irfan sahibi olması amaçlandığı için çoğunlukla sade bir üslubun tercih edildiği görülmektedir. Bir kısmı nasihatname veya pendname olarak adlandırılan bu eserlerin oldukça beğenildiği, hem İstanbul’da hem de Anadolu’da toplum tarafından benimsendiği görülmektedir. 19. yüzyılda Anadolu’da nasihatname yazmış, dinî-tasavvufi edebiyatın temsilcilerinden biri de Tonyalı Ahmed Efendi’dir.
Bu çalışmada 19. yüzyıl taşrasında tasavvuf ehli şairlerden olan ve tezkirelerde veya edebiyat tarihi kaynaklarında hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan Tonyalı Ahmed Efendi’nin dinî konularda son derece sade bir dille kaleme aldığı nasihatnamesi ele alınmıştır. Mesnevisi ile aynı eser içerisinde bulunan kasidede Allah ve peygamber aşkı, Allah’ın birliği, ilmin önemi, cahil insanların hali, dünyanın geçiciliği gibi konulara değinilmiştir. Bu çalışma ile birlikte Trabzon’un dinî ve edebi şahsiyetlerinden olan Tonyalı Ahmed Efendi’nin yazınsal değeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tonyalı Ahmed Efendi, Nasihatname, Didaktik, 19. Yüzyıl

Kaynakça

• AKOT, B. (2013). “Îmâm-ı Gazâlî’ye Atfedilen Bir Eser: Hakîkatu’r-Ruh”. İslâmi Araştırmalar. XXIV/2: 118-129.
• ARSLAN, M. (2003). Leylâ Hanım Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• BAŞAR, M., ESER, A. (2005). Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetnâme. İstanbul: Âlem Yayınları.
• KALYONCU, H. (2010). Tonya. Ankara: Korza Yayıncılık.
• KAPLAN, M. (2015). Hayriyye-i Nâbî (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Baş-kanlığı Yayınları.
• ÖZDİNGİŞ, V. (2013). “Ahmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=261.(01.03.2024).
• TAŞKESENLİOĞLU, L. (2019). “Tonyalı Ahmed Efendi ve Risâle-i Ahvâl-i Âhir Zamân Mesnevi-si”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. XIV/27: 143-164.
• TONYALI AHMED (1325). Risâle-i Ahvâl-i Âhir Zamân. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
• TONYALI AHMED (1339). Risâle-i Ahvâl-i Âhir Zamân. İstanbul: Yusuf Ziya Efendi Matbaası.
• YENİTERZİ, E. (2007). “Anadolu Türk Edebiyatında Ahlakî Mesnevîler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. V/10: 433-468.