Türkistan İdaresi Hakkında Yeni Nizamname Çalışmaları (1886-1908)

Yıl 2019, Sayı: 8, 65 - 80, 20.01.2020

Hatice Karımov

https://doi.org/10.38060/kare.655464

Öz

1867 yılında Sır Derya ve Yedisu Oblastları’ndan mütevellit Türkistan Genel Valiliği’nin kuruluşuyla birlikte buradaki Rus idaresinin faaliyetlerini düzenlemek amacıyla üç yıllığına geçici bir nizamname yayınlandı. Üç yıllık sürenin ardından Taşkent’teki bölgesel yönetim tarafından 1871, 1873, 1881 ve 1883 yıllarında yeni nizamname tasarıları hazırlandı. Ancak bunların hiçbiri Petersburg tarafından kabul edilmedi. Neticede 1867 yılında yayınlanan geçici nizamnamenin eksik yanları tamamlanarak kalıcı hale dönüştürülmesine karar verildi. Bunun için Petersburg’un ileri gelen diplomatlardan N. P. İgnatyev başkanlığında bir komisyon kuruldu. Komisyonun çalışmaları doğrultusunda 12 Haziran 1886 tarihinde “Türkistan Krayı’nın İdaresi Hakkındaki Nizamname” kabul edildi. Ancak bu nizamname de bölge idaresi hakkındaki sorunları nihai olarak sonlandıramadı. Bunun en önemli sebebi ise Bakanlar Kurulu’nun 26 Aralık 1897 tarihinde Yedisu ve Hazar Ötesi Oblastları’nın Türkistan Krayı’na dahil edilmesine dair aldığı karar oldu. Öyle ki bu karara göre Türkistan Krayı bünyesine alınmalarına rağmen Yedisu ve Hazar Ötesi Oblastları’nın kendilerine ait mevcut nizamnamelerle yönetilmeye devam edilmesi öngörülmekteydi. Dolayısıyla Türkistan’ın idaresine dair aynı anda üç nizamname yürürlüğe girmiş oldu. Bu durum XIX. yüzyıl sonuna kadar bölge idaresinde birçok karışıklığa ve soruna neden oldu. Artan şikayetler neticesinde XX. yüzyılın başlarında Türkistan Genel Valiliği’nin tüm Oblastlarını kapsayan bir nizamname tasarısının hazırlanması için çeşitli komisyonlar kuruldu. Fakat söz konusu komisyonlar da bölgenin ihtiyacı olan nizamnamenin hazırlanmasında muvaffak olamadı. Bu hususları ile makalemizde öncelikli olarak 1886 nizamnamesi tanıtılarak, bu nizamname ve 1897’de kabul edilen kanunun ortaya çıkardığı sorunlar, ardından 1908 senesine kadar yeni nizamnamenin hazırlanması için kurulan komisyonların faaliyetlerine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkistan Krayı, Genel Vali, Nizamname, Hazar Ötesi Oblastı

Kaynakça

• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii (PSZRİ) T. 2 (1882), No: 886, “1882 g. maya 18. O sosredotoçenii vısşago nadzora po upravleniyu oblastyami Akmolinskoyu, Semipalatinskoyu, Semireçenskoyu v lits general-gubernatora i o podçinenii guberniy Tobolskoy i Tomskoy obşçemu poryadku vısşago upravleniya, suşçestvuyuşçemu dlya vnutrennıy guberniy.” T. 6 (1886), No: 3814, “1886 g. iyunya 12. “Polojeniye ob upravlenii Turkestanskogo kraya.” T. 10, No: 6576, “1890 g. fevralya 6. Vremennıye polojeniya ob upravlenii Zakaspiyskoy oblasti.” T. 11 (1891), No: 7574 s. 133-147. “1891 g. marta 25. Polojeniye ob upravlenii oblastey Akmolinskoy, Semipalatinskoy, Semireçenskoy, Uralskoy i Turgayskoy.” T. 17 (1897), No: 14818. “1897 g. dekabrya 26. O razdelenii Sibiri i Sredne-Aziatskih oblastey na voennıye okruga, s sootvetstvennımi izmeneniyami v ustroystve ih vısşe-go grajdanskogo upravleniya.” T. 19 (1899), No: 17177, s. 710, “1899 g. iyunya 11. “O grajdanskom pereustroystom Sredneaziatskih oblastey.” T. 20 (1902), No: 17974. “1900 g. yanvarya 3. Vısoçayşe utverjdennoye mneniye gosudarstvennogo soveta “O pravah i obyazannostyah pomoşçnika Turkestanskogo general-gubernatora.” T. 28 (1908), No: 30500, “İnstruktsiya senatörü, naznaçennomu po vısoçayşemu poveleniyu k proizvodstvu revizii Turkestanskogo kraya.” Dobromıslov, A. İ., Taşkent v proşlom i nastoyaşçem:istoriçeskiy oçerk, Taşkent, 1912. Krupenkin, Y. N., Turkestan v sostave Rossiyskoy İmperii (1865-1917 gg.): Ot voyenno-administrativnogo upravleniya k grajdansko-administrativnomu, Dissertatsiya na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata istoriçeskih nauk, Natsionalnıy issledovatelskiy Tomskiy gosudarstvennıy universitet, Tomsk, 2018. Materialı po istorii politiçeskogo stroya Kazahstana, T. 1, Alma-ata, 1960. Palen, K. K., Krayevoye upravleniye. Otçet po revizii Turkestanskogo kraya proizvedennoy po vısoçayşemu poveleniyu Senatorom Gofmeysterom grafom K. K. Palenom, SPB, 1910. Şuşkova, M. Y., Organizatsiya upravleniye Turkestanom v naçale XX veka, Dissertatsiya na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata istoriçeskiy nauk, Rossiyskiy gosudarstvennıy gumaniternıy universitet, Moskva, 2015. Korneyev, V. V., “Upravleniye Turkestanskim krayem: realnost i ‘pravovıye meçtaniya’ (60-e godı XIX v. – fevral 1917 goda)”, Vopros İstorii, No: 7, 2001. Şuşkova, M. Y., “Reforma Upravleniya Turkistanskim krayem v naçale XX v.: Raznoglasiya mejdu C.-Peterburgom i Taşkentom”, Novıy istoriçeskiy vestnik, No: 32 (2), 2012.