Ömer Seyfettin’in “Fon Sadriştayn’ın Karısı” ve “Fon Sadriştayn’ın Oğlu” Hikâyelerinde Mitolojik İzler ve Modern İşlevler

Yıl 2021, Sayı: 11 / Ömer Seyfettin Anı Sayısı, 135 - 157, 20.07.2021

Fatih Dinçer

Öz

Mitler, insanın hayal gücü tarafından üretilmiş ilk anlatılar olarak nitelendirilebilir. İnanışların insan düşüncelerinin merkezinde olduğu bir zamanda ortaya çıkan bu anlatılar, olağan ile olağanüstülüğün bir arada görüldüğü, tanrısal ve yarı tanrısal güçlerin ön planda olduğu olaylardan oluşurlar. İşlevselci yaklaşıma sahip sosyal antropologlar mitlerin olağanüstülüklerinin ardında ortaya çıktığı her topluluk için bir normun gizli olduğunu düşünürler. Kadim söylence geleneğinin kişinin ait olduğu topluluğun yaşayışına ve inançlarına uygun bir kimlik sahibi olmasını sağladığını ima ederler. Özellikle Campbell ve Eliade’nin her anlatıda görülebilecek belirli erginlenme yapılarının varlığına dikkat çekmesi, modern insan kimliğinin biçimlenmesinde aynı işleyişin devam edip etmediği sorusunu ortaya çıkarır.
Mitik anlatılardaki metafizikle iç içe görünen dünya, modern anlatılarda yerini dünyevileşmiş insanın hikâyesine bırakır. Fakat iddia odur ki, insan eski çağlara ait mitik düşünce yapısından kurtulabilmiş değildir. Modern anlatılar mitolojik döngü özelliklerine göre incelendiğinde bu duruma ait ipuçları kendin gösterir. İlk dikkat çeken kahraman imgesi insanlık tarihi boyunca büründüğü farklı rollerden yeni şartlara göre yeni şekiller kazanır. Toplumun yapılandırılması açısından bakıldığında modern çağın ulus kimliği önermesi ile mitik kahramanlardan daha gerçekçi ama kutsallık atfıyla onları çağrıştıran bir kahraman imgesi doğar. Ömer Seyfettin’in “Fon Sadriştayn’ın Karısı” ve “Fon Sadriştayn’ın Oğlu” hikâyelerinin mitik anlatı yapılarıyla benzeşen özellikler taşıması bakımından bir örnek sunduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada Antropolojinin işlevselci yaklaşımdan hareket edilmiştir ve Joseph Campbell’in kozmolojik kahraman döngüsünden faydalanılmıştır. Söz konusu iki hikâye arkaik anlatılarla benzeşen işleyişi ve kimlik ve aidiyet gibi modern özellikleri üzerinden tahlil edilmeye çalışılır. Yine bu hikâyelerde kimliğe yapılan göndermeler mitolojik söylemle ilişkilendirilerek izah edilmek istenir. Hikâye kahramanlarının dönüşümünde bir taraftan mitik anlatıların izlerine atıf yapılırken diğer taraftan, bir anlamda kahramanın erginlenme hikayesinin kimlik etrafında gerçekleşen norm değişimi üzerinde durulur.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Millî Kimlik, Ömer Seyfettin, Fon Sadriştayn’ın Karısı, Fon Sadriştayn’ın Oğlu

Kaynakça

• Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çeviri Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Argunşah, Hülya. Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikayeler 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Carr, Edward Hallet. Tarih Nedir?. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Eliade, Mircae. Ebedi Dönüş Mitosu. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 1994.
• Eliade, Mircae. Doğuş ve Yeniden Doğuş Mitosu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2015.
• Kaya, Muharrem. Türk Romanında Destan Etkisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2004.
• Malinowski, Bronislav. Myth in Primitive Psychology. British Library Cataloguing-in-Publication Data, 2011.
• Smith, R.R.R.. Hellenistik Heykel. Çeviri Ayşin Yoltar Yıldırım. İstanbul: Homer Kitabevi, 2002.
• Strauss, C. Levi. Mit ve Anlam. Çeviri Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
• Strauss, C. Levi. Yaban Düşünce. Çeviri Tahsin Yücel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1994.