Azerbaycan'daki Ömer Seyfettin Çalışmaları ve Aydın Abıyev'in “Ömer Seyfeddin'in Heyatı ve Yaradıcılığı” Adlı Eseri Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 11 / Ömer Seyfettin Anı Sayısı, 291 - 318, 20.07.2021

Orhan Baldane

Öz

Genç yaşta vefat etmesine rağmen Türk edebiyatının en üretken yazarlarından biri olan Ömer Seyfettin (1884-1920), özellikle hikâye türünde yazdığı eserleriyle Türk edebiyatı tarihinde müstesna bir yere sahip olmuştur. Hikâyelerinde tercih ettiği sade dil anlayışı da Türkçenin tarihî sürecini doğrudan etkilemiştir. Ömer Seyfettin, yaşadığı dönemde edebî kişiliğinin yanı sıra fikir adamlığıyla da ön plana çıkmıştır. Bir fikir adamı olarak Türk dünyasıyla ilgili meseleleri sıklıkla dile getirmiştir. Türk dünyasıyla ilgili yazılarında en çok yer verdiği Türk topluluklarından biri ise Azerbaycan Türkleridir. Azerbaycan Türklerinin dili, edebiyatı, kültürü ve siyasi hareketleri, Ömer Seyfettin'in her zaman yakından takip ettiği hususlar olmuştur. Bu ilgi, zaman içinde karşılıklı hâle gelmiştir. Millî Edebiyat akımının Azerbaycan'da yakından takip edilmesi, bu akımın en önemli temsilcilerinden olan Ömer Seyfettin'in de Azerbaycan muhitinde tanınmasını sağlamıştır. Buna bağlı olarak Azerbaycan'da Ömer Seyfettin ve eserlerini konu edinen birçok araştırma yayımlanmıştır. Bu çalışmada, öncelikle Türk dünyasının ve bu çerçevede Azerbaycan'ın Ömer Seyfettin'in yazılarında ne şekilde yer aldığı değerlendirilmiştir. Ardından Azerbaycan'da Ömer Seyfettin'le ilgili yapılan çalışmalar "Sovyetler Birliği dönemi" ve "Sovyetler Birliği sonrası" olmak üzere iki grupta ele alınmıştır. Daha sonra bu çalışmalardan biri olan ve Türkiye'deki Ömer Seyfettin araştırmalarında yeterince istifade edilmediğini düşündüğümüz Aydın Abıyev'in "Ömer Seyfeddin'in Heyatı ve Yaradıcılığı" (Ömer Seyfettin'in Hayatı ve Edebî Kişiliği) adlı eseri geniş bir şekilde tahlil edilmiştir. Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'ne bağlı olduğu dönemde hazırlanan bu eserde, Sovyetler Birliği'nin yazarlara ve araştırmacılara zorunlu kıldığı "Sosyalist realizm" anlayışının hâkim olduğu görülmüştür. Buna rağmen Aydın Abıyev'in, kimi zaman Sosyalist realizmin sınırlarını esneterek Ömer Seyfettin'in eserleri ve sanatkârlığı hakkında önemli tespitlerde bulunduğunu söylemek mümkündür. Yazarın konuyla ilgili Türkiye Türkçesi ve Rusçayla yazılmış birçok kaynaktan istifade etmesi, fikirlerini sık sık metinlerden örneklerle somutlaştırması, başarılı sayılabilecek tasnifler yapması ve mümkün olduğunca objektif değerlendirmelerde bulunması, bu eserin Türkiye'deki araştırmalarda daha çok göz önünde tutulmasını gerektirmektedir. Bu düşünce doğrultusunda Aydın Abıyev'in eseri bölüm bölüm özetlenmiş ve her bölümle ilgili değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ömer Seyfettin, Türk dünyası, Azerbaycan, Aydın Abıyev, Sosyalist realizm

On the Studies About Ömer Seyfettin in Azerbaijan and the Work of Aydın Abıyev's "Ömer Seyfettin's Life and His Literary Personality"

Öz

Although he died at a young age, Ömer Seyfettin (1884-1920), one of the most productive authors of Turkish literature, had an exceptional place in the history of Turkish literature, especially with his works in the genre of the story. The plain language understanding he preferred in his stories also directly affected the historical process of Turkish language. During his lifetime, Ömer Seyfettin came to the forefront with his thinking as well as his literary identity. As a thinker, he frequently expressed the issues related to the Turkish world. One of the Turkish communities that he gives the wide coverage in his writings about the Turkish world is the Azerbaijanis. The language, literature, culture and political movements of the Azerbaijanis have always been the issues that Ömer Seyfettin followed closely. This interest has become mutual over time. The fact that National Literature movement following up closely in Azerbaijan enabled Ömer Seyfettin, one of the most important representatives of this movement, to be recognized in the Azerbaijan region. Accordingly, many studies on Ömer Seyfettin and his works have been published in Azerbaijan. In this study, first of all, how the Turkish world and in this context Azerbaijan took place in Ömer Seyfettin's writings was evaluated. Afterwards, studies on Ömer Seyfettin in Azerbaijan were discussed in two groups as "Soviet period" and "Post-Soviet period". Then, Aydın Abıyev's "Ömer Seyfettin's Life and His Literary Personality", which is one of these studies and which we think is not sufficiently utilized in Ömer Seyfettin studies in Turkey, has been extensively analyzed. In this work, it was seen that the understanding of "Socialist realism", which the Soviet Union made mandatory for authors and researchers, dominates, when prepared during the period when Azerbaijan was affiliated to the Soviet Union. Despite this, we can say that Aydın Abıyev sometimes stretched the limits of Socialist realism and made important determinations about Ömer Seyfettin's works and artistry. The author's use of many sources on the subject written in Turkish and Russian, supporting his ideas frequently with examples from the texts, making classifications that can be considered successful, and making objective evaluations as much as possible, require this work to be considered more in research in Turkey. In line with this thought, Aydın Abıyev's work was summarized section by section and evaluations were made about each section.

Anahtar Kelimeler

Ömer Seyfettin, Turkish World, Azerbaijan, Aydın Abıyev, Socialist Realism

Kaynakça

• Abbasova, Ayten. "20. Asrın Evvellerinde Türkiye'de Millî Edebiyat Cereyanı ve Ömer Seyfeddin", Şerq Filologiyasının Aktual Problemleri, 2011.
• Abıyev, Aydın. "Novella Ustası Ömer Seyfeddin ve Onun Rüşvet Hikâyesi", Ulduz Jurnalı, S. 5, 1967, s. 40-41.
• Abıyev, Aydın. "Ömer Seyfeddin'in Yaradıcılığında Türk İctimai Heyatının Eksi", Genc Alimlerin Elmi-Nezeri Konferansının Materialları, Elmler Akademiyası Neşriyyatı, 1967, s. 39-40.
• Abıyev, Aydın. Ömer Seyfeddin Yaradıcılığında Mövhümatın Tenkidi", Elmler Akademiyası Heberleri, S. 1., 1968, s. 28-37.
• Abıyev, Aydın. "Ömer Seyfeddin'in Muhiti ve Edebî Görüşleri", Türk Filologiyası Meseleleri, Bakü: Elm Neşriyyatı, 1971, s. 61-73.
• Abıyev, Aydın. Ömer Seyfeddin'in Heyatı ve Yaradıcılığı, Bakü: Elm Neşriyyatı, 1978.
• Akpınar, Yavuz. Azerî Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1994.
• Atay, Dinçer. "Ömer Seyfettin'in Makalelerinde Türk Dünyasına Dair Düşünceleri", Ömer Seyfettin İçin, Editörler: Nâzım Hikmet Polat, Filiz Ferhatoğlu, İstanbul: Türk Ocağı Yayınları, 2020, s. 76-87.
• Çağın, Sabahattin. "Ömer Seyfettin'in Eserlerinde Türk Dünyası", Kardaş Edebiyatlar, S. 41, Ekim-Kasım-Aralık 1997, s. 3-7.
• Doğan, Âbide. "Millî Edebiyat Döneminin Ayrılmaz Üçlüsü: Ömer Seyfettin, Aka Gündüz ve Ali Canip", XV. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, 2020, s. 1-8.
• Dursunova, Fatima. "Ömer Seyfeddin'in Novellalarında Konflikt", Dil ve Edebiyyat Jurnalı, S. 2 (20), 1998, s. 118-120.
• Dursunova, Fatima. "Ömer Seyfeddin'in Türkçülük Üzerine Yazıları", Dil ve Edebiyyat Jurnalı, S. 4 (22), 1999, s.107-109.
• Dursunova, Fatima. "Ömer Seyfeddin'in Nesrinin Poetik Özellikleri", Elmi Ahtarışlar Jurnalı, 2004, s. 131-135.
• Dursunova, Fatima. "XX. Asrın İlk Çeyreğinde Türkiye'de Edebî İstikametler ve Yeni Türk Nesrinin Formalaşmasında Ömer Seyfeddin'in Rolü", Dil ve Edebiyyat Jurnalı, 2005, S. 6 (48), 2005, s. 78-80.
• Dursunova, Fatima. "Ömer Seyfeddin Nesrinin Bedii Dil Hususiyetleri", Elmi Ahtarışlar Jurnalı, S. 19, 2006, s. 78-81.
• Dursunova, Fatima. Ömer Seyfeddin'in Poetikası, Doktora Tezi, Bakü: AMEA Şerqşünaslık Enstitüsü, 2007.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız. "Ömer Seyfettin ve Türk Dünyası", Sonsuza Uzanan Ses: Ömer Seyfettin, Haz. Hülya Argunşah, Abdullah Şengül, Murat Gür, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020, s. 23-41.
• Guliyev, Elman. "Bir Ateşdir Alovu Var Külü Yok", Halk Cebhesi, 29 Aralık 2018, s. 14.
• Kellner, Douglas. "Marksist Eleştiri", çev. Mustafa Özsarı, Akademik Kaynak, C. 4., S. 7-8, 2016, s. 53-67.
• Memmedhanlı, Arzu. "20. Asrın Evvellerinde Türk Dilinin Saflaşması Prosesinde Ömer Seyfeddin'in Rolü", Müasir Azerbaycan Filologiyası - Konferans Materialları, 2011.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları, 7. Baskı, 2002, s. 88.
• Nağıyeva, Nigar. 1990'dan Günümüze Türkiye ve Azerbaycan Edebiyatlarının Karşılıklı Etkileşimi, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Novruzova, Aynur. "Ömer Seyfettin'in Çocuk Hikâyelerinde Millî ve Manevi Değerlerin Sanatsal Yansıması", VI. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, 2019, s. 423-428.
• Ömer Seyfeddin. Hekayeler, Aktaranlar: İsmayıl Umudlu, Şefike Guliyeva, Bakü: Altun Kitab, 2013.
• Ömer Seyfettin. Bütün Nesirleri (Fıkralar, Makaleler, Mektuplar ve Çeviriler), Haz. Nâzım Hikmet Polat, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
• Polat, Nâzım Hikmet. "Ömer Seyfettin ve Türk Dünyası", III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu-Bildiriler Kitabı, Bakü, 2016, s. 485-490.
• Şefa, Şefike. "Edebî Adlar: Ömer Seyfeddin / Türkçülüyü Yayan, Lakin Türk Kahramanlarını Başkesen, Kaniçen Tesvir Eden Başıkesik Yazıçı", Edalet, 11 Ocak 2018, s. 7.
• Tagızade, Leyla. "Sosyalist Realizm: Kökeni, Oluşum Süreci ve Kavramı", MTAD, C. 3, S. 4, 2006, s. 7-24.
• Taştan, Yahya Kemal. Balkan Savaşları ve Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, İstanbul: Ötüken, 2017.
• http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000201481