Kadim Anlatılardan Romana Tevarüs Eden Bir Kadın Kahraman: Züleyha

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 145 - 165, 26.10.2019

Selim Ümütlü

Öz

Reddedilen kadın motifi, tarih boyunca birçok
kültürün anlatılarında farklı bağlamlarda yer almıştır. İnsanlığın ortak
muhayyilesinde yer alan bu motif, evrensel bir hüviyete sahip olması hasebiyle
kutsal kitaplara da konu olmuştur. Tevrat'ta şehvet düşkünü bir kadın olarak
anılan,  Kur'an'da ise suçunu itiraf
ettiği hâlde akıbetinden söz edilmeyen Potifar'ın/Aziz'in karısı, namıdiğer
Züleyha, müfessirlerin ve anlatıcıların elinde etkin bir âşık kimliği
kazanmıştır. Züleyha'nın aşkı, yüzyıllar boyunca mesnevi şairlerinin rağbet
ettiği bir konu olmuş, 2000 sonrası Türk edebiyatında ise bu aşk yeni bir boyut
kazanarak edebî anlatılardaki varlığını korumuştur. Benzerlerine farklı
kültürlerin kadim anlatılarında rastlansa da çok yönlü ve tövbekar bir kadın olarak
Züleyha, İslam coğrafyasında ortaya çıkan bir kahramandır. Bu makalede çeşitli
kültürlere ait Antik Çağ anlatılarında yer alan reddedilen kadın motifi
incelenecek, ardından Potifar'ın/Aziz'in karısının dinî literatürdeki yeri
tahlil edilecek, sonrasında mesnevilerden günümüz romanına uzanan süreçte
Züleyha'nın edebî anlatılarda yaşadığı dönüşüm incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Züleyha, kutsal kitaplar, Yûsuf Kıssası, roman

Kaynakça

• Açıklamalı Kutsal Kitap. (2010). İstanbul: Yeni Yaşam Yay.Adamo, D. (2013). The Nameless Wife of Potiphar and Her Contribution to Ancient Israel. OTE, 26 (2), 221-246.Akdağ, S. (2009). Klasik Türk Edebiyatında Adına Mesneviler Yazılan Kadın: Züleyha. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi , 40 (1), 59-74.Bekiroğlu, N. (2015). Yûsuf ile Züleyha Kalbin Üzerinde Titreyen Hüzün. İstanbul: Timaş Yay.Budge, W. (2013). Egyptian Tales and Romances Pagan, Christian and Muslim. Abingdon: Routledge.Bulduk, Z. (2014). Züleyha. İstanbul: Koyu Kitap Yay.Burlınngame, W. (1994). Buddhist Parables. Delhi: Motılal Banarsıdass Publishers Private Limited.Cuypers, M. (2015). The Composition of the Qur'an Rhetorical Analysis (translation by Jerry Ryan). London: Bloomsbury Academic.Çakmak, M. (2015). Zindandan Saraya Hz. Yusuf. Ankara: TDV Yay.Çetin, N.(2004). Yeni Türk Şairinin Yusuf ile Züleyha Hikâyesi Duyarlığı, Ankara: Hece Yay.Çonkor, B. (2016). Surelerin Belirli Dönemlere ve Olaylara İzâfesi. Dinî Araştırmalar Dergisi, 19 (48), 129-152.Daşdemir, Ö. (2012). Halk Hikâyesi Olarak Yusuf ile Züleyha. İstanbul: Fenomen Yay.Ecevit, Y. (2016). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yay.Erat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.Euripides, (2015). Hippolütos (çev. Y. Onay). İstanbul: Mitos-Boyut Yay.Firdevsî, (1967). Şehname (çev. N. Lugal, K. Akyüz). C.2, Ankara: MEB Yay.Frıedmen, M. (1969). Joseph and Potiphar's Wife in World Literature (Book Review). The Classical Journal 65 (3), 126-128.Gılgamış Destanı, (2018). çev. Sait Maden. İstanbul: TİB Kültür Yay.Gınzberg, L. (1910). The Legends of the Jews. V.2, Philadelphia: The Jewish Publicition of America.Gürkan, S. L. (2016). Anahatlarıyla Yahudilik. Ankara: İSAM Yay.Hamdî, H. (1991). Yusuf u Züleyhâ (haz. N. Onur). Ankara: Akçağ Yay.Harman, Ö. (2002). "Kitâb-ı Mukaddes", TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, ss. 75-76). Ankara: TDV Yayınları.Hasenî, İ. (2015). Bahrü'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Mecîd (çev. Dilaver Selvi). C.4, İstanbul: Semerkant Yayınları.Homeros, (2014). İlyada (çev. Azra Erhat, A. Kadir). İstanbul: TİB Kültür Yayınları.Hornung, E. (2004). Mısır Tarihi (çev. Z.A. Yılmazer). İstanbul: Kabalcı Yay.İsfahânî, R. (2012). Müfredât Kur'an Kavramları Sözlüğü (Tercüme: A. Güneş, M. Yolcu). İstanbul: Çıra Yay.İşleyen, Ş. (2017). Pîrahen. İstanbul: AZ Yay.Koçak, M. (2013). Aşk-ı Züleyha Sabr-ı Yusuf. İstanbul: Çağrı Yay.Koçin, A. (2012). Her Gece Hece Hece Sayıklayan Sevgili Yûsuf ve Züleyha. Ankara: Akçağ Yay.Kur'an-ı Kerim Meali. (2011). Ankara: DİB Yay.Kurtubî, M. (1999). el-Câmiul li Ahkâmi'l Kur'ân (Ter. M.B. Eryarsoy). C.9, İstanbul: Buruc Yayınları.Kutub, S. (1986). Fîzılâl-il-Kur'an ( Mütercimler: E. Saraç, İ. H. Şengüler, B. Karlığa). C.8, İstanbul: Hikmet Yayınları.Mevdudi, E. (1997). Tefhimu'l Kur'an, Kur'an'ın Anlamı ve Tefsiri (çev. M. Kayani, Y. Karaca vd.,). C.2, İstanbul: İnsan Yayınları.Mutlu, C. (2013). Yusuf ve Züleyha. Ankara: Kültür Ajans Yay.Öztürk, Z. (2013). "Züleyha", TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 44, ss. 552-553). İstanbul: TDV Yayınları.Panken, A. (2010). "Joseph and Potiphar: The Named, The Neutered and the Neutralized", ReformJudaism.org. Erişim Tarihi: 30.7.2018Polat, H. (2012). Aşkın Zamiri Yusuf ile Züleyha. İstanbul: Granada Yay.Redford, D. (1970). A Study of the Biblical Story of Joseph. Leiden: E.J. Brill.Settârî, C. (2014). Züleyha'nın Aşk Derdi (çev. M. Kanar). İstanbul: Şule Yay.Strong, J. (2008). The Legend of King Asoka. Delhi: Motılal Banarsıdass Publishers Private Limited.Taberî, M. (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi II (çev. Z. K. Ugan, A.Temir). İstanbul: MEB Yay.Taberî, M. (2001). Câmiu’l-Beyân Te’vîli’l-Kur’ân (çev. H. Karakaya, K. Aytekin). C.5, İstanbul: Hisar Yayınevi.Talmud. (1910). (translated by H. Polano). Philedelphia :Leary's Book Store.Tökel, D. (2009). Kutsal Metinleri Anlamada Mitolojinin Rolü. Milel ve Nihal, 6 (1), 165-193.Tökel, D. (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: FSM Vakıf Ünv. Yay.Türkdoğan, M. (2011). Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma (E-kitap). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Ulutürk, V. (1992). "Binbir Gece", TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 180-181). İstanbul: TDV Yayınları.Ümütlü, S. (2018). Bir Kur'an-ı Kerim Kıssasının Romana Dönüşümü: Yusuf Kıssası Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.Yağmur, S. (2012). Aşkın Meali I Yusuf ve Züleyha. Konya: Akademi Yay.Yazır, H. (1992). Hak Dini Kurân Dili. C. 5, İstanbul: Azim Dağıtım.Zemahşerî, (2017). El-Keşşaf (çev. H. Ünal). C. 4, İstanbul: Ekin Yay.