Bir Kimlik İşaretleyicisi Olarak Dil ve Trabzon Ağızlarında Arkaik Hususiyetler

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 241 - 253, 01.06.2015

A. Mevhibe Coşar

Öz

Bugün Trabzon ağızlarında ölçünlü dile nispetle dilde yadırganabilecek bazı ses ve şekil özellikleri ile birtakım söz varlığı unsurları arkaik yapılar üzerinden açıklanabilecek durumdadır. Kelime başındaki “g”lerin “k”, “d”lerin “t”, “b”lerin “p” olması; düzlük yuvarlaklık uyumunun ihlali; /ng/ sesinin durumu; ön seste b- ünsüzünün korunması; ek fiilin devrik kullanımı; ikili fiil biçimleri bu minvalde sayılabilir. Bu durumda Trabzon ağızları, Eski Türkçe ile ilişkilendirilebilecek ses özelliklerini muhafazası, Türkçenin tarihsel süreçte geçirdiği değişme ve gelişmelerin farklı zaman dilimindeki izlerini kısmen taşı- ması bakımından dikkat çekici bir mahiyet arz eder. Söz konusu malzemenin Trabzon ağızlarını, söz varlığı ve ses özellikleri itibariyle Türkçeye mahsus arkaik zamanlara bağlar. Kitle iletişim araçlarının tartışılmaz etkisi ve eğitim olanaklarının yaygınlığına rağmen Trabzon ağızları, tarihsel süreçte Türkçenin geçirdiği türlü değişme ve gelişmeleri bir arada barındıran bir laboratuvar durumundadır demek, mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Trabzon ağzı, Arkaik özellikler, Eski Türkçe

Language as an Identity Marker and the Archaic Features of Trabzon Dialects

Öz

Some phonetic and formal characteristics and certain vocabulary elements of Trabzon dialects today may seem unusual in comparison with the standard language. Characteristics of this kind include the use of “k” instead of “g”, “t” instead of “d”, “p” instead of “b” in the beginning of the word; violation of flat-round vowel harmony rule; the case of the sound /ng/; the preservation of the consonant b- in the first sound; the use of copulas with inversion; binary verb forms. Thus Trabzon dialects present a highly interesting point as they preserve phonetic characteristics which can be traced back to the Ancient Turkish and they partially reflect changes and developments in Turkish language through different historical time periods. This matter connects Trabzon dialects to Turkish language of archaic times based on the vocabulary and phonetic characteristics of these dialects. Despite the undisputed impact of mass media and the wide education opportunities, it is possible to state that Trabzon dialects are the subject of study representing different kinds of changes and developments of Turkish language throughout history

Anahtar Kelimeler

Trabzon dialect, Archaic Features, Former Turkish

Kaynakça

• Atalay, Besim (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri), C. I-II-III-IV, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Bilgin, Mehmet (2000), Doğu Karadeniz-Tarih, Kültür, İnsan, Trabzon: Serander Yayınları.
• Brendemoen, Bernt (2001), The Turkish Dialects of Trabzon, I-II, Oslo.
• Buran, Ahmet (1992), “Yazı DilininTarihi Gelişimi İçinde Türk Şivelerinin Ortaya Çıkışı ve Azeri Türkçesi Örneği”, Savunma Hizmetleri ve Koordinasyon Dergisi, 10, 10-12.
• Caferoğlu, Ahmet (1994), Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Çetin, Engin (2008), On Üçüncü Yüzyıl Öncesinde Soru, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana.
• Demir, Necati (2006), Trabzon ve Yöresi Ağızları, III-III, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Ellul, Jacques (1998), Sözün Düşüşü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ercilasun, A. Bican (2000), “Dede Korkut Mirası”, Türk Dili, I (578), 111-115.
• Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
• ______ (2007), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Hamilton, J.Russell (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, (Çev. Ece Korkut ve İsmet Birkan), Ankara: Simurg Yayınları.
• Jorma, Atilla (2008), Oğuzcanın Karadeniz Serüveni, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Saka, Fuat (2008), “Şalvar Destanı”, Lazutlar (CD).
• Tekin, Feridun (2002), “Trabzon ve Yöresi Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, içinde (195-2002), Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları.
• Tekin, Talât & Ölmez, Mehmet (2003), Türk Dilleri Giriş, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat Yayınevi.
• Tekin, Talât (1997), “Türk Dilleri Ailesi I”, Türkoloji Eleştirileri, Ankara: Simurg Yayınları.
• Tellioğlu, İbrahim (2003), Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları.
• Tuna, Osman Nedim (1990), Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi ile Türk Dili’nin Yaşı Meselesi, Ankara: TDK Yayınları.
• Yavuzarslan, Paşa (1993), “Anadolu Ağızlarında Zamirinin Türevleri”, Türkoloji Dergisi, XI (1), 309-320.