CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA TRABZON’UN NÜFUSUNA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 6, 331 - 345, 30.12.2018

Nurettin Çakıcı

https://doi.org/10.31765/karen.505957

Cited By: 3

Öz

Osmanlı
Devleti’nin ardından Cumhuriyet dönemine giden süreçte Trabzon’un nüfusunun
şekillenmesinde çeşitli parametreler etkili olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşundan önce geniş sınırlara sahip bir vilayet olan Trabzon’un, idari
taksimattaki değişikliklerle sınırlarının daralmasına bağlı olarak nüfusunun da
azaldığı görülmektedir. Bunun yanında savaşlar, göçler, siyasi ve sosyal olaylar
şehri sosyoekonomik ve demografik açıdan etkilemiştir. Bu çalışmanın amacı,
Cumhuriyet’in ilk yıllarından 1950’ye uzanan zaman diliminde periyodik olarak
yapılan nüfus sayım verileri göz önünde bulundurularak Trabzon’da nüfusun
gelişimini sebep ve sonuçlarıyla birlikte ortaya koymaktır. Buna paralel olarak
nüfusun artışı, yoğunluğu, köy-kent ve kadın-erkek nüfus dengesi ile göç gibi
temel göstergeler üzerinden istatistiki bir değerlendirme yapılmıştır.
Çalışmada, resmi istatistik verileri, arşiv kaynakları, salnameler, gazeteler
ve diğer kaynaklardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet dönemi, Trabzon, nüfus, nüfus sayımları

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) B. Salnameler Devlet Salnamesi Trabzon Vilayet Salnamesi C. Gazeteler İstikbal Gazetesi T.C. Resmi Gazete Yeniyol Gazetesi D. TBMM Zabıt Cerideleri E. Diğer Kaynaklar ACAR, Atilla (2012), Isparta Nüfusunun Genel Özellikleri (1900-1950), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. BAYKAL, Tahir (1937), Bir Jandarma Subayının Kaleminden 1937 Yılında Trabzon. BEHAR, Cem (1996), Osmanlı İmparatorluğunun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927, 2, T.C. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. BULUT, Engin Çağdaş (2012), Doğu Karadeniz Bölgesinin İdari Tarihi (1923-1950), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi. CİHANGİROĞLU, Aslı Arslan (2007), “Cumhuriyet Döneminde Karadeniz’de Yaşanan Tabii Afetler (1923-1950)”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs), 2, içinde (983-1004), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları. ÇAKIROĞLU, Sait Bilal (1946), “Trabzon’un İktisadi Karakteri”, İnan Mecmuası, 25, Trabzon. ÇAKMAK, Fevzi (2013), “Cumhuriyet İdaresinin Nüfusu Kayıt Altına Alma Girişimlerine Bir Örnek: 1934 Yılı Nüfus Taraması”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 33-47. ____________ (2009), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nüfusu Kayıt Altına Almaya Yönelik Girişimler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(18-19), 89-115. ÇAPA, Mesut (1991), “İstikbal Gazetesine Göre Trabzon’da Mübadele ve İskan”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2(8), 631-642. ÇAPA, Mesut ve Usta, Veysel (1997), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Trabzon Vilayetiyle Yazışmalar, Trabzon: Derya Kitabevi Yayınları. EKEN, Halit (2008), Bir Milli Mücadele Valisi ve Anıları Kapancızade Hamit Bey, İstanbul: Yeditepe Yayınları. ERDEHA, Kamil (1975), Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul: Remzi Kitabevi. GOLOĞLU, Mahmut (1981), Milli Mücadelede Trabzon ve Mustafa Kemal Paşa, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi. HACIFETTAHOĞLU, İsmail (2001), “Kuruluşundan Fethine Trabzon’un Kısa Tarihi ve Fethi” Öncesi ve Sonrası İle Trabzon’un Fethi, içinde (11-21), Ankara: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları. KARPAT, Kemal H. (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul: Timaş Yayınları. KAYA, Erol (2002), “Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon Muhacirleri”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih Dil Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001), içinde 531-547,1, Trabzon: T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları. KILIÇ, Fahri (2002), “Milli Mücadele Döneminde Trabzon ve Çevresinde Ortaya Çıkan Pontus Rum Sorununun Giderilmesinde Atatürk’ün Rolü”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih Dil Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001),1, içinde (611-632), Trabzon: T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları. KORALTAN, Refik (1939), Trabzon Vilayetinin Genel Durumu Hakkındaki Rapor. MCCARTHY, Justin (1998), Müslümanlar ve Azınlıklar, (Çev: Bilge Umar), İnkılap Yayınları. OKUR, Mehmet ve Usta, Veysel (2009), “Karadeniz Bölgesinin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”, History Studies, 1/1, 35-70. OKUR, Mehmet (2007), “Pontus Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu Faaliyeteler”, Karadeniz Araştırmaları, 14, 1-28. ÖKSÜZ, Hikmet (2007a), “Pontusçuluğun Sonu: Nüfus Mübadelesi”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, içinde (425-434), Ankara: Serander Yayınları. ____________ (2007b), “Çaykara’da Afete Bağlı Göç (1929-1973)”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs), 2, içinde (1005-1012), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları. ÖKSÜZ, Hikmet ve Usta, Veysel (2008), Mustafa Reşit Tarakçıoğlu Hayatı, Hatıratı ve Trabzon’un Yakın Tarihi, Trabzon: Serander Yayınları. ÖZDEMİR, Nuray (2013), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yol Vergisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 32, 213-248. ÖZER, Sevilay (2013), “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bekârlık Vergisi’ne İlişkin Tartışmalar” Gazi Akademik Bakış, 6(12), 173-191. ÖZTÜRK, Saygı (2008), İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, İstanbul: Doğan Kitap. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, (1937), Genel Nüfus Sayımı 20 İlkteşrin 1935: Türkiye Nüfusu Kat’i Tasnif Neticeleri, Ankara: Mehmet İhsan Basımevi. T.C. Başvekâlet Devlet İstatistik Enstitüsü, (2002), 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (İl, 61-Trabzon), Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. T.C. Başvekâlet İstatistik Genel Direktörlüğü, (1935), Genel Nüfus Sayımı 20 İlkteşrin 1935 Türkiye Nüfusu Vilayet, Kaza, Şehir ve Köyler İtibariyle Muvakkat Rakamlar, Ankara: Ulus Basımevi. T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, (1929), 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri Fasikül 1 Mufassal Neticeler, Ankara: Hüsnütabiat Matbaası. Türkiye Başvekâlet Merkezi İstatistik Umumiyesi, (1928), 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri Vilayet Kaza Şehir ve Köyler İtibariyle Türkiye Nüfusu, Ankara: Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası. T.C. İstatistik Umum Müdürlüğü, (1941), 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı Vilayetler Kazalar Nahiyeler ve Köyler İtibariyle Nüfus ve Yüzey Ölçü, Ankara. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (1950), Genel Nüfus Sayımı 21.10.1945, Ankara. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (1950), 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı Trabzon İli, Kesin ve Açıklamalı Sonuçlar, Ankara. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (1961), 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu, İstanbul. Trabzon İl Yıllığı, 1973. Türkiye İstatistik Kurumu, (2012), İstatistik Göstergeler 1923-2011, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. YILMAZ, Hadiye (2010), Arşiv Belgeleri Işığında Pontus Meselesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. YÜCEULUĞ, Ratip (1947), Türkiye Nüfusu Cumhuriyet Devrindeki Son Dört Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre, Ankara: Doğuş Matbaası. 1930-1940 Yılları Vilayet Belgelerine Göre Trabzon, (1997), Trabzon: T.C. Trabzon Valiliği Yayınları.