ÇORUM SANCAĞINDA SALGIN HASTALIKLAR (1894-1914)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 12, 107 - 123, 29.06.2021

Esat Aktaş

https://doi.org/10.31765/karen.822247

Öz

Salgın hastalıklar, dünya üzerinde birçok kişinin ölümüne sebep oldu. Osmanlı Devleti de çeşitli dönemlerde salgınlardan etkilendi. 19. yüzyılın sonunda Osmanlı taşra teşkilatında Ankara vilayetine bağlı bir sancak statüsünde olan Çorum’da sağlık teşkilatı zayıftı. Sancak merkezinde uzun yıllar sadece bir doktor sağlık sorunlarına çözüm aradı. Sancağa bağlı İskilip ve Sungurlu kazasında da durum aynıydı. Osmancık kazasında ise halk, bu imkândan yoksundu. 19. yüzyılın sonunda Sungurlu’da kolera salgını meydana geldi. Bu salgından Çorum şehir merkezi korunabildiyse de 1911 kolerası şehre bulaştı. Sancakta etkili olan frengi hastalığına karşı 19. yüzyılın sonundan itibaren tedbirler alınmaya çalışıldı. Frengi Hastanesi’nin açılışına yönelik sarf edilen çabalar sonuçsuz kaldıysa da 20. yüzyılın başında bir Gureba Hastanesi açılabildi. Bazı mekanlar, hastalıkların ortaya çıkması ve barındırılması açısından önem arz etmektedir. Bu yerlerden biri olan Çorum Hapishanesi de şehri tifo hastalığıyla tehdit etti. Bunların dışında bulaşıcı hastalıklardan olan kızıl da kendini gösterdi. Önleyici tedbirler çerçevesinde çiçek ve difteri gibi hastalıklara karşı uygulanan aşılar, Çorum ve bağlı kazalarında da yapıldı. Bu çalışmada Çorum’un sancak haline getirildiği 1894 yılından Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcına kadar Çorum sınırlarında yaşayan insanların salgınlardan etkilenmesi ve hastalıklara karşı uygulanan kurumsal tedbirler değerlendirildi.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Kolera, Tifo, Frengi, Salgın

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivi (BOA.)
• Salnameler: Ankara Vilayet Salnamesi, 12. Defa, H. 1311, Ankara Vilayet Salnamesi, 13. Defa, H. 1318, Ankara Vilayet Salnamesi, 15. Defa, H. 1325.
• Gazeteler: Ankara, No: 973, 974, 978, 980, 983, 984, 987, 1019, 1023, 1105, 1107. İkdam, No: 9, 14, 22, 25, 37. Sabah, No: 1752.
• Aktaş, Esat (2015), Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akyay, Necmettin (1982), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sağlık Örgütleri ve Sosyal Kuruluşlar, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Ayar, Mesut (2007), Osmanlı Devletinde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aydın, Erdem (2003), “Tanzimat ve Osmanlı Sağlık Hizmetleri”, IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi, 18-20 Eylül 1996, İstanbul, 445-455.
• Bingül, Şeyhmus (2020), “II. Abdülhamid Döneminde İstanbul’da Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler: Mektep Tatilleri”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 77-104.
• Daşcıoğlu, Kemal (2008a), “Arşiv Belgelerine Göre Çorum Hapishanesi”, Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyete Çorum Sempozyumu, (23-25 Kasım 2007, Çorum), Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları. 233-250.
• Daşcıoğlu, Kemal (2008b), “Osmanlı’da Hapishane Hastaneleri ve Hapishanelerin Sağlık Koşullarına Dair Belgeler”, I. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi, 20-24 Mayıs 2008, II, 999-1014.
• Dramur, Rengin (2006), “Osmanlı Devleti’nde Kuşpalazı Hastalığı İçin Alınan Sıhhi Tebirler”, IX. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, XXIV. Gevher Nesibe Tıp Günleri, 24-27 Mayıs 2006, Ankara: Nobel Yayınları, 272-284.
• Kara, Adem (2008), Osmanlı Teşkilat Yapısı İçerisinde Çorum Sancağı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Korkmaz, Şerif (2003), Çorum’un İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (Tanzimat-II. Meşrutiyet), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Onul, Behiç (1971), İnfeksiyon Hastalıkları, Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
• Özdemir, Seda (2019), XIX. Yüzyılda Kastamonu Vilayeti’nde Salgın Hastalıklar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıyıldız, Gülden (1994), “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, LVIII/222, 329-376.
• Sarıyıldız, Gülden (1998), “Osmanlılarda Hıfzıssıhha”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 319-321.
• Şahin, İlhan (1993), “Çorum”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. VIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 373-376.
• Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye (1328), 1326 ve 1327 Senelerinde Memalik-i Osmaniye’de Zuhur Eden Koleraya Dair Malumat-ı İhsaiyyet ve Bu Babda İttihaz Olunan Tedabir, Dersaadet: Selanik Matbaası.
• Unat, Ekrem Kadri (1995), “Osmanlı İmparatorluğunda 1910-1913 Yıllarındaki Kolera Salgınları ve Bunlarla İlgili Olaylar”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, 1, 55-65.
• Unat, Ekrem Kadri (1949), Bulaşıcı Hastalıklar ve Salgınlarla Savaş, İstanbul: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, Nuran (1994a), “Karantina”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 459-461.
• Yıldırım, Nuran (1994b), “Salgınlar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, 423-424.
• Yıldırım, Nuran (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. V, İstanbul: İletişim Yayınları, 1320-1338.