SAMSUN MÜZESİ’NDE BULUNAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMİ UNGUENTARİUMLARI

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 433 - 465, 31.12.2022

Akın Temür , Burcu Kaya

https://doi.org/10.31765/karen.1159762

Öz

Bu çalışmanın konusunu, Samsun Müzesine kazı, satın alma ve müsadere yolu ile kazandırılmış 23 adet pişmiş toprak unguentarium oluşturmaktadır. Antik dünyanın önemli seramik gruplarından birini oluşturan unguentariumlar, içeriğinde bulunan kokulu yağlar, parfümler, merhemler vb. maddelerden dolayı günlük yaşam alanlarında sıklıkla kullanıldığı bilinmektedir. Sadece günlük kullanım alanlarıyla sınırlı kalmayan unguentariumlar kutsal alanlara sunu ve mezar hediyesi olarak farklı amaçlarla da kullanılmıştır. Unguentariumlar literatürde Fusiform (İğ Form) ve Bulbous (Torba Form) form olarak iki ayrı tipte tanınmaktadır. Samsun müzesi envanterinde Hellenistik ve Roma dönemlerini kapsayan her iki form tipine ait eserler bulunmaktadır. Bu çalışma ile iki form tipine ait unguentariumların biçim grupları, tipolojik gelişimi ve kronolojik dağılımı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Samsun Müzesi, Unguentarium, Bulbous, Fusiform., Samsun Müzesi, Unguentarium, Bulbous, Fusiform.

HELLENISTIC AND ROMAN UNGUENTARIUMS IN SAMSUN MUSEUM

Öz

The subject of this study is 23 terracotta unguentariums brought to Samsun Museum through excavation, purchase and confiscation. Unguentariums, one of the important ceramic groups of the ancient world, contain scented oils, perfumes, ointments, etc. It is known that it is frequently used in daily life areas due to substances. Unguentariums, which are not only limited to daily use areas, have also been used for different purposes as offerings to sanctuaries and grave gifts. Unguentariums are recognized in two different types in the literature as Fusiform (Spindle Form) and Bulbous (Bag Form). In the inventory of the Samsun museum, there are artifacts belonging to both forms, covering the Hellenistic and Roman periods. In this study, shape groups, typological development and chronological distribution of unguentariums belonging to two form types were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Samsun Museum, Unguentarium, Bulbous, Fusiform., Samsun Museum, Unguentarium, Bulbous, Fusiform.

Kaynakça

• Akçay, Tuna (2013), “Olba’da Şeytan Deresi Vadisi’ndeki Kaya Kült Alanında Bulunan Unguentariae”, Olba Kazısı Yayınları, 3, 9-29.
• Aksu, Mehmet (2019), Tripolis Kuzey Nekropolü’nde Tespit Edilen Kayaoygu Oda Mezarlar ve Buluntuları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü
• Akkurnaz, Fatma Buse (2016), Eski Yunan ve Roma Kaplar-İşlevler, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Anderson-Stojanović, Virginia R. (1987), “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria”, AJA, 91/ 1, 105-122.
• Anderson-Stojanović, Virginia R. (1992), Stobi, The Hellenistic and Roman Pottery, Princeton University Press.
• Arslan, Murat (2007), Mithradates VI Eupator Roma’nın Büyük Düşmanı, İstanbul: Odin Yayıncılık.
• Atasoy, Sümer (1997), Amisos Karadeniz Kıyısında Antik Bir Kent, Samsun: Koç Holding A.Ş.
• Aydın, Zerrin (2000), Çanakkale Müzesi’nde Bulunan Troas Bölgesi Unguentariumları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın Tavukçu, Zerrin (2006), Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baldıran, Asuman (1999) “Stratonikeia’dan Unguentariumlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 335-356.
• Başaran, Cevat ve Büşra Elif Kasapoğlu (2014), “Parion Güney Nekropolisi 2005-2013”, Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40. Yılı, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Bilgi, Önder ve Sümer Atasoy vd. (2004), “Samsun (Amisos) Bölgesinin Kültürel Gelişimi Projesi”, Belleten, 68/252, 387-42.
• Boulter, Cedric G. (1963), “Graves in Lenormant Street, Athens”, Hesperia, 32/2, 113-137.
• Camilli, Andrea (1999), Ampullae: Balsamari Ceramici Di Eta Ellenistica e Romana, Roma.
• Civelek, Aynur (2006), “Stratonikeia-Akdağ Nekropolis’inden Bir Mezar”, Anatolia 30, 47-64.
• Civelek, Aynur (20129, “Mezar Stelleri Üzerindeki Unguentariumlar Üzerine Gözlemler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 141, 77-90.
• Demir, Abdurrahman (2020), “Giresun Müzesi’nde Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium”, Arkeoloji Dergisi, 25, 131-147.
• Dotterweich, Ulrich (1999), Unguentarien mit kuppelförmiger Mündungaus Knidos, Knidos-Studien I, Möhnesee, Bibliopolis.
• Dönmez, Şevket ve Emin U. Ulugergerli (2011), “Akalan Arkeojeofizik Araştırmaları”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, 19, 13-40.
• Dündar, Erkan (2008), Patara Unguentariumları, İstanbul: Ege Yayınları.
• Endoğru, Muhsin ve Serdar Ünan (2011), “Samsun İli, İlkadım İlçesi, Dikilitaş Sokak Yeraltı Mezar Odaları Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 203-216.
• Endoğru, Muhsin ve Serdar Ünan (2012), “Amisos’da Kremasyon Gömü: Tınaztepe Sokak Yeraltı Oyma Oda Mezarı”, KUBABA Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi, 19, 53-77.
• Ergürer, H. Ertuğ (2012), Parion Roma Dönemi Seramiği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fırat, Murat (2012), “Isparta Müzesi Seramik Koleksiyonu: Unguentaria”, I. Ulusal Psidia Araştırmaları Sempozyumu, Isparta, 294-311.
• Florean, Serena (2018), Materiale Greco, Etrusco e Romano da Zara al Museo Archeologico Nazionale di Venezia, Corso di Laurea in Scienze delle Antichita: Letterature, Storia e Archeologia, Venedik.
• Guz-Zilberstein, Bracha (1995), The Typology of the Hellenistic Coarse Ware and Selected Loci of the Hellenistic and Roman Periods, (in Excavations at Dor, Final Report Volume I B, Areas A and C: The Finds, Ed. A Belfer-Cohen, A. Ben –Tor, Y. Tsafrir), Jarusalem.
• Günay, Gamze (1989), İzmir Müzesi’nde Bulunan Unguentariumlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay Tuluk, Gamze (1999), “Die Unguentarien im Museum von İzmir”, Anatolia Antiqua, 7, 127-166.
• Güngör, Eda (2005), Metropolis Kenti Ada 7 İçerisindeki Konut Seramiği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürler, Binnur (1994), Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Greenewalt, Crawford H. ve E. E. Freedman (1979), “The Sardis Campaign of 1977” ASOR, No. 233, 1-32.
• Hayes, John W. (1971), “A New Type of Early Christian Ampulla”, BSA, Vol. 66, 243-248.
• Hayes, John W. (1997), Handbook of Mediterranean Roman Pottery, Londra.
• Hellström, Pontus (1965), Labraunda II, 1: Pottery of Classical and Later Date, Terracotta Lamps and Glass, Lund, Gleerup.
• Işık, Adem (2001), Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Ankara: TTK Basımevi.
• Indgjerd, Hallvard (2014), The Grave Goods Of Roman Hıerapolis an Analysis of the Finds from Four Multiple Burial Tombs, Oslo: Conservation and History University.
• İdil, Vedat ve Musa Kadıoğlu (2008), 2007 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları, 30. Kazısı Sonuçları Toplantısı, C. 3, Ankara.
• Jovanović, Jelena (2014), Hellenistic Ware From Salona-Unguentaria, Mıscellanea Hıstoriae Antiquitatis, Proceedıng of the First Croatian-Hungarian Phd Conference on Ancient History, Budabest-Debrecen.
• Kasapoğlu, Hasan (2008), Parion Nekropolü 2006 Yılı Seramik Buluntuları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, Burcu ve Akın Temür (2021), “Amisos’tan Bir Grup Mezar Buluntusu: Unguentarium”, TÜBA-KED, 23, 141-160.
• Kökten, Kılıç ve Nimet Özgüç vd. (1945), “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten, IX/9, 361-400. Körsulu, Hatice (2011), “Nagidos Unguentariumları”, TÜBA-AR, 14, 69-86.
• Khairy, Nabıl I. (1980) “Natatean Piriform Unguentaria”, BASOR, 240, 85-91.
• Kurtz, Donna C. and John Boardman (1971), Greek Burial Customs, New York: Cornell University Press.
• Laflı, Ergün (2003), Studien Zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen Spätantikfrühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Psidien (Süd Türkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl von Fundobjekten aus den Örtlichen Museen, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Mitsopoulos-Leon, Veronika (1991), Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos Kleifunde, 1. Teil: Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit, FİE IX 2/2, Schindler-Wien.
• Mümin, Gülçin (2009), Naim Arnas Koleksiyonu Hellenistik ve Roma Dönemi Seramik Eserleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nasıfoğlu, Damlagül (2021), Adana Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öner, Ertuğ ve Serdar Vardar (2018), “Eşen Deltasının Paleocoğrafyasında Letoon ve Patara’nın Jeoarkeolojisi”, ASEAD, 5/6, 286-312.
• Özer, Elif ve Ertekin M. Doksanaltı (2017), Aizanoi Kuzey Nekropolis’te Bulunan Bir Mezarı Anlamak, Okumak ve Yorumlamak: Heraklesli Mezar”, Cedrus V, 287-300.
• Polat, Bilge Ayça (2005), Troia’nın Hellenistik ve Roma Dönemi Nekropolleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Regev, Dalit (1994), “The Transitional Phase Between the Persian and Hellenistic Periods at Marissa”, Γ’ Επιστημονικη Σσναντηση Για Την Ελληνιστικη Κεραμικη, Χρονολογημενα Σσνολα–Εργαστηρια, Αθηναι.
• Rotroff, Susan I. (1984), “The Origins and Chronology of Hellenistic Gray Unguenteria” AJA 88, 234-264.
• Rotroff, Susan. I. and Andrew Oliver (2003), The Hellenistic Pottery From Sardis: The Finds Throuh 1994, London.
• Rotroff, Susan. I. (2006), “Hellenistic Pottery: The Plain Wares”, The Athenian Agora Vol. 33, 137-157.
• Saraçoğlu, Aslı (2011), “Hellenistic and Roman Unguentaria From the Necropolis Of Tralleis”, Anatolia, 37, 1-42.
• Saraçoğlu, Aslı ve Murat Çekilmez (2011), “Tralleis Batı Nekropolis ve Konut Alanı Hellenistik Dönem Seramiği”, Colloquium Anatolicum, X, 219-249.
• Sarısakal, Baki (2002), Bir Kentin Tarihi Samsun, Birinci Kitap, Samsun: Samsun Büyük Şehir Belediyesi.
• Sönmez, Barış Emre (2015), “Nevşehir Müzesi’nde Bulunan Pişmiş Toprak Unguentariumlar”, 9. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Eskişehir, 261-278.
• Süzer, Handan (2019), Hellenistik ve Roma Dönemi Sinop Unguentariumları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sparkes Brian A, and Lucy Talcott (1970), “Black and Plain Ware of the Sixth, Fifth and Fourth Centuries B.C.”, Athenian Agora, Vol. XII, 1-382.
• Şahin, Mustafa ve A. Sinan Özbey (2017), Nekropol Kazıları 2016-2017, Apollonia a.R. Araştırmaları, Bursa: Nilüfer Belediyesi.
• Şahin, Nuran, (1996), “Beyaz Lekythoslar Işığında Klasik Devirde Atina’da Ölüm İkonografisi ve Ölü Kültü”, Arkeoloji Dergisi, 4, 143-167.
• Şenyurt, Yücel ve Leyla Yorulmaz (2020), “Kurul Kalesi Pişmiş Toprak Unguentariumları”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/3, 606-628.
• Şimşek, Celal (2011), Laodikeia Nekropolü (2004-2010 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 1.2, , İstanbul: Ege Yayınları.
• Şirin, Orhan Alper ve Mustafa Kolağasıoğlu (2016), Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönem’de Amisos ve Kybele Kültü, Samsun: SAMTAB Yayınları.
• Şirin, Orhan Alper vd. (2018), “Tekkeköy İlçesi Kaya Mezarları”, Tekkeköy Tarihi Dünden Bugüne: Antik Dönem, Mehmet Yavuz Erler, Akın Temür ve Davut Yiğitpaşa (eds.), Gece Kitaplığı, C. 1.
• Tekocak, Mehmet ve Volkan Yıldız (2015), “Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Pişmiş Toprak Vazo”, Prof. Dr. Ömer Özyiğt’e Armağan, İstanbul: Ege Yayınları.
• Temür, Akın (2018), “Arkeolojik Devirlerde Tekkeköy”, Tekkeköy Tarihi Dünden Bugüne: Antik Dönem, (ed. Mehmet Yavuz Erler, Akın Temür ve Davut Yiğitpaşa), Gece Kitaplığı, C. 1, 59-78.
• Tırpan, Ahmet A. ve Bilal Söğüt (2000), Lagina Hekate Temenosu 1999 Yılı Çalışmaları, KST 22/2, İzmir. Tuluk, G. Günay (1999), “Die Unguentarien im Museum von İzmir”, Anatolia Antiqua VII, 127-166.
• Türker, Ayşe Ç (2005), “Myra’da Aziz Nikolaos’un Yağ Kültüyle İlişkili Seramik Kaplar”, Adalya No. VIII, 311-328.
• Thompson, Homer A. (1934), “Two Centuries of Hellenistic Pottery”, Hesperia 3/4, 311-480.
• Umar, Bilge (2000), Karadeniz Kappadokiası (Pontus), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Ünan, Serdar (2010), Samsun ve Çevresi Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri (MÖ. III. Bin-MS. IV.YY), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünan, Serdar (2011), “Mezar Buluntuları Işığında Samsun-Amisos’da Hellenistik Dönem Pişmiş Toprak Kaplarından Örnekler”, Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, Eskişehir: Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Yayını, 657-668.
• Ürkmez Özden ve Erkan Dündar (2014), Remarks on the Possible Uses of the Perfumed Oils, Ointments, and its Containers in the Cult of Dead from the fourth century BC to the second century AD: In the Light of the Necropoleis of Kyme, Colophon, and Patara, Journal of Intercultural and Interdisciplinary Archaeology, N. 1, 51-71.
• Vessberg, Olof and Alfred Westholm (1956), The Hellenistic and Roman Periods İn Cyprus, The Swedish Cyprus Expedition, 4.3, Stockholm.
• Yaşar, Ali (2010), Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yıldız, Volkan (2016), “Akhisar Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Unguentariumlar”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/1, 1-24.
• Young, Rodney S. (1951), “An Industrial District of Ancient Athens”, Hesperia, 3/20, 135-288.
• Σ. Δρούγου, EΛΛHNIΣTIKH KEPAMIKH AΠΟ TH MAKEΔONIA, ΘEΣΣAΛONIKH, 1991.