ATATÜRK DÖNEMİ DEMİRYOLU POLİTİKALARINDA KARADENİZ BÖLGESİ (1923-1938)

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 19, 417 - 438, 29.09.2023

Derya Çakıcı

https://doi.org/10.31765/karen.1265809

Öz

Demiryolları 19. yüzyılın ortalarından itibaren öncelikle Avrupa’da, ardından da dünyanın hemen her yerinde en önemli ulaşım aracı olarak ön plana çıkmıştır. Osmanlı Devleti’nde ilk demiryolu yapım çalışmaları 1850’li yıllarda başlamış ve bu yolların birçoğu yabancı şirketlere verilen imtiyazlarla inşa edilmiştir. Yabancı devletlerin kendi siyasi ve iktisadi emelleri doğrultusunda kurulan demiryolları daha çok ülkenin batı bölgelerine yapılmış, Karadeniz bölgesi, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri ihmal edilmiştir. Ayrıca bu bölgelerde demiryollarının bulunmaması, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı dönemlerinde bir eksiklik olarak görülmüştür. Bu sebeple de Cumhuriyet döneminde yol politikasına ayrı bir önem verilmiş, ülkenin doğusu ile batısı arasında bir bütünlük kurulmaya çalışılmıştır. Atatürk dönemi demiryolu politikasının en önemli hedefi; milli sermaye ile demiryolları inşa etmek ve yabancı şirketlerin ellerinde bulunan demiryollarını satın alarak millileştirmekti. Bu hedef doğrultusunda, Cumhuriyet’in ilk yıllarında demiryolu şebekesini kısa süre içerisinde genişletmek için yoğun bir inşa ve satın alma sürecine gidilmiştir. Karadeniz bölgesinde inşa edilen demiryolları ile bölgenin zengin tarım ürünleri, madenleri ve daha birçok zenginliği iç bölgelere, batıya ve doğuya taşınabilme imkânı bulmuştur. Bu çalışmanın amacı 1923-1938 yılları arasında uygulanan demiryolu politikalarını Karadeniz bölgesi üzerinden incelemek, demiryollarının yapım süreçlerini ve ülke üzerindeki etkilerinin neler olduğunu ortaya çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet, Demiryolları

THE BLACK SEA REGION IN THE RAILWAY POLICIES OF THE ATATURK PERIOD (1923-1938)

Öz

Since the mid-19th century, railways have come to the forefront as the most important means of transportation, first in Europe and then almost everywhere in the world. The first railway construction works in the Ottoman Empire started in the 1850s and most of these roads were built with concessions granted to foreign companies. The railroads established in line with the political and economic ambitions of foreign states were mostly built in the western regions of the country, while the Black Sea region, Central Anatolia and Eastern Anatolia regions were neglected. In addition, the lack of railroads in these regions was seen as a deficiency during the First World War and the War of Independence. Considering all these, a special importance was given to the road policy in the Republican period and an integrity was tried to be established between the east and the west of the country. The most important goal of Atatürk's railway policy was to build railways with national capital and to nationalize the railways owned by foreign companies by purchasing them. In line with this goal, an intensive construction and procurement process was undertaken in the early years of the Republic to expand the railroad network in a short period of time. With the railroads built in the Black Sea region, the rich agricultural products, mines and many other riches of the region found the opportunity to be transported to the interior, west and east. The aim of this study is to examine the railway policies implemented between 1923 and 1938 through the Black Sea region and to reveal the construction processes of the railways and their effects on the country.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Ataturk, The Republic, Railway

Kaynakça

• Akalan, Ali Osman (2010), Bir Kurum Olarak Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Tarihi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Arı, Kemal (1991), “Samsun Demiryolunun Temel Atma Töreni ve Reisicumhur Gazi Paşa’nın Samsun Gezisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 7/21, 609-622.
• Arslan, Mukaddes (2010), “Milli Mücadele Tarihimizde Demiryolları ve Demiryolcular”, Cumhuriyet Dönemi Demiryolları Sempozyumu, (Yay. Haz. Mukaddes Arslan), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 47-82.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2006), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-III, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aydın, Suavi (2001), “Türkiye’nin Demiryolu Serüvenine Muhtasar Bir Bakış”, Kebikeç, 11, 49- 94.
• Babaoğlu, Resul (2014), “Türkiye Cumhuriyeti Nafıa Vekâleti Devlet Demiryolları Samsun-Sivas Demiryolu Amasya İstasyonunun İşletmeye Küşadı”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 13/25, 183-234.
• Borak, Sadi (1969), “Demiryollarının Tarihi”, Hayat Tarih Mecmuası, 12/98, 82-86.
• Büyükçam, Serap Faiz (2022), “Yitik Bir Miras: Samsun Demiryolu Yerleşkesi”, Online Journal of Design Art and Communication, 12/3, 846-855.
• Çerkez, Murat (2020), “Kırıkkale Tren Garı Üzerine Bazı Tespitler”, Troyacademy, 5/2, 231-257. Deane, Phyllis (1988), İlk Sanayi İnkılabı, (Çev. Tevfik Güran), Ankara: TTK Yayınları.
• Deliorman, Necmettin (1957), Nuri Demirağ’ın Hayat ve Mücadeleleri, İstanbul: Nu. D. Matbaası. Dickinson, H. W. and Title, Artur (1934), Richard Trevithick The Engineer and The Man, Britain: Cambridge at the University Press.
• Dinç, Dilaver (2009), Behiç Erkin ve Devlet Demiryollarının Kuruluşu, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Engin, Vahdettin (1993), Rumeli Demiryolları, İstanbul: Eren Yayıncılık.