Derleme
BibTex RIS Kaynak Göster

PREVALENCE OF CERVICAL CANCER AND HUMAN PAPİLLOMA VİRUS (HPV), AND HPV VACCINATION PROGRAMS

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 40 - 55, 23.10.2018

Öz

ABSTRACT



The aim of the review
was to investigate the prevalence of cervical cancer and HPV (16/18), the HPV
vaccination programs in several countries. In the review, the prevalence of
cervical cancer and HPV, and HPV vaccination programs held in 193 countries
around the world were investigated. According to Globocan 2012 data, in the
world, 2.784 million women aged 15 years and over are at risk for cervical
cancer and there are about 527.624 new cervical cancer cases per year. The
incidence of cervical cancer in the world is 14.0 per 100 thousand people. Of
all the female cancers, cervical cancer ranks fourth in the world, second in
Africa, third in Asia, fourth in America, sixth in Europe and eighth in
Oceania. The cervical cancer mortality rate in the world is 6.8 per 100 thousand
people. The highest cervical cancer mortality rate in the world is in Africa:
17.5. The cervical cancer mortality rate in Asia, America, Oceania and Europe
is 6.4, 5.9, 4.5 and 3.8 respectively. As is known, HPV plays a major role in
the etiology of cervical cancer. The prevalence of HPV types 16 and 18 in women
in the world is 4.1%. The prevalence of HPV types 16 and 18 in cervical cancer
was 69.4%. The prevalence of HPV in women is the highest in Africa (18.6%) and
in Oceania (8.3%) followed by the United States (5.4%), Europe (3.8%) and Asia
(3.4%). The review of national HPV vaccination programs on a continental basis
demonstrated that of the 193 countries, 81 implemented HPV vaccination
programs. Of the 55 countries in Africa, only 9 (Botswana, South Africa,
Lesotho, Libya, Ruanda, São Tomé and Príncipe, Senegal, Seychelles, Uganda)
have national HPV vaccination programs for women and none of these countries
have an HPV vaccination program for men. The prevalence of HPV 16/18 in Africa
is high in countries like Guinea (9.8%), Kenya (9.1%), Mozambique (8.4%) and
Benin (7.4%); however, none of these countries have a national HPV vaccination
program. Of the 33 countries in America, 20 (USA, Antiqua, Barbuda, Argentina,
Bahamas, Barbados, Belize, Brazil, Canada, Chile, Colombia, Ecuador, Guyana,
Honduras, Mexico, Panama, Paraguay, Peru, Surinam, Trinidad Tobago, and
Uruguay) have national HPV vaccination programs for women. Of these 20
countries, only the United States has a national HPV vaccination program for
men. The countries with the highest prevalence of HPV 16/18 are Cuba (39.6%)
and Venezuela (35.2%), but neither of these countries has a national HPV
vaccination program. Of the 14 countries in the Oceania, only one (Australia)
has a national HPV vaccination program for men whereas eight (Australia, Fiji,
Kiribati, Marshall Islands, Micronesia, New Zealand, Palau, Vanuatu) have a
national HPV vaccination program for women. Of the 48 countries in Asia, none
have a vaccination program for males and only 11 (Bhutan, Brunei Darussalam,
Israel, Japan, Kazakhstan, Malaysia, Philippines, Korea, Republic of Singapore,
Turkmenistan, United Arab Emirates) have a national HPV vaccination program for
women. The continent where the HPV vaccination programs are most widespread is
Europe. In 33 of the 43 countries (Andorra, Austria, Belgium, Bulgaria,
Croatia, Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Hungary,
Iceland, Ireland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Monaco,
Netherlands, Norway, Portugal, Russia , San Marino, Slovakia, Slovenia, Spain,
Sweden, Switzerland, Republic of Macedonia, United Kingdom of Great Britain and
Northern Ireland), a national HPV vaccination program is available for women,
only Austria had a national HPV vaccination program for men.

Kaynakça

  • American Cancer Society (ACS) (2016).What Are the Risk Factors for Cervical Cancer? Erişim Adresi: https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) (2015). Erişim Adresi: https://www.acog.org/-/media/For-Patients/faq163.pdf?dmc=1&ts=20170301T1513463090 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Avcı GA, Bozdayı G. İnsan Papilloma Virüsü Human Papillomavirus. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi. 2013; 3(3): 36-144.
  • Center for Disease Control and Prevention (CDC). (2014). What Are the Risk Factors for Cervical Cancer? Erişim Adresi: https://www.cdc.gov/cancer/cervical/basic_info/risk_factors.htm Erişim Tarihi: 30 Ocak 2015
  • Center for Disease Control and Prevention (CDC). (2016). HPV Vaccine Recommendations. Erişim Adresi: https://www.cdc.gov/vaccines/vpd/hpv/hcp/recommendations.html Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Ceyhan M. Human Papillomavirüs (HPV) aşıları. Klinik Gelişim Dergisi. 2012; 25: 36-39.
  • Choma K, McKeever AE. Cervical Cancer Screening in Adolescents: An Evidence‐Based Internet Education Program for Practice Improvement Among Advanced Practice Nurses. Worldviews on Evidence‐BasedNursing. 2015; 12(1): 51-60.
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Africa 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XFX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papilloma virus and Related Diseases Report in Americas 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XMX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Asia 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XSX.pdf .Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Europe 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XEX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and RelatedDiseases Report in Oceania 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XOX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in the World 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XWX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Kanbur AGA, Çapık YDDC. Servikal Kanserden Korunma, Erken Tanı-Tarama Yöntemleri ve Ebe/Hemşirenin Rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2011; 18(1): 061-072.
  • Merck Vaccines Gardasil 9 (2014). Prescribing Information. Erişim Adresi: http://www.merck.com/product/usa/pi_circulars/g/gardasil_9/gardasil_9_pi.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • National Cancer Institute (NCI) (2016). Cervical Cancer Prevention: Health Professional Version. Erişim Adresi: https://www.cancer.gov/types/cervical/hp/cervical-prevention-pdq#link/_344_toc Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı. (2013). Yeni Dünya Kanser İstatistikleri. Erişim Adresi: http://kanser.gov.tr/daire-faaliyetleri/kanser-istatistikleri/860-yeni-d%C3%BCnya-kanser-istatistikleri-yay%C4%B1nland%C4%B1.htmlErişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türk Jinekolojik Onkoloji Derneği (TJOD). (2013). Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri. Erişim Adresi: http://www.trsgo.org/menu/152/rahim-agzi-serviks-kanseri#a4 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türk Patoloji Dernekleri Federasyonu (TPDF). (2013). Erişim Adresi: http://www.turkpath.org.tr/content.php?id=38 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Şahbaz A, Erol O. HPV aşı uygulamaları. Journal of Turkish Society of Obstetrics&Gynecology. 2014; 11(2).
  • Şahiner F, Şener K. Human Papilloma Virüs Enfeksiyonları, Risk Faktörleri ve Koruyucu Önlemler. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2013; 12(6): 715-722.
  • Şirin A, Kavlak O. Kadın Sağlığı. Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Ed: Ahsen Şirin, Oya Kavlak, 2015 Kasım, 2. Baskı, İstanbul
  • Vinodhini K, Shanmughapriya S, Das BC, Natarajaseenivasan K. Prevalence and risk factors of HPV infection among women from various provinces of the world. Archives of Gynecology and Obstetrics. 2012;285(3): 771-777.
  • World Cancer Research Fund International. (2007) Second Expert Report. Erişim Adresi: http://www.wcrf.org/sites/default/files/SECOND_EXPERT_REPORT_chapter_07.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • World Health Organization (WHO). (2010). Human Papillomavirus. Erişim Adresi: http://www.who.int/immunization/topics/hpv/en/. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018.

SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 40 - 55, 23.10.2018

Öz

Bu derlemenin amacı ülkelere göre serviks kanseri ve HPV (16/18)
prevalansı ile ülkelerin HPV aşı programlarını incelemektir. Literatür ışığında
Dünyada 193  ülkede serviks kanseri ve HPV prevalansı ile
HPV aşı programı incelenmiştir. Globocan 2012 verilerine göre, Dünyada 15 yaş ve üzeri 2784 milyon kadın serviks
kanseri yönünden risk altında olup yılda yaklaşık 527,624 yeni serviks kanseri
vakası görülmektedir. Tüm kadın kanserleri içinde serviks kanseri dünyada
dördüncü, Afrika’da ikinci, Asya’da üçüncü, Amerika’da dördüncü, Avrupa’da
altıncı ve Okyanusya’da sekizinci sıradadır. Dünyada serviks kanserine bağlı
mortalite oranı 100 bin kişide 6,8’dir. Dünyada en yüksek serviks kanseri
mortalite oranı 17,5 ile Afrika kıtasındadır. Asya, Amerika, Okyanusya ve
Avrupa’da serviks kanseri mortalite oranı sırasıyla 6,4, 5,9, 4,5 ve 3,8’dir.Bilindiği
üzere HPV serviks kanseri etiyolojisinde önemli rol oynamaktadır Dünyada HPV
prevalansı (16/18) kadınlarda %4,1’dir. HPV 16 ve 18’in serviks kanserinde
prevalansı %69,4 bulunmuştur. Kıtalara göre kadınlarda HPV 16/18 prevalansı
incelendiğinde Afrika’da (%18,6) ve Okyanusya’da (%8,3) en yüksek HPV
prevalansı olduğu, bu oranları Amerika (%5,4), Avrupa (%3,8)  ve Asya (%3,4) kıtasının izlediği
görülmektedir. Ulusal HPV aşı programları kıtalar bazında incelendiğinde; 193
ülkenin 81’inde HPV aşı programlarının bulunduğu belirlenmiştir. Afrika
kıtasında bulunan 55 ülkenin sadece dokuzunda (Botsvana, Güney Afrika, Lesoto, Libya, Raunda, SãoTomé ve Príncipe,
Senegal, Seyşeller, Uganda
) kadınlara yönelik ulusal HPV aşı programı bulunmakla birlikte, erkeklere
yönelik hiçbir ülkede ulusal aşı programı bulunmamaktadır. Afrika kıtasında HPV
16/18 prevalansı Gine (%9,8), Kenya (%9,1), Mozambik (%8,4) ve Benin (%7,4)
gibi ülkelerde yüksek olmasına karşın HPV ulusal aşı programı
yürütülmemektedir. Amerika kıtasında bulunan 33 ülkenin 20’sinde (ABD, Antiqua ve Barbuda, Arjantina,
Bahamalar, Barbados, Belize, Brezilya, Kanada,
Şili, Kolombiya
, Ekvador, Guyana,
Honduras, Meksika, Panama, Paraguay, Peru, Surinam, Trinidad ve
Tobago,
Uruguay
) kadınlara yönelik
ulusal HPV aşı programı bulunurken,  20
ülkeden sadece ABD’de erkeklere yönelik HPV ulusal aşı programı olduğu
görülmektedir. HPV 16/18 prevalansının en yüksek olduğu ülkeler Küba (%39,6) ve
Venezuela (%35,2) olup bu ülkelerde HPV ulusal aşı programı bulunmamaktadır. Okyanusya
kıtasında bulunan 14 ülkenin sadece birinde (Avustralya) erkeklere yönelik,
sekizinde (
Avustralya, Fiji, Kiribati, Marshall Adaları, Mikronezya,
Yeni Zelanda, Palau, Vanuatu) kadınlara yönelik ulusal
HPV aşı programı bulunmaktadır. Asya kıtasında bulunan 48 ülkenin 11’inde (Butan,
Brunei Darüsselam, İsrail, Japonya, Kazakistan, Malezya, Filipinler, Kore
Cumhuriyeti, Singapur, Türkmenistan, Birleşik Arap Emirlikleri
) kadına yönelik ulusal HPV aşı programı varken
hiçbirinde erkeklere yönelik aşı programı bulunmamaktadır. HPV aşı
programlarının en yaygın olduğu kıta Avrupa kıtası olup 43 ülkenin 33’ünde (Andora
, Avusturya,
Belçika, Bulgaristan, Hırvatistan, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka,
Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya,
Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Monako, Hollanda, Norveç, Portekiz,
Rusya, San Marino, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Makedonya
Cumhuriyeti,
Büyük
Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı
) kadına yönelik,
sadece Avusturya’da erkeklere yönelik HPV ulusal aşı programı bulunmaktadır.

Kaynakça

  • American Cancer Society (ACS) (2016).What Are the Risk Factors for Cervical Cancer? Erişim Adresi: https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) (2015). Erişim Adresi: https://www.acog.org/-/media/For-Patients/faq163.pdf?dmc=1&ts=20170301T1513463090 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Avcı GA, Bozdayı G. İnsan Papilloma Virüsü Human Papillomavirus. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi. 2013; 3(3): 36-144.
  • Center for Disease Control and Prevention (CDC). (2014). What Are the Risk Factors for Cervical Cancer? Erişim Adresi: https://www.cdc.gov/cancer/cervical/basic_info/risk_factors.htm Erişim Tarihi: 30 Ocak 2015
  • Center for Disease Control and Prevention (CDC). (2016). HPV Vaccine Recommendations. Erişim Adresi: https://www.cdc.gov/vaccines/vpd/hpv/hcp/recommendations.html Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Ceyhan M. Human Papillomavirüs (HPV) aşıları. Klinik Gelişim Dergisi. 2012; 25: 36-39.
  • Choma K, McKeever AE. Cervical Cancer Screening in Adolescents: An Evidence‐Based Internet Education Program for Practice Improvement Among Advanced Practice Nurses. Worldviews on Evidence‐BasedNursing. 2015; 12(1): 51-60.
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Africa 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XFX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papilloma virus and Related Diseases Report in Americas 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XMX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Asia 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XSX.pdf .Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in Europe 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XEX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and RelatedDiseases Report in Oceania 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XOX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Human Papillomavirus and Related Diseases Report in the World 2017, ICO (Institut Catalàd’ Oncologia) Information Centre on HPV and Cancer. Erişim Adresi: http://www.hpvcentre.net/statistics/reports/XWX.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Kanbur AGA, Çapık YDDC. Servikal Kanserden Korunma, Erken Tanı-Tarama Yöntemleri ve Ebe/Hemşirenin Rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2011; 18(1): 061-072.
  • Merck Vaccines Gardasil 9 (2014). Prescribing Information. Erişim Adresi: http://www.merck.com/product/usa/pi_circulars/g/gardasil_9/gardasil_9_pi.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • National Cancer Institute (NCI) (2016). Cervical Cancer Prevention: Health Professional Version. Erişim Adresi: https://www.cancer.gov/types/cervical/hp/cervical-prevention-pdq#link/_344_toc Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Kanser Daire Başkanlığı. (2013). Yeni Dünya Kanser İstatistikleri. Erişim Adresi: http://kanser.gov.tr/daire-faaliyetleri/kanser-istatistikleri/860-yeni-d%C3%BCnya-kanser-istatistikleri-yay%C4%B1nland%C4%B1.htmlErişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türk Jinekolojik Onkoloji Derneği (TJOD). (2013). Rahim Ağzı (Serviks) Kanseri. Erişim Adresi: http://www.trsgo.org/menu/152/rahim-agzi-serviks-kanseri#a4 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Türk Patoloji Dernekleri Federasyonu (TPDF). (2013). Erişim Adresi: http://www.turkpath.org.tr/content.php?id=38 Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • Şahbaz A, Erol O. HPV aşı uygulamaları. Journal of Turkish Society of Obstetrics&Gynecology. 2014; 11(2).
  • Şahiner F, Şener K. Human Papilloma Virüs Enfeksiyonları, Risk Faktörleri ve Koruyucu Önlemler. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2013; 12(6): 715-722.
  • Şirin A, Kavlak O. Kadın Sağlığı. Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Ed: Ahsen Şirin, Oya Kavlak, 2015 Kasım, 2. Baskı, İstanbul
  • Vinodhini K, Shanmughapriya S, Das BC, Natarajaseenivasan K. Prevalence and risk factors of HPV infection among women from various provinces of the world. Archives of Gynecology and Obstetrics. 2012;285(3): 771-777.
  • World Cancer Research Fund International. (2007) Second Expert Report. Erişim Adresi: http://www.wcrf.org/sites/default/files/SECOND_EXPERT_REPORT_chapter_07.pdf. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018
  • World Health Organization (WHO). (2010). Human Papillomavirus. Erişim Adresi: http://www.who.int/immunization/topics/hpv/en/. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2018.
Toplam 25 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Hemşirelik
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Aslı Karakuş Selçuk

Emre Yanıkkerem

Yayımlanma Tarihi 23 Ekim 2018
Kabul Tarihi 2 Ekim 2018
Yayımlandığı Sayı Yıl 2018 Cilt: 4 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Karakuş Selçuk, A., & Yanıkkerem, E. (2018). SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 4(2), 40-55.
AMA Karakuş Selçuk A, Yanıkkerem E. SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI. KASHED. Ekim 2018;4(2):40-55.
Chicago Karakuş Selçuk, Aslı, ve Emre Yanıkkerem. “SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI”. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi 4, sy. 2 (Ekim 2018): 40-55.
EndNote Karakuş Selçuk A, Yanıkkerem E (01 Ekim 2018) SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi 4 2 40–55.
IEEE A. Karakuş Selçuk ve E. Yanıkkerem, “SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI”, KASHED, c. 4, sy. 2, ss. 40–55, 2018.
ISNAD Karakuş Selçuk, Aslı - Yanıkkerem, Emre. “SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI”. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi 4/2 (Ekim 2018), 40-55.
JAMA Karakuş Selçuk A, Yanıkkerem E. SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI. KASHED. 2018;4:40–55.
MLA Karakuş Selçuk, Aslı ve Emre Yanıkkerem. “SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI”. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, c. 4, sy. 2, 2018, ss. 40-55.
Vancouver Karakuş Selçuk A, Yanıkkerem E. SERVİKS KANSERİ VE HUMAN PAPİLLOMAVİRUS (HPV) PREVALANSI İLE HPV AŞI PROGRAMLARI. KASHED. 2018;4(2):40-55.