Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Bireyin Gaflet Karşısında Psikososyal Sorumluluğu

Yıl 2021, Sayı: 11, 5 - 40, 30.06.2021

Osman Oral

Öz

Bu çalışmanın amacı İmam Mâtürîdî ile Kâdi Abdülcebbâr’ın bireyin gaflet karşısında psikososyal sorumluluğu hakkındaki görüşlerini, fert ve toplumların inanç ve ahlâk problemlerine getirdiği çözüm önerilerini ortaya koymaktır. Bu çalışma bir nitel araştırmadır. Doküman analizi metodu çerçevesinde konuyla ilgili basılı belgeler kullanılmıştır. İnanç, eylem ve ahlâk ile ilgili bir kavram olan gaflet, bir şeyin önemini anlayamama, nefsin arzularına kontrolsüz uyum, dikkatsizlik, uyanık olmamadır. Geleceği düşünmeyen, bilginin ve gerçeğin ortaya çıkmasını önleyen, âhirete hazırlanmayan, görev ve sorumlulukları yerine getirme konusunda dikkatsiz, dalgın ve sorumsuz olanlara gâfil denir. Kur’ân’da bireylerin yaptıklarından Allah’ın gâfil olmadığı, her şeyi en ince ayrıntısına kadar bilen, her şeyi hikmetle yaratan ilah tasavvuru idrâklere sunulur. Allah, insandan aklını iyi yönde kullanmasını, gafletten uzak olmasını, hayatını en güzel ve en iyi bir şekilde değerlendirmesini ister. Kalp hak ve hikmetleri kavrayacak, göz görecek, kulak ise hak ve hikmetleri işitecek şekilde yaratılmıştır. İşlevsel aklı, araştırmayı, objektif ve doğru bilgiyi önemseyen Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr, bireyin gafletten uyanmasında en önemli psikososyal faktörün “takvâ” olduğunu söylerler. Çünkü hakikî iman ve takvâ; sadece dil ile söylemekle kalınmayıp aynı zamanda kalp, akıl, duyu ve duygularla sabır temelinde oluşan, gelişen, her an yenilenen, irade, rıza, sevgi ve benimseme ile baskı olmadan son nefese kadar devam eden bir süreçtir. Ayrıca araştıran, ilim ve çalışmaya değer veren, erdemli ahlâkî nitelikleri önemseyen bilinçli birey ve toplumların huzurlu bir hayat geçirdiklerini belirtirler. 

Anahtar Kelimeler

Gaflet, Gâfil, Psikososyal Sorumluluk, Takvâ, Mâtürîdî, Kâdî Abdülcebbâr

The Person’s Psychosocial Responsibility in the Face of Heedlessness According to Maturidi and Qādi Abd Al-Jabbār

Öz

The aim of this study is to reveal the views of Imam al-Maturidi and Qādi Abd al-Jabbār on the psychosocial responsibility of the individual in the face of heedlessness, and to put forward his suggestions for solutions to the problems of individuals and societies concerning belief and morality. This study is a qualitative research. Within the framework of the document analysis method, printed documents related to the subject were investigated. Heedlessness, which is a concept related to faith, action, and morality, means inability to understand the importance of something, uncontrolled compliance with the desires of the soul, inattention, and not being awake. Those who do not think about the future, who prevent the emergence of knowledge and truth, who are not prepared for the hereafter, who are careless, absent-minded, and irresponsible in fulfilling their duties and responsibilities are also called heedless. The Qur’an presents us the idea of the God, who is not heedless of what individuals do, who knows everything to the smallest detail, who creates everything with wisdom. Allah asks a person to use his mind for good, to be far from heedlessness, and to evaluate his life in the best way. The heart is created to comprehend the truth and wisdom, and the eye is to see, and the ear is to hear the truth and wisdom. Al-Maturidi and Qādi Abd al-Jabbār, who care about functional reasoning, making research, reaching objective and accurate information, explain that the most important psychosocial factor in waking a person from heedlessness is “taqwa” on the basis of true faith. Because true faith and taqwa are processes that are formed with patience in the heart, mind, senses, and emotions, that develop, renew every moment, that continue until the last breath, free from pressure but with will, consent, love, and acceptance. Conscious individuals and societies who make research, who appreciate science and working, and who care about virtuous moral qualities, live in a beautiful and peaceful life.

Anahtar Kelimeler

Heedlessness, Psychosocial Responsibility, Unmindful, Taqwa, Al-Maturidi, Qādi Abd al-Jabbār

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muğni fi ebvabi’t-tevhîd. Thk. İbrahim Medkur - Tâhâ Hüseyin. 4-20 Cilt. Kahire: y.y., 1957.
• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muhît bi’t-teklîf. Thk. Ömer Seyyid Azmî - Jean Jozef Houben. Beyrut: eş-Şerîketu’l-Mısriyye, 1965.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Müteşâbihu’l-Kur’ân. Thk. Adnan Zerzur. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1969.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Fadlü’l-itizal ve tabakatü’l-mu’tezile. Thk. Fuad Seyyid. Tunus: yy. 1974.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Abdülcebbâr, Kâdî. Tesbitu delâili’n-nübüvve. Çev. M. Şerif Eroğlu - Ömer Aydın, Mu’cizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Bowker, John. Problem Of Suffering In Religions Of The World. Cambridge: Cambridge University Press, 1970.
• Buhârî, Ebû Abdillâh. el-Camiu’s-sahih. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rifât. Trc. Arif Erkan. Arapça - Türkçe Terimler Sözlüğü. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Duman, Zeki. Beyânü’l-Hak. 3 Cilt. İstanbul: Fecr Yayınları, 2008.
• Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Elaltıntaş, Ramazan. Gaflet. İstanbul: Semere Yayınları, 2010.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen, el-İbane an usuli’d-diyane. Çev. Mehmet Kubat. İstanbul: İşrâk Yayınları, 2008.
• Fârâbî, Ebu Nasr. Siyasetü’l-medeniyye. Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Hilâl, 1995.
• Hume, David. Din Üstüne. Çev. Mete Tuncay. İstanbul: İmge Yayınları, 1995.
• Isfahânî, Ebü’l-Kasım er-Râgıb. Müfredât. Trc. Abdulkadir Güneş - Mehmet Yolcu. Kur’ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• İbn Haldûn, Ebu’l-Zeyd Veliyüddin. Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Darü’s-sadr, 1992.
• İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kamil fi’t-tarih. Kahire: Darü’l-Maarif, 1966.
• Karagöz, İsmail. Kur’ân’da Dört Kavram Nisyan, Cehâlet, Gaflet, Sefahat. cilt: 5. İstanbul: Kar Yayınları, 2005.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’ın Psikolojik Tefsiri”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/1(2011), 1-47.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müellefin. Dımaşk: yy. 1961.
• Kılıç, Sadık. Kur’ân’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yayınları, 1984.
• Kureşî, Ebû’l-Vefâ. el-Cevâhirü’l-mudiyye fi tabakâti’l-hanefiyye. Thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Darü Hicr, 1413/1993.
• Leknevî, Ebû’l-Hasenât. el-Fevâidü’l-behiyye fi terâcimi’l-hanefiyye. Kahire: Matbaatu's-Saâde, 1324.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitabu’t-Tevhid. Thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân. Ed. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Mevlânâ, Celâleddin-i Rumi. Mesnevî. Çev. Veli İzbudak. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Muhasibî, Ebû Abdillâh Hâris. er-Riʿâye li-hukukıllâh ve’l-kıyâm bihâ. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn el-Haccâc Kuşeyrî. es-Sahih. 3 Cilt. İstanbul. Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesefi, Ebü’l-Muîn Meymûn. Tebsıratü’l-edille fi usuli’d-din. Thk. Bekir Topaloğlu – Ş. Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Nursi, Bediüzzaman Said. İşârâtü’l-İ’câz fî mezânni’l-îcâz. Çev. Abdülmecid Nursi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Oral, Osman. “Mâtürîdî’ye Göre Kalp Mühürlenmesinin Psikososyal Sebepleri”. Turkish Studies. 15/1(2020), 499-517.
• Platon, Eflatun. Timaios. Çev. Erol Güney – Lütfi Ay. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2001.
• Platon, Eflatun. Theaitetos. Çev. Macit Gökberk. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2009.
• Râzî, Fahrüddîn. Kitabu’n-Nefs ve’r-ruh ve şerhu kavahuma. Thk. Muhammed Sağır Hasen el-Ma’sumi. İslâmabad: Matbaau Mahedi’l-Ebhasi’l-İslamiyye, 1968.
• Râzî, Fahrüddîn. Mefatihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Nûruddîn. el-Müntekâ min ismetil-enbiyâ. Thk. Mehmet Bulut. Beyrut: Darü İbn Hazm, 2013.
• Selim, Osman, 100 Soruda Şeytan, Cin ve Ruh Tasavvuru. İstanbul: Cinius Yayınları, 2020.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Tenbihü’l-gafilin. İstanbul: Uyanış Yayınevi, 1987.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. es-Sünen. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Uludağ, Süleyman. “Gaflet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 284-285. İstanbul: TDV. Yayınları, 1996.
• Watt, William Montgomery. The Formative Period Of Islamic Thought. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Şato Yayınları, 2001.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din. Adana: Karahan Yayınları, 2013.
• Yılmaz, M. Faik. “Kur’ân’da Gaflet Kavramı”. Dinî Araştırmalar. 6/16(2003), 141-160.
• Yurdagür, Metin. “Kâdî Abdülcebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 103-105. İstanbul: TDV. Yayınları, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.