Öz
Hekimbaşılık, tarih boyunca hemen hemen tüm devletlerde görülen bir yapıdır. Başta hükümdar ve ailesinin sağlığı ile ilgilenmek onları gerekli durumlarda tedavi etmek, ilaç hazırlamak gibi görevleri bulunmasının yanı sıra halk sağlığıyla ilgili tüm konular da yine bu kurumun görevleri arasındadır. Mezopotamya, Mısır, Roma, Bizans ve Türk-İslam devletlerinin tamamında bu kurumun izleri bulunmaktadır. Geleneğin devamı niteliğinde sayılabilecek Osmanlıda da bu kurum işlevsel olarak varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmada, ilk olarak hekimbaşılık kurumunun ne olduğuna değinilecek ardından kısa bir hekimbaşılık tarihçesi verilecek ve Osmanlı arşivinden edinilen belge okunup yorumlanacaktır. Belgede, 16. yüzyılın sonunda Osmanlıda hekimbaşılık görevini yürüten Molla Kasım’ın emekli olması dolayısıyla talim yaptırdığı kitapları yeni hekimbaşılık görevine gelen İsa Çelebi’ye devir teslim ettiği liste yer almaktadır. Ayrıca yazıda bu listede bulunan kitaplardan bazılarına kısaca değinilecek ve bu liste vasıtasıyla Osmanlı tıbbı, talimde kullanılan yazarlar ve eserler hakkında da çıkarımlarda bulunulacaktır. Padişaha teslim edilmesi gereken bir kitabın da notlandırılmış olması ve bahsi geçen tüm kitapların Arapça yazılmış olmaları belgedeki en önemli özellikler arasında sayılabilir. Daha önce yapılan herhangi bir araştırmaya konu olmamış olan Osmanlıdaki bu talim kitapları İmparatorluğun en güçlü olduğu dönemlerde tıbbın bilimsel olarak geldiği seviyeyi de göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bu belgeden yola çıkarak böylece Osmanlı tıp müfredatı hakkında yorum yapma imkanımız da olmuş olacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKPINAR, Cemil, “Hacı Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-pasa (02.11.2021).
- AKPINAR, Cemil, “Hekimbaşı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hekimbasi#1 (31.10.2021).
- BAYAT, Ali Haydar – Okumuş, Necdet, “Osmanlı Eczacılığının İlk Telif Eseri Ravzatu’l-Itr [1430]”, Tıp Tarihi Araştırmaları, 10 Haziran 2001, s. 221-225.
- BAYAT, Ali Haydar, “Osmanlı Devletinde Hekimbaşılık ve Hekimbaşılar”. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İstanbul 2001, s. 239-248.
- BAYAT, Ali Haydar, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999.
- FELEK, Özgen, Kitabü’l-Menâmât: Sultan III. Murad’ın Rüya Mektupları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
- GÖYÜNÇ, Nejat, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık ve Hekimler Hakkında Bazı Yeni Tespitler”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 4, 2000, s. 1-6.
- İZGİ, Cevat “Hayâtü’l-Hayevân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hayatul-hayevan (14.11.2021).
- KAHYA, Esin- ERDEMİR, Ayşegül Demirhan, Bilimin Işığında Başlangıçtan Cumhuriyete Türklerde Tıp ve Sağlık Kurumları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2021.
- KAHYA, Esin, “İbnü’n-Nefîs”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnun-nefis (02.11.2021).
- KAHYA, Esin, “Zehrâvî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zehravi (03.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “İbnü’l-Baytâr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-baytar (02.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “Râzî, Ebû Bekir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/razi-ebu-bekir (03.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “Yuhannâ b. Serâbiyûn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yuhanna-b-serabiyun (03.11.2021).
- Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi/ History of the literature of medical sciences during the Ottoman period, Hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 2008, C 1.
- SARI, Nil, “Hekimbaşı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hekimbasi#2-osmanli-donemi (30.10.2021).
- SARI, Nil, “İstanbul’da Tıp Eğitimi ve İlgili Kuruluşlar”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2015, C. 9, s. 118-139.
- SERİN, Sinem, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Müessesesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2020.
- TERZİOĞLU, Arslan, "İbn Sînâ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-sina#3-tip (02.11.2021).
- TÜCCAR, Zülfikar “İbn Dânyâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-danyal (26.10.2021).
Öz
Chief Physician is a structure seen in almost all states throughout history. In addition to having duties such as taking care of the health of the monarch and her family, treating them when necessary, preparing medicine, all matters related to public health are also among the duties of this institution. There are traces of this institution in all Mesopotamia, Egypt, Roman, Byzantine and Turkish-Islamic states. In the Ottoman Empire, which can be considered as a continuation of the tradition, this institution continued its functional existence. In this study, firstly, what is the institution of chief physician will be mentioned, then a short history of chief physician will be given and the document obtained from the Ottoman archive will be read and interpreted. In the document, there is a list of the books that Molla Kasım, who served as chief physician in the Ottoman Empire at the end of the 16th century, handed over his training books to İsa Çelebi, who became the new chief physician, due to his retirement. In addition, some of the books in this list will be briefly mentioned in the article, and through this list, inferences will be made about Ottoman medicine, the authors used in training and the works. One of the most important features of the document is that a book that should be delivered to the sultan is also graded and that all the books mentioned are written in Arabic. These training books in the Ottoman Empire, which have not been the subject of any previous research, are important in terms of showing the scientific level of medicine in the periods when the Empire was at its strongest. Based on this document, we will thus have the opportunity to comment on the Ottoman medical curriculum.
Kaynakça
- AKPINAR, Cemil, “Hacı Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-pasa (02.11.2021).
- AKPINAR, Cemil, “Hekimbaşı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hekimbasi#1 (31.10.2021).
- BAYAT, Ali Haydar – Okumuş, Necdet, “Osmanlı Eczacılığının İlk Telif Eseri Ravzatu’l-Itr [1430]”, Tıp Tarihi Araştırmaları, 10 Haziran 2001, s. 221-225.
- BAYAT, Ali Haydar, “Osmanlı Devletinde Hekimbaşılık ve Hekimbaşılar”. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İstanbul 2001, s. 239-248.
- BAYAT, Ali Haydar, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999.
- FELEK, Özgen, Kitabü’l-Menâmât: Sultan III. Murad’ın Rüya Mektupları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
- GÖYÜNÇ, Nejat, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık ve Hekimler Hakkında Bazı Yeni Tespitler”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 4, 2000, s. 1-6.
- İZGİ, Cevat “Hayâtü’l-Hayevân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hayatul-hayevan (14.11.2021).
- KAHYA, Esin- ERDEMİR, Ayşegül Demirhan, Bilimin Işığında Başlangıçtan Cumhuriyete Türklerde Tıp ve Sağlık Kurumları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2021.
- KAHYA, Esin, “İbnü’n-Nefîs”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnun-nefis (02.11.2021).
- KAHYA, Esin, “Zehrâvî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zehravi (03.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “İbnü’l-Baytâr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-baytar (02.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “Râzî, Ebû Bekir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/razi-ebu-bekir (03.11.2021).
- KAYA, Mahmut, “Yuhannâ b. Serâbiyûn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yuhanna-b-serabiyun (03.11.2021).
- Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi/ History of the literature of medical sciences during the Ottoman period, Hazırlayanlar: Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, Veysel Bulut, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 2008, C 1.
- SARI, Nil, “Hekimbaşı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hekimbasi#2-osmanli-donemi (30.10.2021).
- SARI, Nil, “İstanbul’da Tıp Eğitimi ve İlgili Kuruluşlar”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2015, C. 9, s. 118-139.
- SERİN, Sinem, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Müessesesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2020.
- TERZİOĞLU, Arslan, "İbn Sînâ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-sina#3-tip (02.11.2021).
- TÜCCAR, Zülfikar “İbn Dânyâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-danyal (26.10.2021).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları, Dilbilim, Edebi Çalışmalar, Edebi Teori |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 |