ME‘ÂLİMÜ USÛLİ’D-DÎN ESERİ ÖZELİNDE FAHREDDÎN RÂZÎ’NİN CEDEL UYGULAMALARI

Yıl 2023, Sayı: 31, 183 - 208, 12.06.2023

Hüseyin Doğan

https://doi.org/10.56597/kausbed.1235669

Öz

Cedel, İslâm kelâmcıları başta olmak üzere İslâm filozoflarının karşıtlarıyla yapmış oldukları tartışma ve münazaralarda kendisine başvurmuş oldukları yöntemi ifade etmektedir. İslâm düşüncesinde özellikle de Aristocu gelenekten devşirilen ve İslâm filozofları ile kelamcılarının kendi inanç, görüş ve düşüncelerini savunmada kullandıkları bu yöntem, Ortaçağ İslâm dünyasındaki ilmî ve bilimsel önermelerin geçerliliği ve tutarlığını ispat noktasında çokça kullanılan bir yöntemdir. Cedel yöntemini bütün teknik ve kuramsal çerçevesiyle kendi eserlerinde başarıyla uygulayan kelâmcıların başında Fahreddîn Râzî gelmektedir. Hiç kuşkusuz kaleme aldığı ve günümüze ulaşan kıymetli eseri “Me’âlimü Usûli’d-Dîn”de, cedel yöntemin bütün kuramsal ve pratiksel uygulamalarını ortaya koyan Râzî, kendi dönemindeki muarızları ile karşıtlarına bu yöntemin inceliklerini kullanarak başarıyla savunular yapmış ve cevaplar vermiştir. Cedel yönteminin kendisine dayandığı temel kanıtlama biçimleri ile cedelin temel dayanaklarını kendi epistemolojik anlayışında en iyi şekilde sistematize eden Râzî, Kelâm ilminin en tartışmaları meselelerinde başta Mu’tezîle olmak üzere İslâm filozofları, Şi’a ve Kerrâmiyye’nin ileri sürmüş olduğu iddialarına karşı koymaya çalışmış ya da savundukları görüşleri kendi kelâm anlayışı açısından problemli gördüğü için reddetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Cedel, Râzî, Bilgi, Yöntem, Polemik.

Kaynakça

• Abbasoğulları, G. (2020). Manzum kırk hadis. Ankara: Sonçağ Yayınları. Abbasoğulları, G. (2020). Su ile seyir. Ankara: Akademisyen Kitabevi. ‘Abdülcebbâr, K. (1408/1988). Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. ‘Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe. Ardahânî, A. (1307). Mi’yâru’l-münâzara. İstanbul: B.y. Aristoteles, (1952). Organon V (topikler). çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Atademir, H. (1974). Aristo’nun mantık ve ilim anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. Bağdâdî, E. (1346/1928). Kitâbu usûli’d-dîn. İstanbul: el-Matba’atü’d-Devle. Bağdâdî, E. (1991). Mezhepler arasındaki farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.