POLİSTE BİR KAMU DENETÇİSİ FİGÜRÜ: AGORANOMOS

Yıl 2023, Sayı: 32, 871 - 890, 19.12.2023

Defne Yılmazcan , Ahmet Gözlü

https://doi.org/10.56597/kausbed.1332324

Öz

Bu çalışmada; Hellen polislerinde, agora adı verilen pazar yerlerinin denetçisi olarak öne çıkan agoranomosluk (ἀγορανόμος) kurumu irdelenmiştir. Bu irdeleme yapılırken öncelikle agoranomosların görev ve yetkileri, görev alanlarının kapsamı gibi temel sorular üzerinden hareket edilmiştir. Ayrıca konunun anlaşılabilmesi için agoranın tanımı ve önemi üzerinde durulmuştur. Agoranomosluk kurumu incelenirken öncelikle antik kaynaklar, arkeolojik veriler (yazıt vb.), yabancı ve yerli kaynaklardan yararlanılmıştır. Bu kaynaklardan çıkarılan ortak kanıya göre, Hellen polislerinin merkezini agora denilen ve pazar yeri olarak bilinen kamusal mekânlar oluşturmaktadır. Bu mekânların denetimi ise özel bir önem arz etmektedir. Polisin gerek işlevselliği gerekse özgün mimari formu ile öne çıkan ve en önemli yapılarından biri olan agoralar, şüphesiz bir pazar yerinden çok daha fazlasıydı. Bu nedenle sıkı bir denetim gerektirmekteydi. Polisin sosyal, siyasal, ekonomik ve dini yaşamının merkezi olan agoraların denetimi ve düzeni için özel görevliler bulunmaktaydı. Agoranomos adı verilen bu görevliler agoraların bütün işlerinden sorumluydular. Görev tanımları polisten polise değişebilen agoranomoslar özellikle ticari maksatlı kurulan pazar yerlerinde görevlendirilmekteydiler. Ürünlerin kontrolünden, sosyal ilişkilere değin birçok sorumluluğu bulunan agoranomoslar, polis yaşamında oldukça önemli bir yere sahiptiler. Agoraların geliştiği ve her polisin ayrılmaz bir ögesi olduğu Klasik dönem ile birlikte her poliste bu tür görevliler bulunmaktaydı. Fakat Hellenistik Dönem ile birlikte yavaş yavaş kaybolmaya başlayan bu kurum Roma hâkimiyeti ile birlikte aedilis olarak devam etmiş ve nitekim imparator Diocletianus (İS 284-305) tarafından kaldırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antik Hellen, Polis (Şehir-devleti), Agora, Agoranomos, Aedilis.

Kaynakça

• Aiskhylos. (2016). Agamemnon. (Yılmaz Onay, Çev.). İstanbul: Mitos Boyut Tiyatro Yayınları.
• Apuleius. (1822). The metamorphoses, or golden Ass. (Thomas Taylor, Trans.). London: W.J. Cosby Universal Press.
• Archibald, Z. (2011). Economic relationships. (Zofia H. Archibald- John Davies- Vincent Gabrielsen- G.J. Oliver, Ed.). Hellenistic Economies. London: Routledge Press.
• Aristophanes. (1926). The Acharnians. (Benjamin Bickley Rogers, Trans.). London: William Heinemann Published.
• Aristophanes. (1983). Wasps. (A. H. Sommerstein, Trans.). London: Aris and Phillips Publisher.
• Aristophanes. (2005). The Clouds. (William James Hickie, Çev.). USA: Icon Group International Inc Published.
• Aristoteles. (1943). Atinalıların devleti. (Suat Baydur, Çev.). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Aristoteles. (1975). Politika. (Mete Tunçay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aristoteles. (2016). Oikonomika: antik dönemde ekonomi kavramı üzerine genel değerlendirme. (Burak Takmer, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Arnaoutoglou, I. (2009). Ancient Greek laws: a sourcebook. London: Routledge Published.
• Boegehold, A. L. (1995). The Athenian agora: the Lawcourts at Athens sites, buildings, equipment, procedure and testimonia (Vol: XXVIII). Results of Excavations Conducted by the American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Press.
• Camp, J. M. (1980). Gods and heroes in the Athenian agora. American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Press.
• Camp, J. M. (2003). The Athenian agora: a short guide. American School of Classical Studies at Athens in collaboration with the Packard Humanities Institute. New Jersey: Princeton Press.
• Çelgin, G. (2018). Eski Yunanca Türkçe sözlük. İstanbul: Alfa Basım Yayımı.
• Darga, A. M. (2020). Anadolu’da kadın: on bin yıldır eş, anne, tüccar, kraliçe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demand, N. H. (1996). A history of Ancient Greece. New York: McGraw-Hill Companies Press.
• Dickenson, C. P. (2017). On the agora: the evolution of a public space in Hellenistic and Roman Greece (BC.323-267). Boston: Leiden Press.
• Dmitriev, S. (2005). City government in Hellenistic and Roman Asia Minor. New York: Oxford University Press.
• Essid, Y. (1995). A critique of the origins of islamic economic thought. E.J. Leiden: Brill Press.
• Foster, B. R. (1970). Agoranomos and muhtasib. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 13(2), 128-144. https://doi.org/10.2307/3596083
• Hansen, M. H. (2006). Polis: an introduction to the Ancient Greek city-state. Copenhagen: Oxford University Press.
• Herodotos. (2017). Tarih. (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları
• Hesiodos. (2014). İşler ve günler-tanrıların doğuşu. (Furkan Akderin, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Homeros. (2004). İlyada. (F. Koçak, Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Homeros. (2016). Odysseia. (A. Erhat-A. Kadir, Çev.). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Johnstone, S. (2011). A History of trust in Ancient Greece. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Lang, M. (1968). Water works in the Athenian agora. American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Published.
• Lang, M. (1994). Life, death and litigation in the Athenian agora. American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Published.
• Lang, M. (2004). The Athenian citizen: Democracy in the Athenian agora. American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Published.
• Lavelle, B. M. (2020). Archaic Greece: The age of new reckonings. USA: Wiley Blackwell Publishers.
• Lytle, E. (2010). Fish lists in the wilderness: the social and economic history of a boiotian price decree. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies, 79(2), 253-303. http://dx.doi.org/10.2972/hesp.79.2.253
• Magie, D. (1950). Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after christ (Vol: 1). New Jersey: Princeton University Press.
• Martin, R. (1951). Recherches Sur L’Agora Grecque. Etudes d’Historie et d’Architecture Urbanies. Paris: Bibliothèoue Des Écoles Françaises.
• Mcgregor, J. H. S. (2014). Athens. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Meijer, F. & Onjo, V. N. (1992). Trade, transport, and society in the ancient world: a sourcebok. Routledge Press.
• Migeotte, L. (2005). Les pouvoirs des agoranomes dans les cites Grecques. Gagarin, M. -R. Wallace (Ed), Symposion 2001. Vorträge zur griechischen und hellenistischen Rechtsgeschichte. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ss. 287- 301.
• Nielsen, B. T. (207). The one that got away: A Reassessment of the agoranomos inscription from chersonesos. (Ed: Vincent Gabrielsen- John Lund). The Black Sea in Antiquity Regional and Interregional Economic Exchanges. England: Aarhus University Press.
• Northrup, C. C. (2005). Encylopedia of world trade from Ancient times to the present. (Vol: 1-4). London: Routledge Press.
• Pankins, H. & Smith, C. (1998). Trade, traders and the ancient city. London: Routledge Published.
• Platon. (2007). Yasalar. (C. Şentuna-S. Babür, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Platon. (2019). Sokrates’in savunması. (A. Çokana, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pomeroy, S. B. (2004). A brief history of Ancient Greece: politics, society, and culture. New York: Oxford University Press.
• Rahyab, S. (2019). The rise and development of the office of agoranomos in Greco-Roman Egypt. New England Classical Journal, 46(1), 37-61.
• Shapiro, H.A. (2007). Archaic Greece. New York: Cambridge University Press.
• Tekin, O. (2008). Eski Yunan ve Roma tarihine giriş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Temelis, P. (1978). The agora: guide to the site and the museum. Athens: Apollo Editions Press.
• Thompson, D. B. (1993). An ancient shopping center: the Athenian agora. excavations of the Athenian agora. New Jersey: Princeton Press.
• Thompson, H. A. & Wycherley, R. E. (1972). The agora of Athens the history: shape and uses of an Ancient city center (Vol: XIV). American School of Classical Studies. New Jersey: Princeton Press.
• Thompson, H. A. (1962). The Athenian agora: a guide to the excavation and Museum. Athens: American School of Classical Studies.
• Wycherley, E. R. (1978). The stones of Athens. New Jersey: Princeton University Press.
• Wycherley, R. E. (2011). Antik çağda kentler nasıl kuruldu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Üreten, H. (2004). Helenistik Dönem Pergomon Kenti Tanrı ve Kültleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(35), 185-214.
• Xenophon. (1997). Memorabilia, oeconomicus, symposium. (E. C. Merchant, Trans.). London: Harvard University Press.
• Yılmazcan, D. (2021). Antik Yunan polislerinin tarihsel oluşum süreci ve yapısal karakteri, Yayımlanmamış doktora tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Çankırı.