TÜRKÇEYİ SADELEŞTİRME GAYESİ İÇİNDE BİR CUMHURİYET DERGİSİ: DOĞUŞ

Yıl 2024, Sayı: 33, 35 - 55, 11.06.2024

Muhammed Çitgez

https://doi.org/10.56597/kausbed.1414634

Öz

Dil, ait olduğu döneme göre kendini yenileyebilen ve karakteristiğindeki özellikleriyle kullanım sıklığını güncelleyebilen canlı bir varlıktır. İslamiyet’in kabulü ile dilimize giren Arapça ve Farsça, Tanzimat döneminde alıntılanmış Batı kaynaklı sözcükler, Türkçenin sözvarlığı yapısında birtakım farklılıklar meydana getirmiştir. 12 Temmuz 1932’de Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal bir yazı ve konuşma dilini meydana getirebilmek amacıyla Türk Dil Devrimi gerçekleştirilmiştir. Çağdaşlaşma yolunda atılan bu adımla birlikte bu dönemde Anadolunun birçok noktasında halkevleri açılmıştır. Halkevlerinde bulundukları yöreyi hatta tüm ülkeyi ilgilendiren kültür, ekonomi, tarım, spor, sağlık gibi birçok problem üzerinde durulmuş, ülke reformuna katkıda bulunabilecek faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu anlamda halkevlerinin çıkartmış olduğu önemli süreli yayınlar da olmuştur ve çalışmamızın esasını oluşturan dilde sadeleşme gayesinde çabalar göstermiştir. Bu halkevi dergilerinden birisi olan ve Kars’ta yayınlanan Doğuş dergisi, döneminin toplumsal sorunlarına değinmiş, hemen hemen her alanda yazıların kaleme alındığı bir dergi olmuştur. Fahrettin Kırzıoğlu öncülüğünde Doğuş’ta Türk dili, Türk edebiyatı, Türk tarihi üzerine birçok yazı yazılmıştır. Soyadı kanunu ile soyadı arayanlara soyadı teklifleri yapılmıştır. Bununla birlikte Türkçenin sadeleştirilmesi için de yabancı kökenli sözcüklere Türkçe öneriler getirilmesi için Öz Türkçe Yazı Müsabakası adıyla bir yarışma düzenlenmiştir. Bu çalışmamızda Türkçeyi sadeleştirme/saflaştırma gayesiyle dergiye gönderilen yabancı kaynaklı sözcükler ve bunlara karşılık önerilen yeni sözcükler üzerinde durmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Doğuş, Kars, Türkçe, halkevi, saflaştırma çalışmaları

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. vd. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan N. O. (2008). Türk ocağından halkevine geçişte bir örnek: Kars halkevi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 39-56
• Arslan, N. O. (2011). Kars’ta yerel basın (1929-1964). Folklor/Edebiyat, 17(65), 63-79.
• Atlı, C. (2013). Kars halkevi ve faâliyetleri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Atsız, H. N. (1997). Mühim bir dergi. Makaleler I, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Aydoğan, E. (2006). Doğu'da bir kültür ocağı; Kars halkevi. Atatürk Dergisi, 5 (1), 101-121.
• Balaban, A. (2015). Yabancı kelimelere karşılık bulmada karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. Turkish Studies, 10(8), 573-596.
• Bingöl, Y. (2004). Kimlik tartışmaları ışığında Türk dil politikası. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 59(1), 27-58.
• Çelik, Z. (2005). ‘Yeni’ Türkçe’nin doğuşu: Türk dil devrimi. Muhafazakâr Düşünce, 2(6), 197-216.
• Dizdaroğlu, H. (1962). Türkçede sözcük yapma yolları. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğuş. (1933-1949). Kars: Kars Halkevi Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (Ed.) (1998). Yabancı kelimelere karşılıklar I- II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Huyugüzel, F. (1999). Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında halkevlerinin rolü. Atatürk Yolu Dergisi, 6(23), 390-400.
• Kahraman, M. (2017). Türk dilinin Cumhuriyet Devri terimsel gelişim sürecine tarihi bakış (II). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 1289-1312.
• Kara, Â. (2006). Halkevleri (1932-1951), Ankara: 24 Saat Yayıncılık.
• Karal, E. Z. (1985). Tanzimat’tan sonra Türk dili sorunu, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. C. II. İstanbul: İletişim Yayınları, 314-322.
• Kaynar, M. K., & Kalkan, N. (2019). Cumhuriyet’in dil reformunu okumak: köprü mü, paravan mı?. Mukaddime, 10(2), 444-469.
• Levend, A. S. (1960). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mıhçıoğlu, C. (1992). Türk dilinin savunulması. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 47(3), 237-270.
• Ölçen, A. N. (2001). Halkevleri. Ankara: İnan Vakfı Yayınları.
• Özdoğan, M. (2015). Türkiye’de ulus inşası ve dil devrimi (1839-1936). Akademik Hassasiyetler Dergisi, 2(3), 227-262.
• Sarıkaya, M. (2005). Doğuşun Kars’ın sosyo-kültürel gelişimine katkısı, Serhat Kültür, İstanbul.
• Şirin, F. S. (2010). Cumhuriyet ideolojisinin halka benimsetilmesinde Kars halkevi ve doğuş dergisinin rolü (1933–1950). Folklor/Edebiyat, 16(61), 73-104.
• Tekin, N. M. (2012). Erzurum ve Kars illeri halkevi dergileri: Yayla ve Doğuş. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yozgat: Bozok Üniversitesi.
• Tekin, T. (1994). Cumhuriyet döneminde Türkçenin gelişmesi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 5, 4-10.
• TS, (2011). Güncel Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları