EBU BEKİR ES-SÛLÎ’NİN EDEBU’L KUTTÂB ADLI ESERİNİN İÇERİK VE KONU ÖZELLİKLERİ

Yıl 2024, Sayı: 33, 161 - 180, 11.06.2024

Coşkun Zeki

https://doi.org/10.56597/kausbed.1435916

Öz

Orta Çağ Arap filolojisi tarihinin bir Türk kökenli ünlü şahsiyeti olmuştur ki ister klasik kaynaklar, ister modern çağ araştırmacıları onun ilmî çalışmalarına geniş yer vermişler. Bu ilim adamı Türk Sûli ailesinin Abbasiler zamanında yetişmiş büyük dilcisi ve edîbi Ebû Bekir Sûli’dir. Birçok tarihçi ve edebiyatçı onun soyadını Sûli olarak zikretmişler. Tarih, şiir ve edebiyatın yanı sıra dinî ilimlerde de geniş bilgi sahibi olan Ebû Bekir es-Sûlî edebî konularda hocası ibnü’l-Mu‘tez’den etkilenmiştir. Sûlî’nin öğrencileri arasında Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Dârekutnî, Râzî-billâh, Seyfüddevle el-Hamdânî, Hâlidiyyân, Bağdat kadısı Ömer b. Muhammed, Merzübânî ve Ebû Bekir b. Şâdân sayılabilir. Ebû Bekir es-Sûlî Abbâsî tarihi, Arap dili ve edebiyatı, dinî ilimler konusunda çok sayıda eser kaleme almıştır. Özellikle çağının ünlü edebiyat tarihçisi gibi tanınan, divan düzenleme ve şiir eleştirisi alanında oldukça güçlü bir yeteneğe malik olan Ebû Bekir’in, Arap Edebiyatı’nın gelişmesindeki katkıları dikkate şayandır. Çağdaşı şairlerin eserlerini toplayıp tertip etmesi ve günümüze intikaline vesile olması Arap dili ve edebiyatında ona büyük itibar kazandırmıştır. Eserleri Abbâsî tarihi, devrin dil ve edebiyatı için önemli kaynaklardır. Genel olarak onun büyük dilci ve edebiyatçı olmasının yanı sıra hem de şiir divanı derleyen bir kişi olduğunu, bunun neticesinde onlarla şairin divanını düzenlediğini ve dolayısıyla Arap Edebiyatında birçok şiiri tarihin zor zamanlarında zayi olup gitmekten koruduğu görülür. Büyük düşünür, Arap filolojisi alanında birçok eserlerin müellifidir. Bu eserlerinden birisi Edebu’l Kuttâb adlı kitabıdır ki, bu eser kâtip zümresinin rahatça faydalana bileceği bir kitap niteliğine haizdir. Eser Sûlî’nin özellikle divandaki yazışmalar konusunda maharet ve bilgilerini göstermesi açısından mühimdir. Sûli bu eseri uzun zaman çalıştığı kâtiplik alanındaki tecrübesine dayanarak yazmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Ebu Bekir es-Sûli, Katip, Arap Dili, İnşa

Kaynakça

• Ahmet, C. (1984). Ebu Bekir Suli. Kahire: Dâru’l-Meârif.
• Ayyıldız, E. (2023). “‘Uleyye bint el-Mehdî’nin Hayatı ve Aşk Şiirleri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30, 108-133.
• Çınar, M.(2017). “Abdülhamid el-Kâtib’in Hayatı Edebi Kişiliği ve Yazarlara Hitaben Yazmış Olduğu Risalenin Sentezli Çevirisi” Sevastopol Devlet Üniversitesi, Язык и личность в поликультурном пространстве. Издание включено в ринц Севастополь , 31-47
• Demirayak, K. (2016). Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınları.
• el-Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmet b. Ali el-Hatîb(2002). Tarihu Bağdat., thk. Beşşar İvad Marûf, 16 Cilt, Beyrut: Dârul-Ğarbi’l-İslami.
• el-Cevzi, Ebu’l-Ferec (1992). el-Muntazam fi târihi umem ve’l-mulûk. thk. Muhammet Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata, 19 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Hamevî (1993). Şehabettin Ebu Abdullah Yakut, Mucemu’l-udeba, thk. İhsan Abbas, 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslami.
• Kartal, A. (2021). “Hadis İlminde Elkâb Edebiyatı’nın Doğuşu ve Gelişimi”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 8/2, 250-272.
• el-Kurtûbi, Muhammet b. Ahmet. (1964). el-Câmi li ahkâmi’l-Kurân, thk. Ahmet el-Berdûni, İbrâhim Atfayş, 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitabi’l-Mısriyye.
• es-Safedî, Salahattin Halil b. Eybek b. Abdullah (2000). el-Vâfi bi’l-vafeyat, thk. Ahmet el-Arnaut ve Turki Mustafa, 29 Cilt, Beyrut: Dâru İhyau’t-Turâs.
• es-Sûlî, Ebû Bekir.(1937) Ahbâru Ebi Temmam. thk. Halil Muhammed Asakir, Muhammed Abduh İzam, Kahire: Metabatu Lecne.
• es-Sûlî, Ebû Bekir (2002). Cüz min ahâdis Ebi Bekir es-Sûlî. thk. Mahmud Abdu’s- Semi, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• es-Sûlî, Ebû Bekir. (h.1341) Edebu’l-kuttâb, thk. Muhammed Behcet el-Eseri, Bağdat: Mektebetu’l-Arabiyye.
• es-Sûlî,Ebû Bekir (1936). Aşâru evladu hulafa’i ve ahbâruhum. Matbatu’s-Savi.
• İbn Âşur, Muhammed Tâhir (h.1433). Usûlu’l-inşa ve’l-hitabe. thk. Yâsir b. Hâmid el-Matîri, Riyad: Mektebetu Dâru’l-Menhec.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsettin (1900). Vafeyâtü’l-â’yan ve enbâü ebnâi-z-zamân. thk: İhsan Abbas, 7 Cilt, Beyrut: Dâru’s-Sadır.
• İbn Kuteybe, Ebû Abdullah Muhammed b. Müslim ed-Dineveri, (tarihsiz). Edebu’l- Kâtib, thk. Muhammed ed-Dâli, Kahire: Muessestu’r-Risale.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâkub İshak b. Muhammed (1997). Fihrist, Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Mârife.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâkub İshâk b. Muhammed (tarihsiz). Fihrist, Kahire: Metba’tu’l-İstikâme.
• İbn Sâ’i, Tacettin (2009). ed-Durru’s-semîn fi esmâi’l-musannafîn, thk. Ahmet Şevki, Muhammet Sait Hanşi, Tunus, Dâru’l-Garbi’l-İslami.
• İpek, M. Selim (2014). Klasik Dönem Arap Edebiyatında Nesir, Ankara: Gece Kitaplığı. Kur’an Yolu. Erişim 12 Aralık 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mahmudov, M. (2001). Klasik Arap Edebiyatı, Bakü: İlim.
• Memmedov, A. (2014) Arap Dili, Bakü: Zerdabi.
• Nicholson, Raynold (1923). Literary History of the Arabs, London: T. Fisher Unwin Ltd.
• Özaydın, A. (2009). Ebu Beki es-Sûlî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37/492 İstanbul: TDV Yayınları.
• Savran, A. (1981). Abbasiler Devri Edebiyatında Suliler ve Ebu Bekir es-Sûlî, Erzurum Atatürk Üniversitesi “Doktora Tezi/Ph.D. Dissertation” Erzurum.
• Şevkâni, Muhammed b. Abdullah.(h.1414). Fethu’l-Kadir, Dimaşk/Beyrut: Dâru’l-Kelâmi’t-Tayyip, Dâru İbn Kesir.
• Tüccar, Z.(1994), Edebu’l-Kâtib, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/410-411. İstanbul: TDV Yayınları.