BİR POLİTİKA TRANSFERİ ÖRNEĞİ: TÜRKİYE’DE TÜTÜN YASASI VE TEKEL’İN ÖZELLEŞTİRİLMESİ

Yıl 2023, , 517 - 552, 29.11.2023

Gülsüm Cihan Kencesoy

https://doi.org/10.58658/kaypod.1334580

Öz

Bu çalışmanın amacı, politika transferi yaklaşımları üzerinden Türkiye’de tütün endüstrisinin özelleştirilmesi ve yabancı sermayeye açılması sürecini açıklamaya ve incelemeye çalışmaktır. Bu politika değişiminin açıklanmasında, öncelikle transfer literatüründeki ilgili yaklaşımlara yer verilerek kavramsal bir çerçeve çizilmiştir. Daha sonra uluslararası alanda tütün politikaları çerçevesinde, dünyada yabancı sermayeye açılarak özelleştirilen tütün endüstrisi üzerinde durulmuştur. Çalışmada nitel araştırma yöntemleri kullanılmış; süreç analizi ve doküman analizinden faydalanılmıştır. Süreç analizi içinde, politika oluşturma bağlamında temel kamu ve özel aktörler, belirleyici uluslararası kurumlar, küresel oyuncuların dayatmasına bağlı gelişen bir dönüşümün varlığı, sorun tanımlamada gündeme gelme nedenleri ve bu süreçte rol oynayan aktörler, politika formülasyonunda gündem tiplerine girişi, uygulama aşamasındaki oyuncular, formel veya pratik uygulamalar açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmayla ilgili gereken resmi belgeler incelenmiş, doküman analizi yapılmıştır. Son olarak da uluslararası finans örgütleri dayatmasıyla gelişen bu politika sürecinin bir değerlendirilmesi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kamu Politikası, Politika Transferi, Tütün Yasası, TEKEL, Özelleştirme

Destekleyen Kurum

Bandırma 17 Eylül Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

Teşekkür

Değerli hocam ve danışmanım Prof. Gökhan ORHAN'a bizlere bu fırsatı sağladığı ve içten rehberliği için en derin teşekkürlerimi sunmak isterim.

Kaynakça

• Aktan, C. (1990). Morgan Guaranty Bank Özelleştirme Master Plan Özeti. T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1-2).
• Bakan Yalova İstifa Etti. (2001, Haziran 1). NTVMSNBC. Erişim adresi: http://arsiv.ntv.com.tr/news/86063.asp Bakanlar Kurulu Kararı (1991, 3 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 20860). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20860.pdf
• Başbakanlık (2002, 30 Temmuz). Niyet Mektubu. Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/da7ff032-c756-43a9-83f5-336d3cde53c8/niyetmektubu.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-da7ff032-c756-43a9-83f5-336d3cde53c8-m3fB7yR
• Başbakanlık (2006, 7 Ekim). Ulusal Tütün Kontrol Programı. Resmi Gazete (Sayı: 26312). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/10/20061007-8.htm
• Brune, N., Garrett, G., ve Kogut, B. (2004). The International Monetary Fund and the Global Spread of Privatization. IMF Staff Papers.
• Cairney, P. (2019). Understanding Public Policy:Theories and Issues. United Kingdom: Bloomsbury Publishing.
• Cebeci, G. (2010, Şubat). TEKEL’in Özelleştirilmesi ve TEKEL İşçileri. Dünya Gazetesi. Erişim adresi: https://www.dunya.com/gundem/tekelin-ozellestirilmesi-ve-tekel-iscileri-haberi-105650
• Cobb, R., Ross, J. K. ve Ross, M.C. (1976). Agenda Building as a Comparative Political Process. The American Political Science Review, 70(1), 126-138.
• Dahl, R. (1961) Who Governs? Democracy and Power in an American City. Yale: Yale University Press
• Demirbaş, M., ve Türkoğlu, M. (2002). Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin Özelleştirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 241-264.
• Dolowitz, D. P., ve Marsh, D. (1996). Who Learns What From Whom? A Review of the Policy Transfer Literature. Political Studies, 2(44), 343-357.
• Dolowitz, D. P., ve Marsh, D. (2000). Learning from Abroad: The Role of Policy Transfer in Contemporary Policy Making. Governance: An International Journal of Policy and Administration, 13(1), 5-24.
• Dahl, R. (1958). A Critique of the Ruling Elite Model. American Political Science Review, 52 (2), 463-469.
• Duru, E. İ., ve Eser, G. (2023). Kamu Yöneticilerinin Özelleştirmeye Bakışı: Tekel Genel Müdürlüğü Yöneticileri Üzerine Fenomenolojik Bir Araştırma. Journal of Emerging Economies and Policy, 8(1), 380-407.
• Ersöz, D. (2010). Değişen Devlet Dönüşen Sağlık: Kamu İşletmeciliği ve Politika Transferi Bağlamında Sağlıkta Dönüşüm Programı. (Doktora Tezi) Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı. Balıkesir.
• Gilmore, A. (2005). Tobacoo and Transition: Understanding the Impact of Transition on Tobacco Use and Control in the Former Soviet Union. University of California, Center for Tobacco Control Research and Education, San Francisco.
• Gilmore, A., ve McKee, M. (2005). Exploring the Impact of Foreign Direct Investment on Tobacco Consumption in the Former Soviet Union. Tobacco Control, 13-21.
• Gilmore, A., Fooks, G., ve McKee, M. (2011). A Review of the Impacts of Tobacco Industry Privatisation: Implications for Policy. Global Public Health, 6(6), 621-642.
• Hazine Müsteşarlığı (2000, 20 Mayıs). Türkiye Ekonomik Reform Kredisi Kalkınma Politikası Mektubu. Erişim adresi: http://www.antimai.org/dag/dbkalkmek.htm
• Hazine Müsteşarlığı (2001, 3 Mayıs). Niyet Mektubu. Erişim adresi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/163b3655-d78b-4a75-9ff1-e703af22074b/niyet_mektubu.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-163b3655-d78b-4a75-9ff1-e703af22074b-m3fB7D9
• Holzinger, K., Knill, C., ve Arts, B. (2008). Environmental Policy Convergence in Europe: The impact of International Institutions and Trade. NY: Cambridge University Press.
• Hürriyet (1997, 4 Eylül). Malboro Tekel'e Talip. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/marlboro-tekele-talip-39262769
• İslamoğlu, H. (2002). IMF Kaynaklı Kurumsal Reformlar ve Tütün Yasası. Birikim Dergisi. Erişim adresi: https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-158-haziran-2002/2348/imf-kaynakli-kurumsal-reformlar-ve-tutun-yasasi/4427
• Issues and Good Practice Guidelines to Ensure Economic Benefits and Safeguard Public Health. (2005, June). HNP Brief #5 HNP Privatization in the Tobacco Industry. Erişim adresi: https://documents1.worldbank.org/curated/en/424311468340826946/pdf/329310HNPBrief15.pdf
• Kayıkçı, S. (2005). Bir Kamu Politikası Analizi: 1980 Sonrası Türkiye’de Tütün Politikası). Mülkiye Dergisi, 29 (247), 43-70. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/247/998
• Kerr, C. (1983). The Future of Industrial Societies: Convergence or Continuing Diversity? Cambridge: Cambridge University Press.
• Keskin, N.E. ve Yaman, M. (2013). Türkiye’de Tütün: Rejiden TEKEL’e TEKEL’den Bugüne. Ankara: NotaBene Yayınları.
• Knill, C. (2005). Introduction Cross-National Policy Convergence: Concepts, Approaches and Explanatory Factors. Journal of European Public Policy, 12(5), 764–74.
• Knill, C., ve Tosun , J. (2012). Public Policy: A New Introduction (Cilt 1). Hampshire: Palgrave McMillan.
• Lowndes, V., Marsh, D. ve Stoker G. (2018). Theory and Methods in Political Science. London: Palgrave Macmillan, s. 59-64.
• Özelleştirme Kavramı ve Türkiye’de Özelleştirme. (2010). TUIC Akademi. Erişim adresi: https://www.tuicakademi.org/ozellestirme-kavrami-ve-turkiyede ozellestirme/
• Özen, C. (2023, Mayıs 13). IMF’nin Adamı Kemal Derviş. Daktilo1984. Erişim adresi: https://daktilo1984.com/yazilar/imfnin-adami-kemal-dervis/
• Öztürk, Ş., Nas, F. ve İçöz, E. (2008). 24 Ocak Kararları, Neo-liberal Politikalar ve Türkiye Tarımı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 15-32. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/410858
• Rose, R. (1991). What is Lesson Drawing? Journal of Public Policy, 11 (1), 3-30.
• Rose, R. (1993). Lesson-Drawing in Public Policy. Chatham NJ: Chatham House.
• Sabatier, P.A. ve Mazmanian, D.A. (1980) The Implementation of Public Policy: A Framework of Analysis. Policy Studies Journal, 8(4): 538–60. Erişim adresi: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1541-0072.1980.tb01266.x
• Sakallı, A., ve Şıralı, G. (Bahar 2010). Tekel Direnişi. BÜ’de Kadın Gündemi (18). Erişim adresi: http://www.bukak.boun.edu.tr/?p=324
• Sezer, E. (2006). Ulusal Tütün Tekeli Yeniden Kurulmalıdır Türkiye’nin Sigara Raporu. Bilim ve Ütopya, 148. Erişim adresi: http://www.tutuneksper.org.tr/tutun-kontrolu/makale-ve-yazilar/ulusal-tutun-tekeli-yeniden-kurulmalidir
• Sezer, Tütün Yasasını Veto Etti. (2001, Temmuz 6). NTVMSNBC. Erişim adresi: http://arsiv.ntv.com.tr/news/92901.asp
• Simon, H.A. (1955). A Behavioral Model of Rational Choice. Quarterly Journal of Economics, 69(1), s. 99–118. Erişim adresi: https://9e54a07dff2a96854bad0c0f08f1711c40fc3428-
• Suiçmez, B. (2002). Tütün Sektöründe Değişim: IMF ve Dünya Bankası Anlaşmaları ve Tütün Yasası. Küreselleşme Karşıtı Çalışma Grubu.
• TAPDK (2017). Faaliyet Raporu. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/TADB/Belgeler/Faaliyet%20Raporlar%C4%B1/TAPDK_Faaliyet_2017.pdf
• Tasarrufların Teşviki ve Kamu Yatırımlarının Hızlandırılması Hakkında Kanun. (2000, 26 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 24060). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/24060.pdf
• Türkiye’de Özelleştirme. (2018). Özelleştirme İdaresi Başkanlığı. Erişim adresi: https://www.oib.gov.tr/turkiyede-ozellestirme
• Türkiye’de Tütünün Tarihçesi. (t.y.). Erişim adresi: http://www.tutuneksper.org.tr/files/turkiye-ve-dunyada-tutun/Turkiyede_Tutun-min.pdf
• Tütün Yasası İle İlgili Platformun Görüşleri Bildiri No:25 (t.y.). Tütün Eksperleri Derneği. TEKEL Direnişe Hazırlanıyor. (2003, Ocak 12). Erişim adresi: https://www.evrensel.net/haber/138287/tekel-direnise-hazirlaniyor adresinden alındı
• Tekel Direnişi: ‘Gemileri Yaktık, Geri Dönüş Yok’. (2017, Mayıs 19). Erişim adresi: https://www.evrensel.net/haber/320222/tekel-direnisi-gemileri-yaktik-geri-donus-yok
• Tekel İşçisi İşsiz Kaldı, 28’i 4C’li Oldu. (2010, Şubat 2). NTV. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/ekonomi/tekel-iscisi-issiz-kaldi-28i-4cli-oldu,z32CEhACRUKY-SUeZ5iVaA
• Tekel’in Özelleştirilmesi ve İşsizlik. (2021, Mart 29). Tekgıda-İş Sendikası. Erişim adresi: https://www.tekgida.org.tr/tekelin-ozellestirilmesi-ve-issizlik-54143/ Tekel’in Özelleştirilmesine Tepki. (1999, Temmuz 24). Evrensel. Erişim adresi: https://www.evrensel.net/haber/116915/tekel-in-ozellestirilmesine-tepki
• Tiryakioğlu, H. (2005). Türkiye’de Kamu Finansman Dengesi ve Kamu Finansmanında KİT’lerin Önemi 1990-2004 (TEKEL Örneği). (Yüksek Lisans Tezi) Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı. Gaziantep.
• TOBB: Tütün Yasası Çıkmalı. (2001, Temmuz 8). NTVMSNBC. Erişim adresi: http://arsiv.ntv.com.tr/news/93131.asp
• Tuncer, G. (2021, Haziran 25). Yetki Belgesi Olmayan Tütün Üreticisine Hapis Cezası Geliyor... Tütün Üreticisi Sayısını 18 Yılda 400 Binden 50 Bin Seviyesine Çeken Süreçte Neler Yaşandı? Independent Türkçe. Erişim adresi: https://www.indyturk.com/node/378661/tütün
• U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health, National Cancer Institute (2016). The Economics of Tobacco and Tobacco Control. (NIH Publication No. 16-CA-8029A), p.427-457. Erişim adresi: https://cancercontrol.cancer.gov/sites/default/files/2020-08/m21_complete.pdf
• Weingast, B.R. (1996). ‘Political Institutions: Rational Choice Perspectives’, R. Goodin and H.-D. Klingemann (eds), A New Handbook of Political Science. Oxford: Oxford University Press, pp. 167–90.