Beliefs and practices related to death among the Alevis of Develi region

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 25 - 36, 30.06.2024

Seyyid Sert , Ahmet Yalçın

https://doi.org/10.51177/kayusosder.1469721

Öz

Death is part of the creation of human beings and an inevitable fact of life. Death is a universal phenomenon that happens to every living being. Regardless of faith, gender and society, human beings have made great efforts to make their life, which begins with birth and ends with death, more meaningful. In this regard, they have tried to fulfill their efforts with some religious rituals and passed them on to future generations. Throughout history, human beings have made death and death-related rituals one of the most important issues of their lives, thinking that they will die one day in order to be remembered after death and to remember their loved ones. These rituals are inspired by the beliefs of the person and the values of the culture in which they live. Depending on variables such as the deceased person's beliefs, social status, will, and the attitude of those who perform the funeral service, there may be differences in the rituals performed before and after death. Alevis differ in the rituals performed before and after death according to the regions they live in. The beliefs and practices associated with death among Alevis living in the Develi region will form the basis of our article. While writing our article, we benefited from the sources on Alevism and the studies conducted in this field before us, as well as the interviews and field observations we made with the participants living in the region. Regarding the beliefs and practices related to death and after death; it is seen that the Alevis living in the region adhere to the traditional Alevi understanding of Alevism and are influenced by the Sunnis living in the region, except for some minor differences.

Anahtar Kelimeler

History of sects, Alevism, Develi, erkân, funeral

Proje Numarası

1

Develi yöresi Alevilerinde ölümle ilgili inanç ve uygulamalar

Öz

Ölüm insanoğlunun yaratılışının bir parçası ve hayatın kaçınılmaz gerçeğidir. Ölüm her doğan canlının başına gelen evrensel bir olgudur. Hangi inanca, cinsiyete ve topluma ait olursa olsun insanoğlu doğumla başlayan ve ölümle sona eren hayatını daha anlamlı kılabilmek için bu yolda büyük çaba sarf etmiştir. Bu hususta gayretini birtakım dini ritüellerle icrâ etmeye çalışmış ve bunları gelecek nesillere aktarmıştır. İnsan, öldükten sonra hatırlanmak ve sevdiklerini hatırlamak maksadıyla kendisinin de bir gün öleceğini düşünerek tarih boyunca ölüm ve ölümle ilgili ritüelleri hayatının en önemli meselelerinden bir yapmıştır. Bu ritüeller kişinin bağlı bulunduğu inanç ve içinde yaşadığı kültürün değerlerinden esinlenerek oluşturulmuştur. Ölen kimsenin inancı, toplumsal statüsü, vasiyeti, cenaze hizmetini gerçekleştiren kimselerin tutumu gibi değişkenlere bağlı olarak ölüm öncesi ve sonrasında gerçekleştirilen ritüellerde farklılıklar olabilmektedir. Alevilerde ölüm ve ölüm sonrasında gerçekleştirilen ritüeller konusunda yaşadıkları bölgelere göre çeşitli farklılıklar görülebilmektedir. Develi yöresinde yaşayan Alevilerde ölümle ilişkilendirilen inanış ve uygulamalar makalemizin temelini oluşturacaktır. Makalemizi yazarken Alevilikle ilgili kaynaklardan ve bizden önce bu alanda yapılmış olan çalışmalardan yola çıkarak yörede yaşayan katılımcılarla yaptığımız görüşmelerden ve saha gözlemlerinden faydalandık. Ölüm ve sonrası ile ilgili inanış ve uygulamalar hususunda; yörede yaşayan Alevîlerin bazı küçük farklılıklar haricinde Geleneksel Alevîlik anlayışına bağlı kaldığı ve yörede yaşayan Sünnilerden etkilendiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler tarihi, Alevilik, Develi, erkân, cenâze

Etik Beyan

Yapılan bu çalışmada “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Etik kurul onayı Kayseri Üniversitesi Etik Kurulu 18.03.2024 tarihli 93352 sayılı kararı ile alınan izinle yürütülmüştür.

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Aktaş, A. (2015). Alevi̇lerde ölüm, cenaze, yas ile i̇lgi̇li̇ i̇naniş ve ri̇tüeller. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 12, 17-65.
• Bozdoğan, R. (2023). Erciyes’in ak yüzü Develi (1. bs). Sebat Ofset Matbaacılık.
• Budak, A. (2020). Kültürel belleğin yinelenmesi: Kayseri’de Koçgiri aşireti’nin yerleştiği köylerde bezemeli mezar taşları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 95, Article 95.
• Coşkun, N. Ç. (2013). Alevi̇-Bektaşi̇ geleneği̇nde dârdan indi̇rme cemi̇ ve bu cemi̇n toplum yaşamındaki̇ önemi̇. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 65, Article 65.
• Dedekarginoğlu, H. (2011). Alevilikteki̇ tanım ve terimler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, Article 60.
• Fığlalı, E. R. (2006). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik (5. Baskı). İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları.
• Gaspak, (2016). Alevi̇lerde ölümle ilgili̇ inanış ve uygulamaların dinler tarihi̇ açısından değerlendirilmesi̇ (Arguvan örneği̇). Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(2), 107-127.
• Gezer, S. (2022). Kayseri Alevileri Yedi Bucak Avşarları tarih-kimlik- inanç-kültür. Nobel Yayın.
• İpek, Y. (2012). Samsun ve çevresindeki Alevilerin hayatın safhalarıyla ilgili İnanış ve uygulamaları. Samsun Sempozyumu (Ceylan Ofset, ss. 319-331). Ondokuz Mayıs Üniversitesi. file:///C:/Users/SEYY%C4%B0D/Downloads/_TEBL%C4%B0%C4%9E%20SON%20HAL%C4%B0.pdf
• İpek, Y., Kalafat, Y. (2023). Develi Kızık halk inançlarında Kuman/Kıpçak izleri. R. Özkan (Ed.), 3. Uluslararası Develi Aşık Seyrani ve Türk Kültürü Kongresi Develi Bildirileri I, (1. Baskı, ss. 265-272). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• İpek, Y. (2022). Tarihçe. Y. İpek (Ed.), Şia’dan Kızılbaşlığa Türklerde Alevilik (4. Baskı, ss. 17-178). Bizim Kitaplar Yayınları.
• Kaplan, D. (2019). Alevîlerin Osmanlı’da oluşturdukları iİtikadî literatür. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 15(29), Article 29.
• Kaplan, D. (2012). Yazılı kaynaklarına göre Alevîlik (4. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaoğlan, H. (2003). Pazarcık yöresi Alevilerinde ölüm ve ölü ile ilgili uygulamalar. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 37-52.
• Keleş, B. (2023). Sivas/Zara Habeş bölgesi Alevi köylerinde i̇cra edilen cenaze hizmeti. Alevi̇li̇k-Bektaşi̇li̇k Araştirmalari Dergi̇si̇, 28, 75-98. https://doi.org/10.24082/2023.abked.429
• Kişisel iletişim-1. (2024, 6 Mayıs). 1973 Karapınar doğumlu, öğretmen, üniversite mezunu.
• Kişisel iletişim-2. (2024, 5 Nisan). 1981, Derebaşı doğumlu, ev hanımı, lise mezunu.
• Kişisel iletişim-3. (2024, 2 Nisan). 1952 Alaylı doğumlu, emekli, okuryazar.
• Kişisel iletişim-4. (2024, 5 Mart). 1970 Kayseri doğumlu, hizmet eri ( hoca), lise mezunu.
• Kişisel iletişim-5. (2024, 6 Mayıs). 1966 Karapınar doğumlu, cemevi başkanı, ilkokul mezunu.
• Kişisel iletişim-6. (2024, 2 Nisan). 1951 Alaylı doğumlu, cemevi başkanı, ilkokul mezunu.
• Kişisel iletişim-7. (2024, 4 Nisan). 1949 Kayseri doğumlu, Dede, ilkokul mezunu.
• Kişisel iletişim-8. (2024, 16 Nisan). 1969 Sarıkaya doğumlu, Sarıkaya muhtarı, ilkokul mezunu.
• Kişisel iletişim-9. (2024, 5 Nisan). 1965 Sarıkaya doğumlu, memur, üniversite mezunu.
• Kutlu, S. (2016). Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları (3. Baskı). Ankara Okulu Yayınları.
• Rençber, F. (2010). 40 soruda Adıyaman’da geleneksel Alevilik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, Alevilik özel sayısı, Article 56, Alevilik özel sayısı.
• Rençber, F. (2019). Alevî nitelemeli gruplarda zekât ve lokma anlayışı. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabı (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; ss. 254-257). Asos Yayınevi.http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=137686875&MakaleAdi2=alevi&Dili=t%C3%BCrk%C3%A7e
• Rençber, F. (2020). Alevî-Bektaşî geleneğinde “dârdan indirme erkânı”: Adıyaman örneği. Sırat, 1(1), Article 1.
• Sarıkaya, M. S. (2017). Alevi̇li̇k-Bektaşi̇li̇ği̇n tasavvufi̇ boyutu üzeri̇ne. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 82, Article 82.
• Somuncu, M. (1998). Cumhuriyet’in 75. yılında Kayseri. Plaka Matbaacılık.
• Tan, A. (2018). Türkiye genelinde Alevi köyleri (2. Baskı). Ürün Yayınları.
• Topaloğlu, B. (2007). İslam’da ölüm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 34, ss. 34-35). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/olum#2-islamda-olum
• Üçer, C. (2015). Tokat yöresinde geleneksel Alevîlik (3. Basım). Ankara Okulu Yayınları.
• Üçer, C. (2019). Anadolu’da Alevi ocakları ve grupları. Ankara Okulu Yayınları.
• Üçer, C. (2015). Alevîlikte musâhiblik (2. Baskı). Ankara Okulu Yayınları.
• Üzüm, İ. (2007). Tarihsel ve kültürel boyutlarıyla Alevîlik. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yaman, A. (2012). Geçmi̇şten günümüze Alevi̇ ocaklarında deği̇şi̇me dai̇r sosyo-antropoloji̇k gözlemler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, 17-38.
• Yaman, M. (2018). Alevîlik inanç, edep, erkân (3. Basım). Demos Yayınları.
• Yıldırım, R. (2021). Geleneksel Alevîlik (4. Baskı). İletişim Yayınları.
• Yıldız, H. (2007). Alevi geleneğinde ölüm ve ölüm sonrası tören ve ritüeller. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 42, 1-21.
• Yörükan, Y. Z. (2015). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar (4. Baskı). Ötüken Neşriyat.