Türklerde Hükümranlık Kültürü ve Demokrasi Ülküsü (VIII-XI.yüzyıl)

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 2, 183 - 206, 31.12.2023

Selim Kaya

https://doi.org/10.61694/kbbd.1386112

Öz

Türk devlet felsefesinin ve yönetim sisteminin oluşmasında ve gelecek nesillere aktarılmasında İslam öncesi dönem için Oğuz Kağan Destanı ve Orhun Abideleri’nin (Yazıtları’nın); İslam sonrası dönem için de Kutadgu Bilig, Divanu Lügati’t-Türk ve Siyasetnâme’nin önemli bir yeri vardır. Oğuz Kağan Destanı ve Orhun Abideleri’nde âdeta sosyal devletin çerçevesi çizilmiş; Kutadgu Bilig, Divanu Lügati’t-Türk ve Siyasetnâme’de de devlet başkanında ve idarecilerde olması gereken özellikler belirtilerek âdeta ideal yönetici profili ve yönetim ilkelerinin esasları ortaya konulmuştur. Hâkimiyetin sağlanmasında önemli bir müessese olan kurultayın işlevselliği, devlet başkanının kurultayda belirlenmesi ve töre uygulaması Türklerde demokrasi fikrinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Devlet başkanını belirleyen ve yetkilendiren kurultay ile sorumluluklar yükleyen töre, Türklerin siyaset ve yaşam felsefesinin özünü oluşmuştur. Türkler tarafından yaşam düsturu haline getirilen İslami kurallar, hem hükümranlık kültürünü hem de demokrasi ülküsünü etkilemiş ve şekillendirmiştir. Zaman içinde hükümranlık kültürü gelişen ve demokrasi formasyonu kazanan Türkler, millet iradesinin esasını teşkil eden temel prensipleri ve etik değerleri en güzel biçimde hayata geçirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Demokrasi, Türkler, Kültür, Ülkü.

Etik Beyan

Bu makale için etik kurul izni alınmasına gerek yoktur

Destekleyen Kurum

Araştırma herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemiştir

Teşekkür

yok

The Culture of Sovereignty and the ideal of Democracy in the Turkish Nation (VIII-XI.century)

Öz

In forming the Turkish state philosophy and management system and its transfer to future generations, the Oghuz Khagan Epic and Orkhon inscriptions (monuments) have an important place in the pre-Islamic period. In contrast, Kutadgu Bilig, Dīwān Lughāt al-Turk, and Siyasatnama are important for the post-Islamic period. The framework of the social state is drawn in the Oghuz Khagan Epic and Orkhon Monuments. In Kutadgu Bilig, Dīwān Lughāt al-Turk, and Siyasatnama, the characteristics that should be present in the head of state and administrators are stated, and the ideal manager profile and the principles of management are laid out. The functionality of the Congress, which is an important institution in ensuring sovereignty, as well as the determination of the head of state in the Congress and the implementation of morals, contributed to the development of the idea of democracy in the Turks. The congress that determines and authorizes the head of state and the moral that assigns responsibilities constitute the essence of the political and life philosophy of the Turks. Islamic rules, which became a life motto of the Turks, influenced and shaped both the culture of sovereignty and the ideal of democracy. Turks, whose culture of sovereignty developed and gained democratic formation over time, implemented the basic principles and ethical values that form the basis of the will of the nation in the best way.

Anahtar Kelimeler

Republic, Democracy, Turks, Culture, Ideal

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). Eski Türklerde Kut ve Töre Bağlamında Hükümranlığın Hududları. Tarih Dergisi - Turkish Journal of History, (71), 29-50.
• Akıncı, M. (2014). Tozlu Raflardan Günümüze Kutadgu Bilig Siyaset ve Yönetim, Nobel Yayıncılık.
• Anat, H. Y. & Almaz, A. (2003). Karahanlılar Tarihi, Oku Yayınları.
• Armağan, V. (2016). Yusuf Has Hacip, Nizamül Mülk ve Koçi Bey Örneğinden Hareketle Türk Kamu Yönetiminde Türk Yönetim Mirasının İzlerini Sürmek. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2016, 8 (4), s. 86-99.
• Arsal, S. M. (1937, 20-25 Eylül). Beşeriyet Tarihinde Devlet ve Hukuk Mefhumu ve Müesseselerinin İnkişafında Türk Irkının Rolü. s. 1062-1093. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türkiye.
• Arslan, M. (1989). Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnameler. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (1), 231-262.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri-II. (1959). (Nimet Arsan / Unan haz.). Ankara.
• Barthold, W. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (H. D. Yıldız, haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Başer, S. (2011). Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre. İrfan Yayınları.
• Divitçioğlu, S. (1992). Nasıl Bir Tarih? (Kök Türkler, Karahanlılar). Bağlam Yayıncılık.
• Doğan, N. (2002). Kutadgu Bilig'in Devlet Felsefesi I. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (12), 127-158.
• Donuk, A. (1988). Eski Türk Devletlerinde İdarî Askeri Unvan ve Terimler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Düzgün, D. (2007). Divanu Lügati’t-Türk’te Sosyal Normları Karşılayan Kavramlar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (35), 201-215.
• Ergin, M. (2003). Orhun Abideleri. Hisar Kültür Gönüllüleri Yayını.
• Genç, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Taşağıl, A. (1999). Göktürkler-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdoğdu T. (2021). Karşılaştırmalı Tarih Yöntemi ve Eleştirisi. İnsan ve Toplum, (11/4), s. 157-199.
• Eryılmaz, B. (2016). Kamu Yönetimi. Umuttepe Yayınları.
• Fârâbî. (1956). el-Medinetül-Fazıla (N. Danışman, Çev.). Maarif Basımevi.
• Gazzâlî. (2016). Tahrîrü’s-Sülûk fî Tedbîri’l-Mülûk (Ö. Kavak, Çev.). Klasik Yayınları.
• Gazzâlî. (1981). Kimya-yı Saadet, (Ali Arslan, Çev.). Arslan Yayınları.
• Güngör, E. (2003). Tarihte Türkler. Ötüken Neşriyat.
• Günal, V. A. & Aksoy, E. (2022). Selçuklu Dönemi Türk Devlet Yapısını ve Yönetim Anlayışını Şekillendiren Unsurlar. TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (3), 135-168.
• Hunkan, Ö. S. (2007). Türk Hakanlığı (Karahanlılar). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• İbn Haldun. (2008). Mukaddime (Pirizade Mehmed Sahib Çev.). Klasik Yayınları.
• İbn Miskeveyh. (1983). Ahlâkı Olgunlaştırma (A.Şener, C.Tunç, İ.Kayaoğlu, Çev.). Ankara.
• İbnü’l-Esîr. (1987). el-Kâmil fi’t-Tarih (A. Özaydın, A. Ağırakça, Çev.). Bahar Yayınları.
• İnan, A. (1969). M. Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım, Ankara.
• İslam ve Demokrasi, (2004, Ocak 09). Hürriyet.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Kâşgarlı Mahmud, (1992). Divanü Lûgāt'it-Türk Tercümesi, (Besim Atalay Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaya, M. (1995). Fârâbî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12, 145-162.
• Koçak, T. (2023). Apameia Peace Treaty (BC 88) – Lausanne Peace Treaty (AD 1923): A Comparative History Study, Türkiye Cumhuriyetinin Tapu Senedi Lozan Barış Antlaşması 100. Yıl. (Behçet Kemal Yeşilbursa Ed.), Sentez Yayıncılık, Ankara, 625-632.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. Ötüken Yayınları.
• Köymen, M. A. (1983). Alp Arslan ve Zamanı II. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Maden, F. (2010). Türk Tarihinde Milli Hâkimiyet Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Tarihi Gelişimi, Gazi Türkiyat, 1 (7), 301-325.
• Mâverdî, (2019). Dürerü’s-Sülûk fî Siyâseti’l-Mülûk Mâverdî’nin Siyâsetnâmesi, (Abdüsselam Arı haz.). Yazma Eserler Kurumu Yay. İstanbul.
• Mill, J. S. (2008). Özgürlük Üzerine. (Tuncay Türk Çev.). Oda Yayınları.
• Nizamülmülk (2013). Siyasetname (M. T. Ayar, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Odabaşı, Z. (2019). Türk Devletlerinde Kullanılan İdari Unvanlar. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 5 (9), 165-192.
• Ögel, B. (1971). Türk Mitolojisi-I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1982), Türklerde Devlet Anlayışı. Ankara.
• Ögel, B. (1988), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul.
• Özaydın A. (2001). Karahanlılar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14, 404-412.
• Pritsak, O. (1997). Karahanlılar. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 6, 251-273.
• Rosenthal E. (1996). Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi (A. Çaksu, Çev.). İz Yayınevi.
• Taneri, A. (1997). Han. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15, 517-518.
• Tutar, A. (2002). İslam öncesi Türk devlet geleneğinde adalet anlayışı. (H. C. Güzel, K. Çiçek, & S. Koca Editörler), Türkler. (s. 1528-1540). Yeni Türkiye Yayınları.
• Türker, Küyel M. (1984). Kut, Fârâbî ve İbn Sînâ’daki al-Akl al-Faal İçin Bir temel Oluşturabilir mi? (Aydın Sayılı, Derleyen). İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı. (s. 489-590). Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. bkz: https://sozluk.gov.tr/ (erişim tarihi 09.07.2023).
• Yıldırım, K. (2017, 19-21 Ekim). İslam Öncesi Türk Devletlerinde Hükümdar Unvanları ve Alâmetleri. 491-496. I. Türk Tarihi Sempozyumu: Türklerde Devlet, Afyon, Türkiye.
• Yusuf Has Hacib. (1998). Kutadgu Bilig II, (Reşid Rahmeti Arat, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Yuvalı, A. (1985), Milli Hâkimiyet Anlayışımızın Dayandığı Tarihi Temeller. Milli Kültür, 1 (53), 438-443.