YARALI MAHMUT HİKÂYESİNDE KADIN TİPLERİ

Yıl 2017, Sayı: 36, 17 - 33, 28.12.2017

Rezan Karakaş , Erdem Akın , Firdevs Güneş

https://doi.org/10.17498/kdeniz.371970

Öz

Türk kültüründe aile, en önemli toplumsal
kurum olarak kabul edildiğinden onun temelini teşkil eden kadın, Türk yaşam tarzında
ve sözlü-yazılı kültüründe yüksek bir değere sahip olmuştur. Gerek geçmişte
gerekse günümüzde kadın, yaşam içinde her türlü işte veya halledilmesi gereken
tüm zorluklarda erkeğin yanı başında yer almıştır. Geçmiş yüzyıllarda çağın
gerekleri doğrultusunda kadından ata binen, kılıç kullanan savaşan bir erkek
gibi olması da istenmiştir. Türk sosyal yaşantısındaki beklentiler, edebî
ürünlerde de bu doğrultuda yapıtlar ortaya konmasına sebep olmuş; böylece
destanlar, Dede Korkut hikâyeleri ve halk hikâyeleri, alp tipi kadın
portreleriyle süslenmiştir.

Yaralı Mahmut hikâyesinde kadın kahramanların
oluşturduğu tipler üzerine yapılan bu çalışmada, eserde yer alan kadınların tip
sınıflandırılması ve özellikleri üzerinde durulmuştur. Tip özellikleri
belirlenirken kadınların konumu, olaylar ve kişiler karşısındaki tutumları esas
alınmıştır. Yaralı Mahmut hikâyesindeki kadın kahramanların kalıp tutum ve
davranışlar sergiledikleri görülmektedir. Birer “tip” olarak karşımıza çıkan
Yaralı Mahmut hikâyesinin kadınlarını; “sevgili tipi”, “anne tipi”,  “yardımcı tip” ve “engelleyen tip” şeklinde
sınıflandırmak mümkündür. Yapılacak yeni araştırmalarla desteklendiği takdirde bu
sınıflandırmanın tüm halk hikâyeleri için kullanılabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca sözlü edebiyat ürünlerinden halk hikâyesi türünden hareketle anlatılarda
kadın kahramanların genel özelliklerinin tespitinin Türk kültüründe kadının
yeri ve önemi tartışmalarına katkı sunması beklenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Yaralı Mahmut, kadın tipi, Mahbup, tipoloji, kültür

Kaynakça

• Akyüz, Çiğdem. (2010). “Manas Destanı’nda Alp Kadın Tipi”. Mukaddime, 1, Ss. 169-180. Alptekin, Ali Berat (2005). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları. Aslan, Ensar. (1990). Halk Hikâyelerini İnceleme Yöntemleri, Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları. . (2003). Türk Halk Bilimi Araştırmaları. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Yayınları. ¬. (2010). Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Maya Akademi. Bars, Mehmet Emin. (2014). “Ak Kağan Destanında Kadın Tipi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 3/3 2014 Ss. 94-111. . (2014). “Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri”. International Journal of Languages' Education and Teaching, Volume 2 /2, Ss. 122-140. Boratav, Pertev Naili. (1988). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yayınları. Chirli, Nadejda. (2008). “Şor Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume, 3/7, Ss. 292-305. Duman, Mustafa. (2017). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikayesi-Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Ekici, Metin. (1999). “Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler”. Milli Folklor, S. 44, Kış, Ss. 10-17. . (2000). “Dede Korkut Kitabı’nda Kadın Tipleri”. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara. Elçin, Şükrü (2004). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları. Günay, Umay. (1998). “Manas Destanı’ndaki Kadın Adları İle İlgili Bir Deneme”. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Pars yılı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Ss. 49-61. Kaplan, Mehmet. (2006). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları. Karakaş, Rezan. (2010). Kemal Tahir’in Romanlarında Halk Bilimi Unsurları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır. Karakurt, Deniz. (2012). “Türk Söylence Sözlüğü”. Erişim Tarihi: 24.10.2017. https://www.academia.edu/11557648/T%C3%BCrk_Mitoloji_Ansiklopedisi_Deniz_Karakurt_ Saçkesen, Ahmet. (2007). “Er Tabıldı Destanında Kadın Tipler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/3, Ss. 489-495. Türkmen, Fikret (1998). Tahir ile Zühre. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Uygur, Kübra. (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde Kadın Statüsü”. 1. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, Saraybosna. Yaltırık, Mehmet Berk. (2013).“Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi S.16 Ss. 187-232.