URFA ULU CAMİİ HAZİRESİNDEKİ MEZAR VE MEZAR TAŞLARI SÜSLEMELERİ

Yıl 2019, Sayı: 42, 157 - 168, 30.06.2019

Gül Güler

https://doi.org/10.17498/kdeniz.558104

Öz

Urfa Ulu Camii, şehir merkezindeki
tarihi doku içinde yer almaktadır. Yapının inşa ve bani
kitabesi bulunmadığı için kesin yapılış tarihi
bilinmemektedir. Caminin kuzey tarafındaki avlunun, kuzeybatı tarafında
haziresi bulunmaktadır. Hazirede toplam 127 mezar vardır ve mezarların büyük
bir kısmı günümüze sağlam olarak ulaşmıştır. Haziredeki mezarların, genellikle
19. yüzyıl sonu ve 20 yüzyıl başına ait oldukları görülmektedir. Haziredeki en erken tarihli
mezar, H.1107- M.1695 tarihli Rakka-Urfa valisi Kadızade
Hüseyin Paşa’ya
ait olan mezar taşıdır.

Haziredeki mezar
ve mezar taşlarında, geometrik, bitkisel, mimari ve nesneli olmak üzere dört
farklı süsleme çeşidi görülmektedir. Yıldız, burgu, daire ve diş kompozisyonu
ile yapılan geometrik süslemeler, mezar taşlarının 9 tanesinde, palmet, çiçek, yaprak,
rozet motifleriyle yapılan bitkisel süslemeler mezar taşlarının 22 tanesinde,
silme, kabara, mukarnas ile yapılan mimari süslemeler, mezar taşlarının 16
tanesinde ve ay-yıldız, apolet, Mevlevi başlığı tasviriyle yapılan nesneli
süslemeler, mezar taşlarının 3 tanesinde görülmektedir.

Çalışmamızda, Ulu Camii Haziresi mezar
ve mezar taşlarında görülen süslemenin, çeşitleri,
malzemesi, tekniği incelenmiş ve Urfa’daki diğer
tarihi mezarlıklardaki mezar taşları süslemeleri ile karşılaştırılarak
değerlendirmesi yapılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda, Urfa Ulu Camii
Haziresi mezar taşlarında görülen süslemenin, Urfa tarihi mezar taşları
içerisindeki yeri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Ulu Camii haziresi, mezarlık, mezar, mezar taşı

Kaynakça

• Alper, M. (1987) Urfa’nın Mekânsal Yapısı Türk İslam Mimarisindeki Yeri ve Önemi, (Doktora tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Atasoy, N. (2000) Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi, Kültür Bakanlığı, İstanbulBakırcı, N. (2005) Mevlevi Mezar Taşları, İstanbul.Çal, H. (2008) “Urfa Şehri Mezar, Mezar Taşları”, 15. Türk Tarih Kongresi 11-15 Eylül, 2006 Kongreye Sunulan Bildiriler, 4. 4 kısım, Ankara. Çal, H. ve Çal, Ö. (2008) Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Kastamonu Belediyesi, Ankara.Çal, H. ve İltar, G. (2011) Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Ankara.Güler, G. (2014) “Urfa Dede Avni Haziresindeki Tarihi Mezar Taşları”, Sufi Araştırmaları, 5 (9):63-99.Güler, G. (2015) “Urfa Ulu Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 20, Konya, 171-190.Güler, G. (2016) “Urfa Mevlid-i Halil Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, 46, Ankara, 141-158.Güler, G. (2015) “Urfa Yusuf Paşa Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, I. Uluslararası İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa, 306-324.Güler, G. (2017) “Urfa Hekim Dede Camii Haziresindeki Mezar Taşları”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, Kars, 497- 515.Güler, M. (2005) 12.Yüzyıl Anadolu Türk Camileri, (Doktora tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.Güler, M. (2016) Urfa Ulu Camii, I. Uluslararası İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa, 274-305.Grammont, B-Laqueur H-Vatin H. (1990), “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler ve Bilgisayarda Yapılabilecek İşlemler”, Erdem, 6,16, Ankara, 210- 214.Kara, H. ve Danışık, Ş. (2005) Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Konya.Karakaş, M. (2012) Şanlıurfa Mezar Taşları, Konya.Karamağaralı, B. (1992) Ahlat Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı, Ankara.Laqueur, H. (1997) Huve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, İstanbul.Mermutlu, B. ve Öcalan,H.B. (2011) Bursa Hazireleri, Bursa Belediyesi, Bursa.Mermutlu,B. ve Öcalan,H.B. (2012) Emir Sultan Mezarlığı, Bursa Belediyesi, Bursa.Özcan, A. ( 2007) Fatih Külliyesi II Hazire, Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.Pektaş, K. (2001) Bitlis Tarihi Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Ankara.Tunçel, G. (1997) Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı, Ankara.Turan, A.N. (2005) XVI. yüzyılda Ruha (Urfa) Sancağı, Şurkav yayınları, Şanlıurfa.