RELIEF AND INSCRIPTIONS OF SOĞMATAR

Yıl 2020, Sayı: 48, 246 - 260, 15.12.2020

Yusuf Albayrak , Bahattin Çelik

https://doi.org/10.17498/kdeniz.834118

Cited By: 1

Öz

Soğmatar is located 60 km southeast of Şanlıurfa province, 40 km northeast of Harran district, in an area of important water resources in the Tektek mountains. Sogmatar which seen settlement Calcolitic Age, The Middle and Early Bronze Age, the Iron Age, the Roman Period and the Islamic period until today, Soğmatar attracts attention with the worship of the Moon God Sin, especially in the 2nd century AD. The area where Soğmatar is located mostly consists of rocks in the form of low hills. This area, which has rocks that are easy to process, was also used as a necropolis in both the Early Bronze Age and the Roman period. In Sogmatar, there are many reliefs and sculptures, both carved on the bedrock and independently made. There are inscriptions giving information about the work on the sides and top of these works. In these inscriptions, besides the names of the Moon God Sin and Maralahe, the names of the managers of the period and their families are also included. The existence of the Sin culture in Soğmatar is frequently emphasized in these inscriptions. In these inscriptions, the reading of the name Maralahe, known as "the lord of the gods" in addition to Sin, shows that Sogmatar is a sacred area. In the inscriptions, there are warning statements such as not to damage the work, as well as for whom the work was made, by whom it was made, reminder and commemoration expressions. It also provides us with various information about that period in the dates in the inscriptions to us. We can think that Soğmatar is the center of sculpting, due to the excess of sculptures found in the Soğmatar cult center and its unique way of processing. Apart from the ancient cities of Edessa, Harran and Palmyra, which gave sculptural works in the region, Soğmatar cult center was also observed as an important place.

Anahtar Kelimeler

Soğmatar, relief, inscription, Sin, Roman Period

РЕЛЬЕФ И НАДПИСИ СОГМАТАРА

Öz

Согматар расположен в 60 км к юго-востоку от провинции Шанлыурфа, в 40 км к северо-востоку от Харранского района, в районе важных водных ресурсов в горах Тектек. Начиная с энеолита, среднего и раннего бронзового века, железного века, римского периода и исламского периода до наших дней, Согматар привлекает внимание поклонением лунному греху, особенно во II веке нашей эры. Район, где расположен Согматар, в основном состоит из невысоких холмов в виде скал. Этот район, который имеет скалы, которые легко обрабатываются, также использовался в качестве некрополя как в раннем бронзовом веке, так и в римский период. Есть много рельефов и скульптур, как вырезанных на скале, так и самостоятельно выполненных в Согматаре. Есть надписи, дающие информацию о работе по бокам и сверху этих работ. В этих надписях, кроме имен Луны Бога Син и Маралахе, также включены имена правителей этого периода и их семей. Существование культуры греха в Согматаре часто подчеркивается в этих надписях. В этих надписях прочтение имени Маралахе, известного как "повелитель богов" в дополнение к Син, показывает, что Согматар является священным местом. В этих надписях есть такие предупреждения, как не повреждать произведение, а также то, для кого произведение было сделано, кем оно было сделано, напоминания и поминальные выражения. Кроме того, в датах, указанных в надписях, мы получаем различную информацию об этом периоде. Можно подумать, что Согматар является центром скульптуры, благодаря большому количеству скульптур, найденных в культовом центре Согматара и его уникальному способу обработки. Кроме древних городов Эдесса, Харран и Пальмира, которые производили скульптурные работы в регионе, культовый центр Согматар также является важным местом.

Anahtar Kelimeler

Согматар, Рельеф, Надпись, Грех, Римский период

SOĞMATAR RÖLYEF VE YAZITLARI

Öz

Soğmatar, Şanlıurfa ilinin 60 km. güneydoğusunda, Harran ilçesinin 40 km. kuzey doğusunda Tektek dağlarında önemli su kaynaklarının bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Kalkolitik Çağ’dan başlayıp, Orta ve Erken Tunç Çağı, Demir Çağı, Roma Dönemi ve İslami Dönem’den günümüze kadar kesintisiz yerleşim gören Soğmatar, özellikle M.S. 2. yüzyılda Ay Tanrısı Sin’e tapınım ile dikkat çekmektedir. Soğmatar’ın bulunduğu alan çoğunlukla alçak tepeler şeklinde kayalıklardan oluşmaktadır. İşlenmesi kolay olan kayalıklara sahip bu alan hem Erken Tunç Çağ’ında hem de Roma döneminde bir nekropol alanı olarak da kullanılmıştır. Soğmatar’da gerek ana kaya üzerine işlenmiş gerekse de bağımsız şekilde yapılmış pek çok rölyef ve heykeltıraşlık eseri yer almaktadır. Bu eserlerin yanlarında ve üst taraflarında eser hakkında bilgi veren yazıtlar vardır. Bu yazıtlarda Ay Tanrısı Sin ve Maralahe isimlerinin yanında, dönemin yöneticileri ve ailelerinin isimleri de yer alır. Soğmatar’daki Sin kültünün varlığı bu yazıtlarda sık bir şekilde vurgulanmıştır. Bu yazıtlarda Sin’in yanında “tanrıların efendisi” olarak tanımlanan Maralahe ismi de okunması Soğmatar’ın kutsal bir alan olduğunu göstermektedir. Yazıtlarda, o eserin kim için yapıldığı, kimler tarafından yapıldığı, hatırlatma ve anma ifadeleri yanında esere zarar verilmemesi gibi uyarı ifadeleri de yer almaktadır. Yazıtlarda yer alan tarihlerde o dönem hakkında bize çeşitli bilgileri de sunmaktadır. Soğmatar kült merkezinde bulunan heykeltıraşlık eserlerin çokluğu ve kendine özgü işleniş biçimine göre buranın bir heykeltıraşlık merkezi olduğu düşünülebilir. Bölgede heykeltıraşlık eserler veren Edessa, Harran ve Palmyra antik kentleri dışında Soğmatar kült merkezi de önemli bir yer olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Soğmatar, Yazıt, Sin, Rölyef, Roma Dönemi

Kaynakça

• Albayrak, Y. 2015. “Soğmatar Kült Merkezi ile İlgili Yeni Öneriler”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2: 179-194.
• Albayrak, Y. 2017. “Şanlıurfa Kale Eteği Nekropolü Kaya Mezarları” , Karadeniz, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 36: 279-289.
• Albayrak, Y. 2019. Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Albayrak, Y. 2020. “Soğmatar Nekropolü Roma Dönemi Kaya Mezarları”, Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, Ege Yayınları, İstanbul: 19-28.
• Albayrak, Y. – Mutlu, S. İ. 2014. “Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması, 2012.” 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 27-31 Mayıs 2013 Muğla. 2. Cilt, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, Yayın No. 163/2, Muğla, 337-352. Albayrak, Y. & Çelik, B. 2019. “Soğmatar Çevresi Kaya Mezarları”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 43: 255-261.
• Albayrak, Y. – Mutlu, S. İ. – Mutlu, S. – Çelik, B. 2019. “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 41: 263-274.
• Algaze, G. - Breuninger, R.- Knudstad, J. 1994. “The Tigris-Euphrates Archaeological Resonnaissance Project: Final Report of the Birecik and Carchemish Dam Survey Areas”, Anatolica, 20: 1-96.
• Algaze, G. 1986. “Kurban Höyük and the Late Chalcolithic Period in the Northwest Mesopotamian Periphery: A Preliminary Assessment”, Ed. U. Finkbeiner ve W. Röllig, Gamdat Nasr Period or Regional Style?, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1986, 274-315.
• Algaze, G. 1989. “A new Frontier: First Results of the Tigris-Euphrates Archaeological Resonnaissance Project”, JNES, 48, 1: 241-282.
• Atıl, A. Ç. 2015. “Rölyef Heykel”, Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, sayı 14: 1-10.
• Başer, S. 1990. “1988-1989 Yılları Kibyra Kurtarma Kazıları”, I. Müze. Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 235-259.
• Çelik, B. 2014. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2013.”, 36. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014 Gaziantep, II. Cilt, 311-328.
• Çelik, B. 2015. “Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması” Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler Edebiyat fakültesi Dergisi, Sayı II: 87-108.
• Çelik, B. 2016. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2014.”, 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1-15 Mayıs 2015 Erzurum, II. Cilt, 409-426.
• Çelik, B. 2018. “Şanlıurfa İli Neolitik Dönem Yüzey Araştırması, 2018” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 40: 52-63.
• Çelik, B.-Albayrak, Y. (2019). “Soğmatar’dan Ele Geçen Bir Kartal Figürü”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 42: 60-67.
• Çelik, B – Mutlu, S. İ. – Mutlu, S. 2019. “Şanlıurfa’daki Soğmatar Kült Alanından Bir Aslan Kabartması Taslağı”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 41: 136-143.
• Dikaios, P – Stewart, J. R. 1962. The Stone Age and Early Bronze Age in Cyprus. The Swedish Cyprus Expedition, IV, 1A. Lund. The Swedish Cyprus Expedition.
• Dittmann, R. C. - Grewe, C - Huh, S - Schmidt, C. 2001. “Şavi Höyük Yüzey Araştırması” Ed. N. Tuna, J. Öztürk ve J. Velibeyoğlu, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, Ankara: ODTÜ TAÇDAM, 2001, 233-262.
• Dornemann, R. H. 1978. “Tell Hadidi: A. Bronze Age City on the Euphrates.” Archaeology, 31/6: 20-26.
• Drijvers, H. Jan W. 1972. Old Syriac (Edessean) Inscriptions, E.J. Brill, Leiden. Drijvers, H. Jan W. 1980. Cults and Beliefs at Edessa, E.J. Brill, Leiden.