KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ MOĞOLCA ALINTI KELİMELER (-A- Maddesi)

Yıl 2021, Sayı: 50, 21 - 42, 22.06.2021

Kenjegul Kalieva

https://doi.org/10.17498/kdeniz.905329

Öz

Tarih boyunca Kırgızlar bulundukları coğrafyalardaki farklı kavimlerle siyasî, ekonomik, kültürel ve dilsel olarak etkileşim içinde olmuşlardır. Bu tür etkileşimler, Kırgız Türkçesinin sözvarlığının zenginleşmesini sağlamıştır. Kırgız Türkçesinin söz varlığında Çinceden, Sanskritçeden, Moğolcadan, Arapçadan, Farsçadan ve Rusçadan çok sayıda alıntı sözcükler bulunmaktadır. Günümüze dek bu alıntılarla ilgili genel bir tanıtım çerçevesinde makaleler, sözlükler, kitap bölümleri yazılmıştır. Ancak Kırgız Türkçesinde Moğolcadan alıntı sözcükler üzerine yapılan araştırmalar azdır. Tarihî kaynaklara bakıldığında Kırgız Türkleri ile Moğolların münasebeti farklı asırlarda gerçekleşmiştir ve bundan dolayı Moğolca alıntı sözcükler, Kırgız Türkçesinin ağızlarında aynı şekilde kullanılmamaktadır. 20.yüzyılda gerçekleştirilen Kırgız Türkçesinin ağızlarına yönelik çalışmalar incelendiğinde, Kuzey ağızlarında Moğolca alıntı sözcüklere daha sık rastlandığını görülmektedir. Bazı Moğolca alıntı sözcüklerin aslına yakın biçimi Güney ağızlarında da tespit edilmiştir. Kırgız Türkçesinde Moğolcadan alıntı sözcükleri şu şekilde sınıflandırmak mümkündür: akrabalık adları, beden ile ilgili terimler, hayvanların yaşlarına, dış görüntülerine göre verilen adlar, tıbbî terimler, sıfatlar, eylemler vs. Moğolcadan alıntılarla ilgili yer-su adları üzerinde yapılan araştırmalar daha yaygındır. Bundan dolayı Kırgız Türkçesindeki Moğolca alıntı kelimeler üzerinde bir çalışma amaçlanmıştır. Bu makalede, Kırgız Türkçesindeki –A- harfiyle başlayan Moğolca alıntı kelimeler üzerinde durulacaktır. Bu Moğolca alıntı kelimeler Yudahin’in 1965 yılında yayınladığı Kırgızca-Rusça sözlüğünden ve Kırgız Türkçesinin ağız çalışmalarından taranmıştır. Tespit edilen alıntı kelimeler komşu Türk dilleriyle (Kazakça, Özbekçe ve Yeni Uygurca) ve bazı durumlarda da diğer Türk dilleriyle karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Kazak Türkçesi, Özbek Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi, Moğolca

Destekleyen Kurum

yok

МОНГОЛЬСКИЕ ЗАИМСТВОВАНИЯ В КЫРГЫЗСКОМ ЯЗЫКЕ (Буква –A-)

Öz

На протяжении всей истории, кыргызы взаимодействовали с разными племенами в их географических регионах в политическом, экономическом, культурном и языковом плане. Такие взаимодействия обогатили словарный запас кыргызского языка. В кыргызском языке есть много заимствований из китайского, санскритского, монгольского, арабского, персидского и русского языка. До сегодняшнего дня статьи, словари и главы книг писались в рамках общего введения об этих заимствованных словах. Однако исследований по заимствованиям из монгольского на кыргызский язык мало. Согласно историческим источникам, отношения между кыргызами и монголами складывались в разные века, и поэтому монгольские заимствования по-разному распространялись в диалектах кыргызского языка. Согласно исследованиям диалектов кыргызского языка в ХХ веке, монгольские заимствования чаще встречаются в северных диалектах. Однако некоторые монгольские слова также идентифицированы в своей первоначальной форме на южных диалектах. Заимствованные слова из монгольского на кыргызскый язык, можно классифицировать следующим образом: родственные имена, термины относящиеся к телу, имена данные в соответствии с возрастом животных, медицинские термины, прилагательные, глаголы и.т.д. Ранние исследования в Кыргызстане в основном проводились на монгольских заимствованных топонимах. Эта статья будет посвящена монгольским заимствованиям, начинающимся с буквы –A- в кыргызском языке. Эти монгольские заимствования определены из кыргызско-русского словаря Юдахина, опубликованного в 1965 году, и диалектов киргизского языка. Эти заимствования сравнивались с соседними тюркскими языками (казахским, узбекским и новоуйгурским), а в некоторых случаях и с другими тюркскими языками.

Anahtar Kelimeler

Кыргызкий язык, казахский язык, узбекский язык, уйгурский язык, монгольский язык

THE MONGOLIAN LOANWORDS IN KYRGYZ (Item –A-)

Öz

Throughout history, the Kyrgyz have interacted with different tribes in their geographies politically, economically, culturally and linguistically. Such interactions have enriched the vocabulary of Kyrgyz Turkic. There are many loanwords from Chinese, Sanskrit, Mongolian, Arabic, Persian and Russian in Kyrgyz Turkic. Until today, articles, dictionaries, and book chapters have been written within the framework of a general introduction about these loanwords. However, there are few studies on loanwords from Mongolian in Kyrgyz Turkic. According to the historical sources, the relationship between the Kyrgyz Turks and the Mongols took place in different centuries, and therefore the Mongolian loanwords were differently spreaded in dialects of Kyrgyz. According to the studies on the dialects of Kyrgyz Turkish in the 20th century the Mongolian loanwords are more common in the northern dialects of Kyegyz. Some of the Mongolian loawords are also identified in their original form in Southern dialects. It is possible to classify the loanwords as follow: kinship names, terms related to the body, names given according to the ages of the animals, medical terms, adjectives, verbs, etc. Early researches in Kyrgyzstan mainly were conducted on Mongolian borrowed toponyms. This article will focus on Mongolian loanwords starting with the letter –A- in Kyrgyz Turkic. These Mongolian loanwords determined from Yudahin's Kyrgyz-Russian dictionary, which published in 1965 and materials on the Kyrgz dialects. These loanwords were compared to neighboring Turkic languages (Kazakh, Uzbek and New Uyghur) and in some cases to other Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, Mongolian, Kazakh, Kazakh, Uzbek, New Uyghur

Kaynakça

• Abduldaev, E. (1956). Kırgız Tilinin Çatkal Govoru. Frunze: İlim.
• Abduldaev, E., Mukambaev, C. (1959). Kırgız diyalektalogiyasının oçerki. Frunze: Kırgız okuu ped mambas.
• Bakeev, K. (1952). Nookatskiy govor Ošskoy oblasti. Alma-Ata: AN Kaz. SSR.
• Bakinova, G. (1953). Kirgizskiy govor Oktyabr’skogo rayona. (Avtoreferat dissertacii na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskix nauk). Frunze. Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Clark, L. (1977). Mongolic Elements in Old Turkic?. AIKAKAUSKIRJA JOURNAL: Helsinki: Suomalias-Ugrilaisen Seuran. 110-165.