RELIEFS FROM 2th B.C. DISCOVERED IN ŞANLIURFA

Yıl 2021, Sayı: 50, 369 - 381, 22.06.2021

Bahattin Çelik

https://doi.org/10.17498/kdeniz.952473

Öz

During the surface surveys conducted in Şanlıurfa in recent years, a large number of reliefs dating back to the timeframe from 2 th B.C. to 1th B.C. were discovered. Dağyamacı reliefs, located 500 m east of the Harran Plain within Tek Tek Mountains region, are reliefs dating back to 2 th B.C. Said reliefs dating back to 2 th B.C. were unearthed at some quarry-like location. The location where Dağyamacı reliefs were discovered is the only limestone quarry that has been dated to 2 th B.C. in the region. Orthostatic relief sketches, embossed friezes and stone blocks extracted in the form of cubes were unearthed in the quarry located at Dağyamacı. The reliefs depict sitting figures, standing nude figures, fauna and flora motifs. These reliefs, estimated to be fabricated between the first quarter and the last quarter of 2 th B.C., present features similar in style to some artifacts previously unearthed in the region and delivered to Şanlıurfa Museum. Discovery of the rock tombs from Early Bronze Age and the relief of a lion dating to 1 th B.C. in the ancient settlement of Soğmatar located close to the Dağyamacı reliefs indicates that the region around Tek Tek Mountains has been a key region for stonemasonry since early times. The blocks of limestone from the valleys of Tek Tek Mountains should be extracted rather easily thanks to the natural slopes of the valley, and should have been transported from these valleys to the settlements established in Harran Plain. Absence of limestone resources in Harran Plain should have led to emergence of the quarries where such reliefs were fabricated in Tek Tek Mountains region. The fact that Dağyamacı reliefs are fabricated in small sizes in line with the prevailing fashion trends of the era and that such reliefs present similar features in style allows us to date such reliefs back to 2 th B.C. This study intends to introduce the reliefs from 2 th B.C. unearthed in Şanlıurfa either recently or during previous excavations.

Anahtar Kelimeler

Bronze Age reliefs, 2 th B.C., Harran Plain, Relief, Quarries, Şanlıurfa

НАЙДЕННЫЕ НАСКАЛЬНЫЕ РЕЛЬЕФЫ В, ШАНЛЫУРФЕ II ТЫСЯЧЕЛЕТИЯ ДО Н.Э.

Öz

В результате исследований, проведенных в Шанлыурфе в последние годы, было обнаружено множество наскальных рельефов, относящихся к периоду времени от II тысячелетия до н.э. до I тысячелетия н.э. Наскальные рельефы, которые датируются около II тысячелетием до н.э., были найдены внутри территории гор Тек Тек, расположенные в 500 м к востоку от равнины Харрана. Эти наскальные рельефы, датированные II тысячами лет до н.э., были найдены в местах, проводимых раскопки. Место нахождение наскальных рельефов, до сегодняшнего дня, является единственным на этой территории, датированным II тысячами лет до н.э. известняковым карьером. В расположенном на склоне горы карьере, были найдены тисненные фризы и извлеченные в форме куба каменные плиты. На этих рельефах изображены – сидящие или стоящие обнаженные фигуры, а так же животные и связанные с растениями мотивы. Эти рельефы, которые, по приблизительным оценкам, были сделаны между первой и последней четвертью тысячелетия до н.э., имеют сходные черты по стилю с некоторыми артефактами, ранее найденными в этом регионе и привезеными в музей Шанлыурфа. Рядом с наскальными рельефами, расположенными в одном ряду, с античными скальными гробницами, относящимися к раннему бронзовому веку в Согматар, обнаруженный рельеф льва, относящийся к I тысячелетию до н.э., показывает, что регион гор Тек-Тек является важным в археологическом отношении регионом каменной кладки, начиная еще с древнейших времен. Глыбы известняка, найденые в долинах гор Тек Тек, благодаря своему естественному географическому склону, очень легко могут перемещены в сторону поселения на равнины Харран.Отсутствие ресурсов известняка на равнине Харран, должно быть, привело к появлению карьеров, где такие рельефы были сделаны в районе гор Тек Тек.Из-за того, что наскальные рельефы делались небольшими размерами в соответствии с эпохой и демонстрировали сходные мотивы стиля того времени, их можно отнести ко II тысячилетию до н.э. В этом исследовании, будут даны новые или ранее обнаруженные в Шанлыурфе наскальные рельефы, относящиеся ко II тысячелетию до н.э.

Anahtar Kelimeler

рельефы бронзового века, 2-е тысячалетие до н.э., равнина Харран, рельеф, карьеры, Шанлыурфа

M.Ö. II. BİNDE ŞANLIURFA'DA BULUNAN KABARTMALAR

Öz

Şanlıurfa’da son yıllarda yapılan yüzey araştırmalarında, M.Ö. II. Binden M.Ö. I. Bine kadar olan zaman dilimine ait çok sayıda kabartmalara rastlanmıştır. Harran Ovasının 500 m doğusunda bulunan ve Tek Tek Dağları bölgesi içinde yer alan Dağyamacı kabartmaları, M.Ö. II. Bine tarihlendirilen kabartmalardır. M.Ö. II. Bine tarihlenen bu kabartmalar taş ocağı benzeri bir yerde ele geçmişlerdir. Dağyamacı kabartmalarının bulunduğu yer şimdiye kadar bölgede M.Ö. II. Bine tarihlendirilen tek kireçtaşı taş ocağıdır. Dağyamacı’nda yer alan taş ocağında, ortostat kabartma taslakları, kabartmalı frizler ve küp şeklinde çıkartılmış taş bloklar ele geçmiştir. Bu kabartmalarda oturan figürler, ayakta duran çıplak figürler, hayvanlar ve bitki motifleri tasvir edilmektedir. M.Ö. II. Binin ilk çeyreği ile son çeyreği arasında yapılmış olduğu tahmin edilen bu kabartmalar, bölgede daha önce bulunmuş ve Şanlıurfa Müzesi’ne getirilmiş olan bazı eserlerle de stil açısından benzer özellikler taşımaktadırlar. Dağyamacı kabartmalarına yakın bir yerde yer alan Soğmatar antik yerleşiminde Erken Tunç Çağına ait kaya mezarlarının ve M.Ö. I. Bine ait bir aslan kabartmasının bulunmuş olması, Tek Tek Dağları bölgesinin taş işçiliğinde erken dönemlerden itibaren önemli bir bölge olduğunu göstermektedir. Tek Tek Dağları vadilerinde bulunan kireçtaşı blokları vadinin doğal eğimleri sayesinde çok kolay bir şekilde çıkarılmakta ve yine bu vadilerden Harran Ovasındaki yerleşimlere doğru taşınmış olmalıdırlar. Harran Ovası’nda kireçtaşı kaynaklarının olmaması, Tek Tek Dağları bölgesinde bu tür kabartmaların yapıldığı taş ocaklarının ortaya çıkmasına sebep olmuş olmalıdır. Dağyamacı kabartmalarının, dönemin modasına uygun olarak küçük yapılıyor olması ve stil açısından benzer özellikler göstermesi nedeniyle M.Ö. II. Bine ait olduğu tahmin edilmektedir. Bu çalışmada, Şanlıurfa’da yeni veya daha önceden ele geçmiş olan M.Ö. II. Bine ait kabartmalar tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bronze Age reliefs, 2 th B.C., Harran Plain, Relief, Quarries, Şanlıurfa.

Kaynakça

• ALBAYRAK, Y. ve S.İ. MUTLU. 2014. "Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması 2012." 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27-31 Mayıs 2013 Muğla, 2: 337-352.
• ALBAYRAK, Y. ve S.İ. MUTLU. 2018. "Sogmatar Nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları" 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 22-26 Mayıs 2017 Bursa. 3: 525-544.
• ÇELİK, B. 2005. "Şanlıurfa-Siverek İlçesi’nden Ele Geçen Geç Hitit Çağı’na Ait Yeni Bir Stel Kaidesi / A New Stele Base of the Late Hittite Period From Siverek-Şanlıurfa." Anadolu / Anatolia 28: 15-26.
• ÇELİK, B. 2010 “Hamzan Tepe in the Light of New Finds”, Documenta Praehistorica XXXVII: 257–268.
• ÇELİK, B. 2011. “Karahan Tepe: A New Cultural Centre in Urfa Area in Turkey”, Documenta Praehistorica XXXVIII: 241-253.
• ÇELİK, B. 2015a. “New Neolithic cult centres and domestic settlements in the light of Urfa Region Surveys”, Documenta Praehistorica XLII: 353-364.
• ÇELİK, B. 2015b. "Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması" Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergis II: 79-99.
• ÇELİK, B. 2016. "Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2014" 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2: 409-426.
• ÇELİK, B. 2019. “Şanlıurfa’daki Soğamatar Kült Alanından Bir Aslan Kabartması Taslağı.” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 41: 136-143.
• ÇELİK, B ve A. BİNGÖL. 2016. "Şanlıurfa Province Cenntral District Tek Tek Mountains Year 2015 Surface Survey" Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1: 1-20.
• DAMEROW, P. 2012. “Sumerian Beer: The Origins of Brewing Technology in Ancient Mesopotamia”, Cuneiform Digital Library Journal 2012/2: 1-20.
• DIETRICH, O., J. NÖTROFF ve K. SCHMIDT. 2017. "Feasting, Social Complexity, and the Emergence of the Early Neolithic of Upper Mesopotamia: A View from Göbekli Tepe" Feast, Famine or Fighting? R.J. Chacon ve R.G. Mendoza (eds.), İsviçre: 91-132, Springer International Publishing.
• KULAKOĞLU, F. 1999. “Late-Hittite Sculptures from Şanlıurfa Region.” Bulletin of the Middle Eastern Culture Center at Japan. Vol. XII: 167-181.
• KULAKOĞLU, F. 2000. “Şanlıurfa M.Ö. I. Bin Merkezleri Yüzey Araştırması” 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2: 1-5.
• KULAKOĞLU, F. 2001a. “Şanlıurfa M.Ö. I. Binyıl Merkezleri Yüzey Araştırması” 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2: 57-66.
• KULAKOĞLU, F. 2001b. “Şanlıurfa Bölgesinde Yeni Keşfedilen M.Ö. I. Binyıl Heykeltıraşlık Eserleri” Türkiye Arkeoloji ve Etnografya, 2: 27-34.
• KULAKOĞLU, F. 2003. “Şanlıurfa’da Son Yıllarda Keşfedilen Geç Hitit heykeltıraşlık Merkezleri ve Eserleri.”, 2002 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara: 65- 87.
• ORTHMANN, W. 1971. Untersuchungen zur Späthethitischen Kunst, Rudolf Habelt Verlag, Bonn.
• SEIDL, U. 1989. “Zwei Frühdynastische Reliefs aus dem Vilayet Urfa”, Anatolia and the Ancient Near East, Studies in Honor of Tahsin Özgüç (Eds.) K. Emre, B. Hrouda, M. Mellink ve N. Özgüç), Ankara: 455-459.
• WOOLLEY, L. 1952. Carchemish, Report on the Excavations at Jerablus on Behalf of the British Museum. Part III, London.