SULHİ DÖLEK ÖYKÜLERİNDE KARA MİZAH

Yıl 2021, Sayı: 52, 256 - 270, 26.12.2021

Soner Akpınar , Ruken Çakan Evcen

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1020559

Öz

Kara mizah, modern insanın varoluşsal savaşına karşılık bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. İki dünya savaşının yaşattığı vahşet, ölümler, yok oluşlar özellikle sanatçıları çıkmaza sürüklemiştir. Sanayi devrimiyle ivmelenip dünya savaşlarıyla zirveye ulaşacak bu kaotik süreç sanatçıların, edebiyatçıların inandıkları tüm değerleri yerle bir etmiş, onlar da değiştiremedikleri makro sistem içinde kendilerine yeni varoluş alanları yaratmaya çalışmıştır. Kutsalla, toplumla, sistemle problemi olan hemen her sanatçı -bir eleştiri aracı olarak kara mizahı- yaratacakları varoluş alanının en güçlü enstrümanlarından biri olarak görmüştür. Kara mizahın, ironinin yapı taşlarını oluşturduğunu bildiğimiz sürrealizmin kurucusu Andre Breton’un 1940 yılında ilk baskısını yapan Kara Mizah Antolojisi adlı yapıtı, türün bir teknik olarak sanat dünyasında ağırlık göstermeye başlamasının miladıdır.
Edebiyatın birçok türünde eserler kaleme alan Sulhi Dölek, yazın yaşamına 1970’lerde başlamıştır. Mark Twain’in “mizahın kaynağı acılardır” sözünde özünü bulan Dölek’in, kendine has mizah duygusu bütün eserlerinin iklimine işlemiştir. O, siyasi, ekonomik ya da kültürel büyük kırılmalar yaşayan toplumlarda insanların yaşadığı çaresizliklere, ahlaki çöküşe, yozlaşmaya ve her şeye rağmen bunların yokmuş gibi gösterilmesine eleştiriler getirir. Eleştirisini de çoğunlukla mizah aracılığı ile yapar. Çıkar uğruna yönetenlerin yönetilenleri sömürmesini; insanların komşularını, iş arkadaşlarını aldatmalarını, değerlerin içini boşaltarak yok etmelerini mizah yoluyla yerden yere vurur. Topluma kendisini mizah aracılığı ile gösterir, ona ayna tutar. Toplumun olumsuz yönlerini göstermek esas olduğu için de mizah, kara mizah olarak belirir. Bu çalışmada Dölek’in öykülerinin hangi vasıflarından dolayı kara mizah olarak nitelendiği mizah teknikleri üzerinden değerlendirilecek ve sanatçının mizah ve edebiyat dünyamız içindeki yeri tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sulhi Dölek, Öykü, Mizah, Kara Mizah, Toplumsal Eleştiri

BLACK HUMOR IN SULHİ DÖLEK’S STORIES

Öz

Black humor, is a criticism tool againts the concepts such as social life, values, politics, belief, morality. In particular, the brutality, deaths and disappearances caused by the two world wars dragged the artists to a dead end. This chaotic process, which will accelerate with the industrial revolution and reach its peak with the world wars, has destroyed many values that artists and men of letters believed in. At this point, black humor has turned into a tool to criticize social situations that are not considered rational. In this process, the work of Andre Breton, the founder of Surrealism, named Black Humor Anthology, which was first published in 1940, brought this old humor technique back to the agenda, which goes back to Ancient Greece. Breton drew its theoretical framework and tried to define its principles.
Sulhi Dölek, who wrote works in many genres of literature, started his literary life in the 1970s. Finding its essence in Mark Twain's phrase "the source of humor is pain", Dölek's unique sense of humor has permeated the climate of all his works. He criticizes the desperation, moral collapse and corruption experienced by people in societies that experience major political, economic or cultural ruptures and the fact that these are shown as if they do not exist despite everything. He makes his criticism mostly through humor. He humiliates the exploitation of the ruled by the ruler for the sake of profit, the deceptions of people's neighbors and colleagues, and the destruction of values by hollowing them out. He shows itself to the society through humor and holds a mirror to it. In this study, which characteristics of Dölek's stories are described as black humor will be evaluated through humor techniques and the place of the artist in our world of humor and literature will be tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Sulhi Dölek, Story, Humour, Black Humor, Social Criticism

ЧЕРНЫЙ ЮМОР В РАССКАЗАХ СУЛХИ ДЁЛЕКА

Öz

Почти каждый творец, имея проблемы со священными, обществом и системой, инструментом критики видел чёрный юмор, как одно самое мощное оружие собственных произведений. Труд Андре Бретона – Антология чёрного юмора, основателя сюрреализма, в котором отмечается, что чёрный юмор формирует иронию, был впервые опубликован в 1940 году. После его издания, настал поворотный момент, когда этот жанр начал набирать вес ввиде техники в мире искусства. Чёрный юмор возник как ответ за борьбу на существование современного человека. Жестокость, гибель и вымирание, вызванные двумя мировыми войнами, загнали творцов в тупик. Этот хаотический процесс, который ускорился с промышленной революцией и достиг своего пика с мировыми войнами, разрушил все ценности, в которые верили творцы и писатели и они попытались создать для себя новые области для существования в рамках макросистемы, которую они не могли изменить. Сулхи Дёлек, писавшая произведения во многих жанрах литературы, начала свою литературную деятельность в 1970-х годах. Уникальное чувство юмора Дёлека, находящее своё отражение в поговорке Марка Твена “Источник юмора – боль”, пропитало атмосферу всех его произведений. Она критикует отчаяние, моральный крах, коррупцию, с которыми люди сталкиваются в обществах, переживающих большие политические, экономические или культурные проблемы и показывает их так, будто их не существует, несмотря ни на что. Её критика основана на юморе. Она, с помощью чёрного юмора критикует эксплуататоров, унижающих своих соседей, коллег, лгун, ничтожного. Она показывает себя обществу через юмор и является его зеркалом. В связи с тем, что важно показать отрицательные стороны общества, юмор выглядит как черный юмор. В этом исследовании характеризируются рассказы Дёлека, в которых большое место имеет чёрный юмор, они оцениваться с помощью юмористической техники, предпринята попытка определить место творца в мире юмора и литературы.

Anahtar Kelimeler

Сулхи Дёлек, рассказ, юмор, черный юмор, социальная критика

Kaynakça

• Andaç, F. (2003). Sulhi Dölek anlatısının gizi. Satırarası, Ekim/Kasım/Aralık, 19.
• Batur, E. (2005). Kara Mizah Antolojisi, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Demiralp, O. (2005). Usun Gülümsemesi. Kitap-lık, 79, 87-89.
• Dölek, S. (1983). Sulhi Dölek’le bir Konuşma, Varlık, 909, 20-21
• Dölek, S. (2004). Aynalar, İstanbul: Dünya Yayınları.
• Dölek, S. (1997). Habis’in Serüvenleri, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Dölek, S. (2018). Vidalar, İstanbul: Eksik Parça Yayınları.
• Edgü, F. (1982). Gülen Ciddiyet ya da Uyanık Aklın Serüveni. Milliyet Sanat Dergisi, 45, 2-7.
• Öngören, F. (2005). Kara Mizah, Kitap-lık, 79, 90-91
• TDK Güncel Sözlük, “Kara Mizah”, https://sozluk.gov.tr/ (Çevrimiçi), 18 Eylül 2021