КАМЕННЫЕ ПЛИТЫ С РЕЛЬЕФНЫМИ ИЗОБРАЖЕНИЯМИ НА ХОЛМЕ ХАРБЕТСУВАН В ШАНЛЫУРФЕ

Yıl 2021, Sayı: 52, 84 - 91, 26.12.2021

Bahattin Çelik

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1023592

Cited By: 1

Öz

Исследования, проведенные в последние годы в провинции Шанлыурфа, увеличили количество, вышедших на первый план культовых центров, относящиеся к периоду докерамического неолита. Эти поселения, возникшие в конце 10 - начале 9 тысячелетия до н.э., в основном небольшие по размеру и протяженность составляет около 6-10 гектаров. Согласно проведенным исследованиям, из этих мест были идентифицированы только три крупных поселения - Гёбекли-Тепе (холм), Карахан-Тепе и Аянлар-Хёюк-Тепе. Малые поселения - Сефер-Тепе, Курт-Тепе, Хамзан, Ташлы, Сайбурч Хёюк и Харбетсуван-Тепе. Общей чертой этих больших и малых поселений является то, что они содержат Т-образные обелиски. На холме Харбетсуван в 2017 году начались археологические раскопки, которые проводились совместно с музеем Шанлыурфа и продолжались до 2019 года. Архитектурные и археологические находки были обнаружены в ходе спасательных раскопок, которые проводились в основном для того, чтобы понять масштабы разрушений, вызванных незаконными раскопками. Украшенные каменные сосуды, найденные в результате раскопок на холме Харбетсуван, будут темой нашего исследования. В целом, рельефные каменные плиты неолитического периода, обнаруженные при раскопках, выступают как украшения и фигуры. Считается, что иногда их использовали как точильные камни для правки кремневых рукояток или обсидиановых наконечников для стрел. Как археологические находки, рельефные каменные плиты с мотивами и фигурами на них, предоставляют очень важную иконографическую информацию о неолитическом периоде. В этом исследовании, были изучены три рельефные каменные плиты, найденные при раскопках холма Харбетсуван и проведены сравнения с находками, обнаруженными на других поселениях, относящихся неолетическому периоду. Кроме того, была предпринята попытка датировки по сходству рельефных каменных плит.

Anahtar Kelimeler

Рельефные каменные плиты, Харбетсуван -Тепе, Гёбекли-Тепе, Кортик-Тепе, Джерф-эль-Ахмар, эпоха неолита

ŞANLIURFA HARBETSUVAN TEPESİ’NDEN BEZEMELİ TAŞ PLAKALAR

Öz

Şanlıurfa ili sınırları içerisinde son yıllarda yapılan araştırmalar, Çanak Çömleksiz Neolitik döneme tarihlenen merkezlerin sayısını arttırmış, bunlar arasında da kült merkezi özelliği taşıyan yerleşimler ön plana çıkmıştır. Özellikle, M.Ö. 10. binyılın sonu ve 9. binyılın başlarında ortaya çıkan bu yerleşimler genellikle küçük ölçekli olup 6-10 dekar arasında bir büyüklüğe sahiptirler. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda bu yerleşimlerin büyük boyutlu olanlarından sadece üç yer tespit edilmiştir. Bunlar Göbekli Tepe, Karahan Tepe ve Ayanlar Höyük yerleşimleridir. Küçük ölçekli yerleşimler ise; Sefer Tepe, Kurt Tepesi, Hamzan Tepe, Taşlı Tepe, Sayburç Höyük ve Harbetsuvan Tepesi’dir. Büyük ve küçük ölçekli bu yerleşimlerin ortak özelliği içlerinde “T” şeklinde dikilitaşları barındırıyor olmasıdır. 2017 yılında Şanlıurfa Müzesi ile birlikte gerçekleştirilen Harbetsuvan Tepesi’nde arkeolojik kazılara başlanmış 2019 yılına kadar üç dönem boyunca sürmüştür. Daha çok kaçak kazı alanlarının yaratmış olduğu tahribatın boyutunu anlamak için yapılmış olan bu kurtarma kazısında, mimari bulgular ve arkeolojik buluntular ortaya çıkmıştır. Harbetsuvan Tepe’sinde yapılan kazılar sonucu ele geçen bezemeli taş kaplar bu çalışmada değerlendirilecektir. Genel olarak Neolitik dönem kazılarında ele geçen bezemeli taş plakalar, birer süs ve statü objeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazen de bunların bileyi taşları gibi çakmaktaşı veya obsidyen uçların veya ok ucu saplarının düzeltilmesi için kullanılmış oldukları düşünülmektedir. Arkeolojik buluntu olarak karşımıza çıkan bezemeli taş plakalar, üzerlerindeki motifler ve figürler ile Neolitik Dönem ile ilgili çok önemli sembolik bilgiler de sunmaktadır. Bu çalışmada, Harbetsuvan Tepesi kazısında ele geçen üç bezemeli taş plaka incelenmiş ve diğer Neolitik Dönem’e ait yerleşimlerden ele geçen buluntularla karşılaştırılması yapılmıştır. Ayrıca, bezemeli taş plakaların benzerlerinden yola çıkılarak bir tarihlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bezemeli taş plaka, Harbetsuvan Tepesi, Göbekli Tepe, Körtik Tepe, Jerf El Ahmar, Neolitik Dönem

FROM SANLIURFA HARBETSUAN TEPESİ DECORATIVE STONE PLATES

Öz

Research within the borders of Şanlıurfa Province in recent years has increased the number of Pre-Pottery period centers, among which cult central settlements have come to the fore. In particular, these settlements, which appeared in the late 10th and early 9th millennium BC, are usually small in scale and have a size between 6-10 decares. Studies so far have identified only three locations from large-sized ones of these settlements. These are Göbekli Tepe, Karahan Tepe and Ayanlar Höyük settlements. Small-scale settlements include Sefer Tepe, Kurt Tepe, Hamzan Tepe, Taşlı Tepe, Sayburç Höyük and Harbetsuvan Tepe. The common feature of these large and small settlements is that they contain obelisks shaped like "T." Archaeological excavations on Harbetsuvan Tepe, conducted in 2017 in conjunction with the Şanlıurfa Museum, continued for three periods until 2019. Architectural findings and archaeological explorations have emerged in this rescue excavation, which was mainly conducted to understand the extent of the destruction caused by the illegal excavation sites. The decorated stone vessels that were recovered from excavations on Harbetsuvan Tepe will be evaluated in this study. In general, the decorated stone plaques captured in Neolithic excavations come across as ornamental and statue objects. They are thought to have been used sometimes to fix flint or obsidian tips or arrowheads, like sharpening stones. The decorated stone plaques that come across as archaeological finds also provide crucial symbolic insights into the Neolithic Period, with motifs and figures on them. In this study, the three decorated stone plaques captured in the Harbetsuvan Tepe excavation were examined and compared with other finds explored in Neolithic period settlements. Furthermore, a dating was tried to be made based on similar decorated stone plaques.

Anahtar Kelimeler

Decorated stone plaque, Harbetsuvan Tepe, Göbekli Tepe, Körtik Tepe, Jerf El Ahmar, Neolithic Period

Kaynakça

• ALBAYRAK, Y., & MUTLU, S. İ. 2019. “Soğmatar Nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara, 2019, 651-668.
• ALBAYRAK, Y., MUTLU, S. İ., MUTLU, S., & ÇELİK, B. (2019). “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 41, 263-274.
• ASOUTI E. & D. Q. FULLER (2013) “A Contextual Approach to the Emergence of Agriculture in Southwest Asia Reconstructing Early Neolithic Plant-Food Production” Current Anthropologie Sayı 54/3, 299-345.
• CAPPERS R.T.J. (2014) “Archaeobotanical Evidence of Agriculture in Neolithic Turkey” The Neolithic in Turkey 10500-5200 B.C. Environvemt Settlement, Flora, Fauna, Dating, Symbols of Belief, withviews from North, South, East and West, Eds. M. Özdoğan-N.Başgelen –P.Kuniholm, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 205-222.
• ÇELİK B. (2000) “E New Early-Neolithic Settlement: Karahan Tepe.” Neo-Lithics Sayı 2-3/00, 6-8.
• ÇELİK B. (2007) “Şanlıurfa Yeni Mahalle-Balıklıgöl Höyüğü”, Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem Yeni Kazılar Yeni Bulgular, Haz. N. Başgelen ve M. Özdoğan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 165-178.
• ÇELİK B. (2011) “Karahan Tepe: A New Cultural Centre in Urfa Area in Turkey”, Documenta Praehistorica Sayı 38, 241-253.
• ÇELİK B. (2015a) “Differences and Similarities Between the Settlements in Şanlıurfa Region where “T” shaped Pillars are Discovered” TÜBA-AR Sayı 17, 9-24.
• ÇELİK B. (2015b) “Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması”, Belgü, Sayı 2, 9-99.
• ÇELİK B. (2016) "A small-scale cult centre in Southeast Turkey: Harbetsuvan Tepesi" Documenta Praehistorica Sayı 43, 421-428.
• ÇELİK B. (2019) “Neolitik Dönem Kült Merkezi: Harbetsuvan Tepesi.”, Karadeniz Uluslar arası Sosyal Bilimler Dergisi Volume 43, 24-38.
• KAYA Ö. F. & ERTEKİN, A. S. (2009). “Flora of the protected area at the Tektek Dağları (Şanlıurfa-Turkey)”, OT Sistematik Botanik Dergisi, Vol. 16, No. 2, 79-96.
• KAYA Ö. F. (2014). “Phytosociological Analysis on The National Park of The Tek Tek Mountains, Şanlıurfa, Turkey, Bangladesh Journal of Botany, Vol. 43, No. 1, 27-35.
• NEEF, R. (2003). “Overlooking the Steppe-Forest: A Preliminary Report on the Botanical Remains from Early Neolithic Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)” The Newsletter of Southwest Asian Neolithic Research, Neo-Lithics 2/03, 13-16.
• NOTROFF J. – O. DIETRICH – K. SCHMIDT (2016) “Gathering of the Dead? The Early Neolithic Sanctuaries of Göbekli Tepe, Southeastern Turkey.” Dead Rituals, Social Order and the Archaeology of Immortality in the Ancient World “Death Shall Have No Dominion” Eds. C. Renfrew- M.J. Boyd-I. Morley, Cambridge University Press, 65-81.
• PETERS J. & K. SCHMIDT (2004) “Animals in the symbolic world of Pre-Pottery Neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: a preliminary assessment” Anthropozoologica Sayı 39/1, 179-218.