KURT TEPESİ ÇEVRESİNDEKİ YERLEŞİMLER VE AVLAKLAR

Yıl 2023, Sayı: 59, 183 - 192, 30.09.2023

Bahattin Çelik , Hatice Tosyagülü Çelik

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1329312

Öz

Güneydoğu Anadolu’da son yıllarda yapılan çalışmalar Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e ışık tutmaktadır. Özellikle de Şanlıurfa’da gerçekleştirilen yüzey araştırmaları ve kazı çalışmalarıyla birlikte Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e ait merkezlerin bu bölgede yoğun olduğu ortaya konmuştur. Göbekli Tepe başta olmak üzere, Karahantepe, Yeni Mahalle, Nevalı Çori, Ayanlar Höyük, Harbetsuvan Tepesi, Sefertepe, Sayburç, Hamzan Tepe ve Taşlıtepe bunlardan bazılarıdır. 2014 yılında keşfedilen Kurt Tepesi yerleşimi Şanlıurfa il sınırları içinde Şanlıurfa’nın 45 km doğusunda, Tek Tek Dağları olarak bilinen kalkerli platoların kuzeyinde yer almaktadır. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’e tarihlendirilen Kurt Tepesi’nde T-biçimli dikilitaşlar ve mimarı yapı kalıntıları gün yüzüne çıkarılmıştır. Bunun yanı sıra çok sayıda çakmaktaşı, obsidyen alet ve boncuklar ele geçmiştir. Çalışmamızda 2014 yılında Kurt Tepesi çevresinde yapmış olduğumuz araştırma sonucunda tespit ettiğimiz Avlakları ve sivil yerleşimleri anlatılacaktır. Kurt Tepesi çakmaktaşı ve obsidyen buluntuları yerleşimi Erken PPNB ve Orta PPNB evresi arasına tarihlendirmemizi sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çanak Çömleksiz Neolitik, Göbekli Tepe, Avlaklar, Tuzak Alanları, Kurt Tepesi

ПОСЕЛЕНИЯ И ОХОТНИЧЬИ УГОДЬЯ В РАЙОНЕ КУРТ ТЕПЕ (ВОЛЧЬЕГО ХОЛМА)

Öz

Неолитическое поселение Курт Тепеси / Куртлар Тепеси (Куджа Гура), расположен на скалистом холме в 45 км к востоку от провинции Шанлыурфа, в 3 км к югу от деревни Сумаклы. Курт Тепеси, был построен на холме, откуда открывается вид на ущелье Чобан Дереси, служащее перевалом между равниной Харран и регионом Вираншехир. В результате исследований, проведенных в окрестностях ущелья Чобан Дереси, кроме Курт Тепеси были обнаружены так же и другие неолитические поселения и охотничьи угодья, которые использовались в разные периоды неолита. Кроме того, в этом районе расположены замки и башнеподобные сооружения, относящиеся к позднему периоду. Ущелье Чобан Дереси являлся перевалочным пунктом, соединяющим равнину Харран и область Вираншехир, который играл важную роль в перемещении из одного места на другое не только людей, проживающих в этой местности, а также служил передвижению диких животных из одного региона в другой. По этой причине регион сохранял свое значение во все эпохи и был идеальным местом для создания поселений или охотничьих угодий. В настоящее время ущелье Чобан Дереси остается важным перевалом на автомагистрали Шанлыурфа - Мардин. Благодаря исследованиям, которые проводились в провинции Шанлыурфа, показали, что количество поселений периода неолита стали увеличиваться с каждым днем. В этом регионе, помимо круговых запланированных гражданских поселений, можно встретить центры с Т-образными обелисками, обладающими схожими характеристиками, которые не встречаются в других регионах и относящиеся к неолетическому периоду. В настоящее время в регионе начались раскопки многих центров обелисков. С помощью проводимых раскопков, будет лучше понятно, почему были созданы эти центры. Эти центры, называемые Каменными холмами, - Гёбекли-Тепе, Невали-Чори, Сефер-Тепе, Хамзан-Тепе, Ташлы-Тепе, Карахан-Тепе, Ени-Махалле, Сайбурдж, Айанлар-Хёюк, Харбецуван-Тепеси и Курт-Тепеси. Большинство из этих центров окружено как центрами неолитического периода с сооружениями круглой формы без обелисков, так и охотничьими угодьями. Вокруг поселения Курт Тепеси обнаружено как минимум четыре охотничьих угодья и четыре поселения периода неолита с округлыми постройками. В данном исследовании будут рассмотрены поселения и охотничьи угодья в Курт-Тепеси и его окрестностях.

Anahtar Kelimeler

Курт -Тепеси докерамического неолитического периода, культовые центры, гражданские центры, охотничьи угодья, ущелье Чобан Дереси

SETTLEMENTS AND HUNTERLANDS AROUND KURT TEPESİ

Öz

Kurt Tepesi / Kurtlar Tepesi (Kuça Gura) settlement, which belongs to the Neolithic Period, was built on a rocky hill and is located 45 km east of Şanlıurfa Province, 3 km south of Sumaklı Village. Kurt Tepesi was built on a hill overlooking the Çoban Deresi Boğazı, which serves as a passage between the Harran Plain and the Viranşehir region. In the research carried out around the Çoban Deresi Boğazı, other Neolithic settlements and hunting grounds used in different periods, other than Kurt Tepesi, were also identified. There are also castle and tower-like structures from the late periods in this region. Çoban Deresi Boğazı serves as a strait connecting the Harran Plain and the Viranşehir region and has played an important role in the passage of both people and wild animals from one region to another. For this reason, the region has maintained its importance in every period and has been an ideal location for establishing settlements or hunting areas. Even today, the Çoban Deresi Boğazı remains an important passage on the Şanlıurfa-Mardin highway. Thanks to the research conducted in Şanlıurfa Province, the number of settlements from the Neolithic Period is increasing day by day. Apart from the circular-plan civil settlements, Neolithic centers with "T" shaped pillars are also densely detected in the region and these settlements exhibit similar characteristics, which are qualities that are not found in other regions. Excavations of many pillars centers have now started in the region. In this way, it will be better understood why these centers were established. These centers, called Stone Hills; Göbekli Tepe, Nevali Çori, Sefer Tepe, Hamzan Tepe, Taşlı Tepe, Karahan Tepe, Yeni-Mahalle, Sayburç, Ayanlar Höyük, Harbetsuvan Tepesi and Kurt Tepesi. Around most of these centers, there are both Neolithic period centers with round-plan structures that are not pillars and hunting grounds. There are at least four hunting grounds and four Neolithic period settlements with round-planned structures identified around the Kurt Tepesi settlement. In this study, the settlements and hunting grounds in and around Kurt Tepesi will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Pre-Pottery Neolithic Period, Kurt Tepesi, Cult Centers, Civil Centers, Hunting Grounds, Çoban Deresi Boğazı

Kaynakça

• Albayrak, Y. (2015). "Soğmatar Kült Merkezi İle İlgili Yeni Öneriler", Belgü Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler Ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1/2: 237-252.
• Albayrak, Y. (2019). "Soğmatar Nekropolü 2017 Yılı Temizlik Çalışmaları”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, 651- 668.
• Albayrak, Y. (2019a). “Soğmatar”, Harran ve Çevresi Arkeoloji, (Ed. M. ÖNAL-S. İ. MUTLU-S. MUTLU), Şanlıurfa, 271- 282.
• Albayrak, Y. (2020). “Soğmatar Nekropolü 2018 Yılı Kazı ve Temizlik Çalıșmaları”, 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 17-21 Haziran 2019, Diyarbakır, 4. Cilt: 451-464.
• Albayrak, Y. (2020a). “Soğmatar Nekropolü Roma Dönemi Kaya Mezarları”, Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, Ege Yayınları, 19-28.
• Albayrak, Y. (2020b). “Sogmatar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 48: 153-168.
• Albayrak, Y. (2021). “Soğmatar Nekropolü Kaya Mezar Mimarisi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 52: 32-50.
• Albayrak, Y. (2022). “Soğmatar Antik Kenti 2020 Yılı Kazı ve Temizlik Çalışmaları”, 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2022, Cilt 4: 435-442.
• Albayrak Y. – Mutlu S. İ. (2014). “Soğmatar Kutsal Alanı ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması, 2012”, 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27-31 Mayıs 2013 Muğla. 2. Cilt, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, Yayın No. 163/2, Muğla, 337-352.
• Albayrak, Y. -Mutlu, S. İ. (2015). “Soğmatar Kutsal Alanı Ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması 2013”, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 02-06 Haziran 2014 Gaziantep. 2. Cilt, Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No. 168/2, Ankara, 259-278.
• Albayrak, Y. – Mutlu, S. İ. (2018). "Soğmatar Nekropolü 2016 Yılı Temizlik Çalışmaları", 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 22-26 Mayıs 2017 Bursa. 3. Cilt, Star Matbaacılık, Bursa, 525-544.
• Albayrak, Y.- Çelik, B. (2019). “Soğmatar Çevresi Kaya Mezarları”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi Volume: 43: 255-261.
• Albayrak Y.-Mutlu S. İ.- Mutlu S.-Çelik B. (2019). “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 41: 263-274.
• Çelik, B., (2014a). “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2013”, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı (2.cilt), Gaziantep, 311-328.
• Çelik, B. (2014b). “ Differences and Similaries Between the Settlements in Şanlıurfa Region where “T” Shaped Pillars are Discovered.”, TÜBA-AR, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı.17, 2014b: 9-24.
• Çelik, B. (2015). “Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması” Ardahan Üniversitesi İnsan ve Toplu Bilimlari Fakültesi Dergisi, BELGÜ, sayı 2, 79-99.
• Çelik, B. (2016). “Snake Figures in the Pre-Pottery Neolithic Period” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (31), 225- 233.
• Çelik B.- Albayrak Y. (2019). “Soğmatar’dan Ele Geçen Bir Kartal Figürü”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 42: 60-67.
• Güler, M. ve B. Çelik (2015). “Şanlıurfa Bölgesi Neolitik Dönem Araştırmaları” Ardahan Üniversitesi İnsan ve Toplu Bilimlari Fakültesi Dergisi, BELGÜ, sayı 1, 75-102.
• Tosyagülü Çelik, H. ve B. Çelik (2020). “Şanlıurfa Tek Tek Dağları Neolitik Dönem Fauna ve Florasına Genel Bir Bakış” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 47: 159-168.