TÜRKİYE-AZERBAYCAN DİPLOMATİK İLİŞKİLERİNDE HAYDAR ALİYEV DÖNEMİ: "TEK MİLLET-İKİ DEVLET"

Yıl 2023, Sayı: 60, 184 - 195, 18.12.2023

F. Rezzan Ünalp

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1369768

Öz

Azerbaycan bulunduğu coğrafya, sahip olduğu petrol kaynakları dolayısıyla bölgesel ve Batılı güçlerin dikkatlerini üzerinde toplayan bir ülke olmuştur. Bu durum Türkiye Azerbaycan ilişkileri üzerinde de bir etkiye sahiptir. Sovyetler Birliği'nin 1991 yılı sonunda dağılmasıyla birlikte Kafkasya'da ortaya çıkan üç devletten -Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan-biri olan Azerbaycan, bağımsızlık sonrası hem kendi içinde ve hem de dışarıya karşı birçok sorunla karşı karşıya kalmıştır. Başta Dağlık Karabağ sorunu olmak üzere Ermenistan ile yaşadığı gerginlik ve savaş hali, İran ve Rusya gibi bölgesel güçlere karşı kendini savunma ve bağımsızlığını koruma çabası, yeni ekonomi sistemine geçiş sürecinin getirdiği büyük sıkıntılar ve darboğaz, bağımsızlığını henüz yeni kazanmış ülkenin şartlarını ağırlaştırmış, istikrarsız ortam devletin güvenliğini olumsuz yönde tehlikeye sokmuştur.
Bu makalede, Haydar Aliyev'in Cumhurbaşkanlığı dönemi (1993-2003) Türkiye-Azerbaycan diplomatik ilişkileri ele alınmıştır. Bu 10 yıllık süreçte Aliyev'in devlet idaresi ve takip ettiği politikalar ile bu politikaların Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin seyrini belirleyen, kurulan ortaklığın derinleşmesine etki eden yönleri incelenmiştir. İki ülke arasındaki ilişkileri "Tek Millet-İki Devlet" anlayışı ile stratejik ortaklığa taşıyan Haydar Aliyev ile dönemin Türkiye Cumhuriyeti Devleti Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel arasındaki dostane ilişkilerin bölgesel istikrarın sağlanmasındaki rolü değerlendirilmiştir. Bu kapsamda durum ve değerlendirme yöntemi esas alınarak kaleme alınmış olan makalede; Haydar Aliyev'in ülkesinin milli menfaatlerini gözeten, güçlü, dengeli bir devlet adamı olduğuna dikkat çekilmiş, iki ülke arasındaki ilişkilerin günümüze kadar dostluk ve güçlü bir stratejik ortaklık çerçevesinde gelmesinin arkasında gerek Aliyev'in ve gerekse Demirel'in yapıcı kararları ve samimi dostluk ilişkileri olduğuna vurgu yapılmıştır. 2023'ün ölümünün 20.yılı olması dolayısıyla; Türkiye-Azerbaycan arasındaki kadim dostluğun en seçkin temsilcisi olan Haydar Aliyev'i bir kez daha hatırlatmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Türkiye, Haydar Aliyev, Süleyman Demirel, Diplomasi

ПЕРИОД ГЕЙДАРА АЛИЕВА В ТУРЕЦКО-АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ДИПЛОМАТИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЯХ: “ОДНА НАЦИЯ – ДВА ГОСУДАРСТВА“

Öz

Азербайджан стал страной, которая привлекла внимание региональных и западных держав благодаря своему географическому положению и нефтяным ресурсам. Эта ситуация также оказывает влияние на турецко-азербайджанские отношения. После распада Советского Союза в конце 1991 года Азербайджан, один из трех государств, возникших на Кавказе вместе С Грузией и Арменией и обретения независимости, столкнулся со многими проблемами как внутри себя, так и из вне. Напряженность и состояние войны с Арменией, особенно проблема Нагорного Карабаха, попытки защитить себя и сохранить свою независимость от региональных держав, таких как Иран и Россия, большие трудности и проблемы, вызванные переходом к новой экономической системе, усугубило положение страны, а нестабильная обстановка поставила под угрозу её безопасность.
В данной статье обсуждаются дипломатические отношения Турции и Азербайджана в период президентства Гейдара Алиева (1993-2003 гг.), был рассмотрен 10-летний период государственного управление Алиева и проводимая им политика, а также аспекты этой политики, определявшие ход турецко-азербайджанских отношений и влиявшие на углубление установившегося партнерства. Наряду с этим, оценивается роль дружественных отношений между Гейдаром Алиевым, доведшим отношения между двумя странами до стратегического партнерства на основе подхода “Одна нация – два государства”, и тогдашним президентом Турецкой Республики Сулейманом Демирелем для обеспечения региональной стабильности. В этом контексте, в нижеследующей статье, указывается на сильные стороны Гейдара Алиева, как взвешенного государственного деятеля, защищающего национальные интересы своей страны, и на поводы, по которой отношения между двумя странами стали наиболее близкими. Алиеву и Демирелю и по сей день, в рамках дружбы и прочного стратегического партнерства, приписывают конструктивные решения и искренние дружеские отношения между двумя государствами

Anahtar Kelimeler

Азербайджан, Турция, Гейдар Алиев, Сулейман Демирель, дипломатия

HEYDAR ALIYEV PERIOD IN TURKEY-AZERBAIJAN DIPLOMATIC RELATIONSHIPS: “ONE NATION-TWO STATES”

Öz

powers with its geographical position and oil resources, which also has significant effects on Turkiye-Azerbaijan relationships. As one of the three states that emerged in the Caucasus - Azerbaijan, Armenia and Georgia - after the collapse of the Soviet Union at the end of 1991, Azerbaijan has faced many problems both in the country and in the international arena after its independence. The tension and state of war with Armenia, especially the Nagorno-Karabakh issue, the effort to defend its country and maintain its independence against regional powers such as Iran and Russia, great difficulties and bottleneck caused by the transition to the new economic system, aggravated the conditions of the country that had just against its independence, and the unstable environment made the state face negative and dangerous security issues.
Turkey-Azerbaijan diplomatic relationships during Heydar Aliyev’s Presidency (1993-2003) are discussed in this article. Aliyev’s state administration and the policies he followed during this 10-year period, as well as the aspects of these policies that determined the course of Turkey-Azerbaijan relationships and affected the deepening of the established partnership, were also discussed. The role of the friendly relationships between Heydar Aliyev, who brought the relationships between the two countries to a strategic partnership level with the “One Nation-Two States” approach, and the then-President of the Republic of Turkey, Süleyman Demirel, in ensuring regional stability was also evaluated. In this context, it is pointed out in the article, which has been written based on the situation and evaluation method, that Heydar Aliyev was a strong, balanced statesman who took care of the national interests of his country, and the reasons why the relationships between the two countries have survived to the present day within the framework of friendship and a strong strategic partnership thanks to Aliyev and Demirel’s constructive decisions and sincere friendly relationships were emphasized. Since the 20th anniversary of his death was in 2023, it was aimed to remind once again of Heydar Aliyev, who was the most distinguished representative of the ancient friendship between Turkey and Azerbaijan.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Turkey, Heydar Aliyev, Süleyman Demirel, Diplomacy

Kaynakça

• ATLI, C. (2013) "Iğdır Nahçıvan İlişkilerinde Önemli Geçiş Noktası Hasret Kapısı Açılışı ve İki Ülke İlişkilerindeki Rolü", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (6/22), ss. 7-17.
• ATMACA, T. (2003) Küreselleşme Çağında Türkiye Azerbaycan, USAM Yayınları, Ankara.
• BABAYEVA, V (2013) Haydar Aliyev Dönemi Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• BABA-ZADA, A. (2017) Türkiye–Azerbaycan Diplomatik İlişkiler: 1918-2014, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• BAKACAK, Y. S. (2019) Süleyman Demirel Döneminde (1991-2000) Türkiye - Türk Cumhuriyetleri Siyasi İlişkileri, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Beşikçi, S. Ö. (2016) Bağımsızlık Sonrası Dönemde Azerbaycan Dış Politikasındaki Stratejik Değişimler ve Yönelimler, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (16/2), ss. 237-252.
• CABBARLI, H- ABDULLAYEVA, V. (2009) Azerbaycan Dış Politikasının Temel Özellikleri (1991-2009), 21 Yüzyıl Dergisi, Ankara, ss. 77-92.
• CEFERSOY, N-ASLANLI, A. (2012) Azerbaycan-Türkiye Askeri İlişkileri, Azerbaycan-Türkiye: Dostluk, Kardeşlik ve Strateji Ortaklık, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Cumhuriyet Gazetesi. (5 Ekim 1994) Azerbaycan'da İç Savaş.
• Dışişleri Bakanlığı 1993 Tarihçesi. (Temmuz 1994), Ankara.
• EREN, K. (2012) Bağımsız Devletler Topluluğu İçinde Türk Cumhuriyetleri, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, (1/1) ss. 43-73.
• GÖL, H. (2016) Geçmişten Günümüze Azerbaycan, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (5/1), Bitlis.
• HÜSEYNOVA, F. (2007) Müstegillik Dövründe Azerbaycan-Türkiye Elagelerinin Kulturoloji Aspektleri, Nurlan Yayınları, Bakü.
• İBADOV, A. (2007) Azerbaycan Dış Politikasında Dağlık Karabağ Sorunu ve Ermeni Sorunu: Çözümler, Öneriler, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Kafkasya'nın Yükselen Yıldızı İlham Aliyev Döneminde Azerbaycan. (2013) Atatürk Araştırma Merkezi (ATAM) Yayınları, ed. Çağrı Erhan, Ankara.
• KELKİTLİ, F. A. (2017) Azerbaycan-Türkiye-İran Üçgeni: Politik Sorunların Gölgesinde Ekonomik İşbirliği Çabaları, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (53), ss. 71-98.
• SALMANOV, E (2019) Azerbaycan-Türkiye İlişkileri ve Haydar Aliyev (1993-2003), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
• SELÇUK, H. (2004) Yeni Yüzyılda Azerbaycan’ın Sosyo Ekonomik Yapısı, TASAM Yayınları, İstanbul.
• ŞİMŞİR, B. (2011) Azerbaycan, Bilgi Yayınları, Ankara.
• Türk Dış Politikası Cilt II 1980-2001. (2004) İletişim Yayınları, ed. Baskın Oran, İstanbul.
• TBMM Tutanak Dergisi 68. Birleşim. (13.3.2001), ss. 480-488.
• TİMOR, A. N. (2000) Hazar Deniz Bölgesi Petrol ve Doğal Gaz Kaynakları, Coğrafya Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, (8), İstanbul, ss. 213-236.
• ÜNAL, L. (2019) Tarihsel Gerçeklik Işığında Türkiye’nin Transkafkasya Politikası, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (26), ss. 555-576.
• ÜNALP, F. R. (2017), Birinci Dünya Savaşı'nda Türk Birliklerinin Azerbaycan'ı Tahliye Etmesine Kadar Olan Süreçte Kafkas İslam Ordusu'nun Gence ve Bakü Harekâtı, VIII. Uluslararası Atatürk Kongresi, Cilt I, ATAM Yayınları, Ankara.
• ÜNALP, F. R. (2021) Türk Ordusunun Azerbaycan Harekâtı ve Karabağ (Birinci Dünya Savaşından Hocalı Soykırımına), Erzurum Atatürk Üniversitesi Orta Doğu ve Orta Asya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (1/1), ss. 1-17.
• ZELVİ, İ. (2017) Tek Millet, İki Devlet’ Projesinin Fikir Babası: Haydar Aliyev, Avrasya İncelemeleri Merkezi Bülteni, https://avim.org.tr/tr/Bulten/TEK-MILLET-IKI-DEVLET-PROJESININ-FIKIR-BABASI-HAYDAR-ALIYEV (Erişim tarihi 14.04.2023)
• ZENGİN, E- ESEDOV, A. (2009) Türkiye ve Azerbaycan Örneğinde Boru Hatları Ulaştırmasının Çevre Üzerindeki Etkileri, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5/9), ss. 97-108.