Examining the 1978 Social Studies Textbook in Terms of Analogy, Metaphor, Idiom, and Proverb

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 973 - 1016, 30.08.2024

Samet Karakuş , Ayşegül Şeyihoğlu , Elif Torun

Öz

The purpose of this study was to evaluate the vocabulary in terms of analogy, metaphor, idiom, and proverb in a first-grade social studies textbook for secondary schools in Turkey, published in 1978. In the study, a qualitative approach was adopted and a document analysis technique was used. Two different analysis methods were used to identify and categorize analogies, metaphors, proverbs, and idioms in the social studies textbook. Content analysis was used to identify analogies, metaphors, idioms, and proverbs. The descriptive analysis method was used to categorize analogies and distribute metaphors, idioms, proverbs, and analogies among the units. According to the results obtained from the study, it was determined that while the textbook mostly included activator, verbal, concrete-concrete, structural, and simple analogies, it did not include any pictorial, concrete-abstract, abstract-abstract, or organizing analogies. The analogies were not evenly distributed over the units throughout the book. In addition, although the number of analogies was considered sufficient, their quality was insufficient. Also, the textbook did not include enough metaphors, idioms, and proverbs compared to other books in the literature. Idioms were found to be used throughout the course book, but proverbs were not. As a result of the study, suggestions were presented for using analogies, metaphors, idioms, and proverbs in textbooks and for the studies that can be done in this field.

Anahtar Kelimeler

social studies,, analogy,, metaphor,, idiom,, proverb

1978 Sosyal Bilgiler Ders Kitabının Analoji, Metafor, Deyim ve Atasözü Varlığı Açısından İncelenmesi

Öz

Bu çalışmanın amacı 1978 yılında basılan ortaokul 1.sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan söz varlıklarının (analoji, metafor, deyim ve atasözleri) kullanım durumunu belirlemektir. Çalışmada nitel yaklaşım benimsenerek doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Çalışmada sosyal bilgiler ders kitabında yer alan analoji, metafor, atasözleri ve deyimleri belirlemek ve sınıflamak için iki ayrı analiz yönteminden yararlanılmıştır. Analoji, metafor, deyim ve atasözleri içerik analizi ile belirlenmiştir. Analojilerin sınıflandırılması ve analoji, metafor, deyim ve atasözlerinin ünitelere göre dağılımı betimsel analiz yöntemi ile yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre ders kitabında ağırlıklı olarak aktifleştirici, sözel, somut-somut, yapısal ve basit analoji türüne yer verilirken resimsel, somut-soyut, soyut-soyut ön ve son organize edici analoji türüne hiç yer verilmediği belirlenmiştir. Kitap genelinde analojilerin ünitelere dengeli olarak dağılmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca analojilerin kullanımı nicelik olarak günümüz yeterli olarak değerlendirilse de nitelik yetersiz bulunmuştur. Yine ders kitabında metafor, deyim ve atasözlerine literatürdeki diğer kitaplara nispeten daha az yer verildiği tespit edilmiştir. Ders kitabının genelinde deyimlerin kullanılmasına rağmen atasözlerinin ders kitabının geneline yayılarak kullanılmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma sonucunda ders kitaplarında analoji, metafor, deyim ve atasözlerinin kullanımına ve bu alanda yapılabilecek çalışmalara yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

sosyal bilgiler,, analoji,, metafor,, atasözü,, deyim

Kaynakça

• Akçay, S. (2016). Analysis of analogy use in secondary education science textbooks in Turkey. Educational Research and Reviews, 11(19), 1841-1851.
• Alaca, E. (2017). Sosyal bilgiler ders kitapları üzerine bir değerlendirme. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(18), 759-786.
• Apaydın, N. (2010). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bağcı, H. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin atasözleri ve deyimleri algılama düzeyi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 91-110.
• Başerer, D. (2021). Düşünme eğitimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Bayazit, İ. (2011). Öğretmen adaylarının matematik öğretiminde analoji kullanımları konusundaki görüş ve yeterlilikleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (31), 139-158.
• Bekdemir, Ü., Tağrikulu, P., & Çobanoğlu, e. O. (2021). Sosyal bilgiler öğretiminde metaforların kullanımı çerçevesinde ders kitaplarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(4), 1280-1293.
• Brown, A. L. (2003). Analogical learning and transfer: what develop? in similarity and analogical reasoning (edited by Stella Vosniadou & Andrew Ortony), Cambridge: Cambridge University press.
• Bruner, J. S. (2021). Eğitim süreci. (M.E. Rüzgar, Çev). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Caner, M. & Kurt, B. (2020). Ders kitabı değerlendirme yaklaşımları. Zeitschrift für die Welt der Türken, 12(1), 365-382.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları araştırma deseni. Çeviri Ed., Selçuk Beşir Demir, Ankara: Eğiten Kitap Yayınları.
• Crowley, J.K. (2002). Analogies constructed by students in a selective high school, [http://adt.curtin.edu.au/theses/available/adtWCU20030923.135720/unrestricted/03chapter2.pdf.
• Curtis R.V. & Reigeluth C.M.(1984). The use of analogies in written text. Instructional Sci. 13(2):99-117. DOI: 10.1007/BF00052380.
• Çalık M. & Kaya E (2012). Examining analogies in science and technology textbooks and science and technology curriculum. Elementary Educ. Online 11(4):856-868.
• Çelik, A. (2011). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında (MEB) yer alan ipek yolu’nda Türkler ünitesinde atasözleri ve deyimlerin kullanılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çelikkaya, T., & Esen, Z. (2017). Değerler eğitiminde atasözü, deyim ve özdeyişlerin sosyal bilgiler programındaki yeri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(9), 35-56.
• Demirci-Güler P. & Yağbasan, R. (2008). Fen ve teknoloji ders kitaplarında kullanılan analojilerin ve analojilere ilişkin sorunların betimlenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 9(16), 105-122.
• Deryakulu, D., Atal, D. & Sancar, R. (2020). Dijital teknoloji aracılı düşünme öğretimi: düşünme – akıl yürütme, dijital teknoloji, öğretim teknolojisi (Ed. Erdem, M. ve Sarsar, F.) Analojik Düşünme. Pegem Akademi.
• Dinçer, S. (2011). Exploring the impacts of the analogies on computer hardware. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 10(2), 113-121. https://iubmb.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/bmb.66.
• Doğan, L. (2014). Türkmen Atasözleri, (2.Baskı), Edirne: Pasifik.
• Erol-Şahin, A.N. (2020). Analoji ile öğrenme-öğretme yaklaşımı. G.Ekici (Ed.) Etkinlik örnekleriyle öğrenme-öğretme yaklaşımları IV içinde (ss. 2-24). PegemA.
• Giora, R. (1993). On the function of analogies in informative texts. Discourse Processes 16(4):591-611. DOI: 10.1080/01638539309544855.
• Glynn, S. M., & Takahashi, T. (1998). Learning from analogy-enhanced science text. Journal of Research in Science Teaching, 35(10), 1129–1149. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-2736(199812)35:10<1129::AID-TEA5>3.0.CO;2-2.
• Görmez, E. (2018). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan edebi eserler üzerine bir inceleme. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(30), 4291-4296.
• Güfta, H. & Kan, M . (2011). İlköğretim 7. sınıf Türkçe ders kitabının dil ile ilgili kültür ögeleri açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 239-256. Retrieved from http://dergipark.org.tr/mkusbed/issue/19555/208669
• Gülcan, B. K. (2021). Fen lisesi biyoloji ders kitaplarındaki metaforların, analojilerin ve teleolojilerin incelenmesi (Doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Harrison A.G. (2001). How do teachers and textbook writers model scientific ideas for students? Research in Science Education. 31(3): 401-435. DOI: 10.1023/A:1013120312331.
• Hıdır, M., & Didiş Körhasan, N. (2018). Examination of the analogies in science textbooks and opinions of science educators about the effective use of analogies. Necatibey Faculty of Education Electronic Journal of Science & Mathematics Education, 12(2), 415-453.
• Hodder, I. (2000). The interpretation of documents and material culture. In N. K. Denzin, & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (2nd ed.) (pp.703-715). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Iding M.K. (1997). How analogies foster learning from science texts. Instructional Sci. 25(4):233-253. DOI: 10.1023/A:1002987126719.
• İbret, B. Ü., Avcı, E. K., Karabıyık, Ş., Güleş, M., & Demirci, M. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine göre değerlerin öğretiminde edebî ürünlerin kullanımı, Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(9), 104-124.
• İnan, İ. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerdeki deyim, atasözü ve özdeyişlerin analizi ve Türkçe eğitimine katkıları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Eğitim Bilimleri Enstitiüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Kaymakcı, S. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarında sözlü ve yazılı edebî türlerin kullanım durumu. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (20), 230-255.
• Köse, M. (2022). Evaluation of analogies in science textbooks. Cumhuriyet International Journal of Education, 11(1), 112-126.
• Kuzey, M. (2021). 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Türkçenin söz varlığı. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(41), 3302-3328.
• Martin, M.A. (2003) “It's like… you know”: the use of analogies and heuristics in teaching introductory statistical methods, Journal of Statistics Education, 11:2, DOI: 10.1080/10691898.2003.11910705
• Mayo, J. A. (2008). Guidelines for teaching with analogies. For Teachers of Introductory Psychology, 18(1), 12-16.
• MEB. (2020). Türkçe dersi öğretim programı, MEB Talim ve Terbiye Kurulu Öğretim Programları Daire Başkanlığı, Ankara.
• Mindivanlı Akdoğan, E. , Boztaş, M. & Koç, Y. (2014). T.C. inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan bazı değerlerin atasözleri, deyimler ve görsel öğelerle anlatımı, Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29,159-176.
• Mindivanlı, E., Küçük, B. & Aktaş, B. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerlerin aktarımında atasözleri ve deyimlerin kullanımı, Eğitim ve Öğretim Dergisi,1(3), 93- 102.
• Newton, L. D. (2003). The occurence of analogies in elementary school science books. Instructional Science, 31,353-375.
• Orgill, M., & Bodner, G. M. (2006). An analysis of the effectiveness of analogy use in college‐level biochemistry textbooks. Journal of Research in Science Teaching, 43(10), 1040-1060.
• Orgill, M., and Bodner, G. (2007). Locks and keys: An analysis of biochemistry students‘use of analogies. Biochemical Molecular and Biology Education, 35(4), 244-254.
• Özgürbüz, İ. E. (2013). Coğrafya ders kitaplarındaki analojilerin ve metaforların analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Özmen, H., & Karamustafaoğlu, O. (2019). Eğitimde araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Paatz, R., Ryder, J., Schwedes, H. & Scott, P. (2004). A case study analysing the process of analogy based learning in a teaching unit about simple electric circuits. International Journal of Science Education, 26(9), 1065-1081.
• Richland, L. & E., Simms, N. (2015), Analogy, higher order thinking, and education, Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 6(2), 177-192. https://wires.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/wcs.1336 21.01.2022&YU/
• Saban, A. (2009). Öğretmen adaylarının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 281-326.
• Sancı-Uzun, D. & Furtun, S. (2017). İlkokul Türkçe ders kitaplarının atasözleri açısından değerlendirilmesi ve etkinlik önerileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(63), 665-684. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.13303.
• Schreglmann, S. (2019). Ortaöğretim bilgisayar bilimi ders kitabındaki analojilerin incelenmesi. Ilkogretim Online, 18(4), s.1641-1651.
• Sönmez, Ö. F. (2014). Atasözlerinin sosyal bilgiler programındaki değerler açısından incelenmesi, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks ZfWT, 6(2),101-115.
• Sönmez, V. (2017). Gelecekteki olası eğitim sistemleri ve bazı araştırmalar (Genişletilmiş 4. Baskı). Ankara: Anı.
• Sülükçü, Y. (2018). Ders kitapları incelemesinde karşılaşılan problemler ve incelemenin iyileştirilmesi hususunda bazı öneriler. Ders Kitapları Uluslararası Sempozyumu (DEKUS), 56-69.
• Şahin, F. (2010). Okul öncesinde kavram haritaları – analojiler ve deney. R. Zembat (Ed.), Okul öncesinde özel öğretim yöntemleri içinde (s. 285–314). Ankara: Anı Yayıncılık
• Şeyihoğlu, A. & Özgürbüz, İ. E. (2015). Analysis of analogies in geography textbooks. Education and Science. (40)179, 163-179. doi: http://dx.doi.org/10.15390/EB.2015.2609
• Şeyihoğlu, A., Özgürbüz, İ.E. & Torun, E. (2022). İlköğretim 4-5-6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan analojilerin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 55: 347-375. doi: 10.9779.pauefd.1014279
• Temizkan, M. (2008). Dilin manevi mirası durumundaki atasözü ve deyimlerin öğretimi üzerine bazı değerlendirmeler. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Ankara.
• Thiele, R.B. (1991, October). Analogies in secondary chemistry education textbooks: the authors’ views. Paper presented at the Annual Meeting of the Western Australian Science Education Association, Perth, Western Australia.
• Thiele, R. B., & Treagust, D. F. (1991). Using analogies in secondary chemistry teaching. ERIC Number: ED356137
• Thiele RB & Treagust DF (1994). İkincil kimya ders kitaplarındaki analojilerin doğası ve kapsamı. Öğretim Bilimi, 22(1):61-74. DOI :10.1007/BF00889523.
• Thiele RB & Treagust DF (1995). Analogies in chemistry textbooks. Int. J. Sci. Educ. 17(6):783-795. DOI: 10.1080/0950069950170609
• Toprak, M. & Pekmez E., S. (2011). An analysis of analogies used in secondary chemistry textbooks. Procedia Computer Sci. 3:307-311. DOI: 10.1016/j.procs.2010.12.052
• Uzun, M. (2019). 5.sınıf Türkçe ders kitabının atasözleri ve deyimleri barındırması bakımından incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Ünal, F. & Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1) , 6-24 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/bujer/issue/33864/369372
• Wagenheim, G., Clark, R., & Crispo, A. (2009). Metaphorical mirror: Reflecting on our personal pursuits to discover and challenge our teaching practice assumptions. International Journal of Teaching and Learning in Higher Education, 20(3), 503-509.
• Web 1: https://sozluk.gov.tr/
• Yener, D. (2012). A study on analogies presented in high school physics textbooks. Asia-Pacific Forum on Sci. Learn. Teach. 13(1), 1-17
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma. Seçkin.