Kentsel Yeşil Alan Sistem Kurgulanmasına Yönelik Bir Model Önerisi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 3, 593 - 615, 15.09.2021

Pınar Gültürk Doğruyol , Elif Ebru Şişman

https://doi.org/10.35674/kent.938321

Cited By: 3

Öz

Kentsel alanlar günümüz koşullarına ve zamana göre değişen, yaşayan mekanlardır. Kentsel ortamlarda meydana gelen değişiklikler, öncelikle kentlerin sahip oldukları doğal, kültürel kaynaklarına yansımakta, bu durum da kent halkının fiziksel, psikolojik, sosyal yaşam şeklini yönlendirmektedir. Yaşanabilir kentsel ortamların oluşturulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması, tüm kentlerin ortak bileşenleri olan fiziksel ve doğal bileşenlerinin planlı bir şekilde tasarlanması ile mümkündür. Fiziksel bileşen olan yapılar ve yollar arasında, bağlayıcı bir denge elemanı olan yeşil alanlar, çeşitli araştırmalara konu olmuş; korunmaları, geliştirilmeleri yönünde stratejiler üretilmiştir. Bu çalışmada kapsamlı bir literatür araştırması yapılarak, ulusal ve uluslararası düzeyde yeşil alanlar üzerine yapılan çalışmalar araştırılmış; tanımları, sınıflandırılmaları, işlevleri, planlama politikaları, uygulanmalarına yönelik yasal mevzuatları sentezlenmiş ve tüm kent tiplerine uyarlanabilecek nitelikte yeşil alan sistem modeli geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeşil alan, Yeşil alan sistemi, Kentsel alan

A Model Proposal for Construction of Urban Green Area System

Öz

Urban areas are living spaces that change according to today's conditions and time. Changes that occur in urban environments are primarily reflected in the natural and cultural resources of cities, and this situation directs the physical, psychological and social life style of the urban people. Creating liveable urban environments and ensuring their sustainability is possible by planning the physical and natural components which are common of all cities. Green areas which are a binding balance element among the physical components of buildings and roads have been the subject of various studies and developed strategies to protect and develop them. In this study, by conducting a comprehensive literature research, national and international studies on green areas have been researched; definitions, classifications, functions, planning policies, legal regulations for their implementation synthesized and a green space system model that can be adapted to all city types has been developed.

Anahtar Kelimeler

Green area, Green area system, Urban space

Kaynakça

• Bildiriler: Ayten, A.M., Dede, O.M. ve Yazar, K.H. (2005, Mart 23-25). Kentsel yerleşimlerde yeni gelişen konut alanlarının yer seçiminde eşik analizinin uygulanması ve sonuçları. Deprem Sempozyumunda sunulan bildiri, Kocaeli.
• Çelik, K. ve Aydurmuş, B. (2017, Mayıs 3-6). Kentsel Dönüşüm Alanlarında Uygunluk Analizi. 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayında sunulan bildiri, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ankara.
• Gülçin, D. (2019, Nisan 22-24). Kentsel gelişim sürecinin mekânsal planlama kapsamında peyzaj analizi yöntemleri ile değerlendirilmesi. 2nd International Congress on Engineering and Architecture’da sunulan bildiri, Marmaris, Muğla.
• Mansuroğlu, S., Karagüzel, O. ve Ortaçeşme, V. (2005, Eylül 22-24). Antalya örneğinde kent planlama çalışmalarında biyotop haritalarının önemi. Antalya Yöresinin İnşaat Mühendisliği Sorunları Kongresinde sunulan bildiri, Antalya.
• Yaman, G. ve Doygun, H. (2014, Ekim 22-24). Yeşil alanların kent ekosistemine katkılarının Kahramanmaraş kenti örneğinde incelenmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumunda sunulan bildiri, Isparta.
• Yılmaz, S., Marangoz, A.M., Şekertekin, A., Oruç, M. ve Kutoğlu, Ş.H. (2015, Mayıs 21-23). Uzaktan algılama teknikleri ile Zonguldak ili kentsel gelişiminin izlenmesi ve alternatif yerleşim alanlarının belirlenmesi. TUFUAB VIII. Teknik Sempozyumunda sunulan bildiri, Konya.
• Zengin, M. ve Oğuz, H. (2011, Ekim 26-28). Afşin-Elbistan ilçeleri potansiyel orman alanlarının belirlenmesi. I. Ulusal Akdeniz Çevre ve Orman Sempozyumunda sunulan bildiri, Kahramanmaraş.
• Kitaplar: Ahern, J.F. (2002). Greenways as strategic landscape planning: Theory and application. Wageningen University, 156p, The Netherlands.
• Anonim, (2016). Kentsel tasarım rehberleri cilt II. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayını, ISBN: 978-605-5294-56-4.
• Aysu, E. (2002). Şehir Planlamasında Yoğunluk. T.C. Yıldız Teknik Üniversitesi – Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 127s., İstanbul.
• Breiling, M. ve Ruland, G. (2008). The Vienna green belt: From localised protectio to a regional concept. urban green belts in the twenty-first century, Edited ByMarco Amati, Chapter 9: 167-183.
• Byrne, J. ve Sipe, N. (2010). Green and open space planning for urban consolidation – A review of the literature and best practice. Urban Research Program Griffith University. ISBN 978-1-921291-96-8.
• Howard, E. (1902). Garden cities of to-morrow. Swan Sonnenschein&Co., Ltd. Paternoster Square, London.
• Moughtin, C. ve Shirley, P. (2005). Urban design: green dimensions. Elsevier Linacre House, Jordan Hill, Oxford OX2 8DP, Second Edition, ISBN 0 7506 62077.
• Okumuş, G. (2014). Planlamada analiz teknikleri ve coğrafi bilgi sistemleri. Şehir planlamada analiz ve değerlendirme teknikleri (1. Baskı) içinde (17-31). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Palone, R.S. ve Todd, A.H. (1998). Chesapeake bay riparian handbook: a guide for establishing and maintaining riparian forest buffers. United States Department of Agriculture, 481p, Morgantown.
• Roo, M.D. (2011). The green city guidelines techniques for a healthy liveable city. ISBN: 978-94-91127-00-7 NUR 100.
• Tekeli, İ. (1980). Türkiye'de kent planlamasının tarihsel kökleri. Türkiye’de İmar Planlaması, ODTU Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Yayınları, Derleyen: Tamer Gök, Ankara.
• Makaleler: Akbulak, C. (2010). Analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanımı uygunluk analizi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 557-576.
• Aksoy, A. ve Akpınar, A. (2011). Yeşil alan kullanımı ve yeşil alan gereksinimi üzerine bir araştırma İstanbul ili Fatih ilçesi örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 10(20), 81-96.
• Aksoy, Y. ve Ergun, N. (2009). Kentleşme ve yeşil alan sorunu üzerine bir araştırma İstanbul kenti Bakırköy ilçesi örneği. TÜBAV Bilim Dergisi, 2(4): 426-438.
• Balık, H. ve Duman Yüksel, Ü. (2014). Planlama sürecine iklim verilerinin entegrasyonu. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 7(2): 1-6.
• Barış, M.E. (2005). Kent planlaması, kent ekosistemi ve ağaçlar. Planlama, 4: 156-163.
• Bilgili, B.C. (2013). Çankırı kenti kamusal yeşil alanlarının yeterliliğinin ulaşılabilirlik yönünden değerlendirilmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(2), 21-25.
• Çabuk, S. (2019). Modern Türk şehir planlamasında aktif yeşil alan standardı: Kayseri şehir planlarında zamansal bir inceleme. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 21(2), 280-291.
• Çalışkan, O. (2004). Sürdürülebilir kent formu: derişik kent. Planlama, 3, 33-54.
• Emür, S.H. ve Onsekiz, D. (2007). Kentsel yaşam kalitesi bileşenleri arasında açık ve yeşil alanların önemi – Kayseri/Kocasinan ilçesi park alanları analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1): 367-396.
• Esen, F. ve Avcı, V. (2017). Tunceli ilinde topoğrafik faktörlere göre (yükselti, eğim, bakı) yerleşmelerin ve nüfusun dağılışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(51), 376-389.
• Gürer, T.K. (2016). Tipomorfoloji: Kentsel mekanın yapısını anlamak. İdeal Kent Araştırmaları Dergisi, 18(7), 8-21.
• Hamada, S. ve Ohta, T. (2010). Seasonal variations in the cooling effect of urban green areas on surrounding urban areas. Urban Forestry & Urban Greening, 9:15 – 24. doi:10.1016/j.ufug.2009.10.002.
• Kabisch, N., Strohbach, M., Haase, D. ve Kronenberg, J. (2016). Urban green space availability in European cities. Ecological Indicators, 70:586 – 596. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.02.029.
• Karakuyu, M. (2002). Şehirleşmenin küresel iklim sapmaları ve taşkınlar üzerindeki etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 6: 97-108.
• Kılıçaslan, Ç. ve Özkan, M.B. (2005). Akarsuların Kentsel gelişme - dönüşüm süreci içinde çeşitli kullanımlar yönünden etkileşimlerinin İzmir kenti örneğinde ortaya konulması. Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 42(2): 179-190.
• Kubat, A.S. ve Topçu, M. (2009). Antakya ve Konya tarihi kent dokularının morfolojik açıdan karşılaştırılması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 334-347.
• Kulözü, N. (2016). Bir mekânsal modernleşme öyküsü: Erzurum kenti ve kentsel mekânında ikili dokunun oluşumu. İdeal Kent Araştırmaları Dergisi, 18(7), 22-47.
• Kurt, S. ve Duman, E. (2016). Sakarya ili’nde kentsel gelişim sürecinin arazi kullanımı ve jeomorfolojik birimler üzerindeki etkisinin zamansal değişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 268-282.
• Küçük, V. ve Gül, A. (2005). Isparta kentiçi yol ağaçlandırmaları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(3), 1-9.
• Luca, O., Petrescu, F., Iacoboaea, C., Gaman, F., Aldea, M. ve Sercaianu, M. (2015). Green structure in Romania: the true story. Sustainable Development and Planning VII, 489 – 500. ISSN 1743-3541 (on-line).
• Munkhnaran, S., Bazarkhand, T.S., Chinbat, B. ve Gantulga, G. (2013). Green belt zoning for Ulaanbaatar city. International Journal of Science and Research, 4(5): 2320 – 2324.
• Mutlu, E. ve Varol, Ç. (2016). Sosyo-ekonomik farklılaşma ve mekânsal ayrışma: Bursa metropoliten alanı analizi. Megaron, 12(1), 87-105.
• Özcan, K. (2008). Sürdürülebilir kentsel koruma için açık-yeşil alan etkin bir planlama modeli: Konya kentsel koruma alanı, Türkiye örneği. Ekoloji, 17(68), 43-53.
• Özşahin, E. (2015). Tekirdağ’da kentsel gelişim ve jeomorfolojik birimler arasındaki ilişkinin zamansal değişimi. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(1): 579-602.
• Öztan, Y. (1991). Ankara Kenti’nin 2000’li yıllar için açık ve yeşil alan sistemi olanakları. Peyzaj Mimarlığı Dergisi, 91(2), 32-36.
• Özyavuz, M. (2011). Tekirdağ kent merkezinin zamansal değişiminin uzaktan algılama ile incelenmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1), 65-74.
• Suher, H., Ocakçı, M., Karabay Ayataç, H. ve Ertekin, Ö. (2004). An indicator of sustainable development: Urban identity. ITU A|Z, 1, 26-42.
• Szymanska, D., Lewandowska, A. ve Rogatka, K. (2015). Temporal trend of green areas in Poland between 2004 and 2012. Urban Forestry & Urban Greening, 14, 1009–1016. http://dx.doi.org/10.1016/j.ufug.2015.09.008
• Talay, İ., Kaya, F. ve Belkayalı, N. (2010). Sosyo-ekonomik yapının rekreasyonel eğilim ve talepler üzerine etkisi: Bartın kenti örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(2), 147-156.
• Taş, B. ve Yakar, M. (2010). Afyonkarahisar ilinde yükselti basamaklarına göre arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 57-76.
• Tekel, A. ve Arı, A. (2013). Kentsel yapılı çevrenin oluşumunda aktörler ve aktörler arası ilişkiler üzerine bir değerlendirme: Mardin Artuklu Üniversitesi örneği. Yerel Politikalar, 153-167.
• Tekeş, A. ve Cürebal, İ. (2019). Arazi kullanımı ile yükselti ve eğim özellikleri arasındaki ilişkinin analizi: Şehzadeler (Manisa) ilçesi. Turkish Studies Social Sciences, 14(4), 1-19.
• Turoğlu, H. (2000). Doğal ortam analizi ve düzenleme-planlama çalışmaları. Coğrafya Dergisi, 8, 201-212.
• Tüdeş, Ş. (2011). Planlamada jeolojik eşiklerin değerlendirilmesine ilişkin analitik bir model önerisi-Portsmouth (İngiltere) örneği. Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., 26(2), 273-288.
• Wüstemann, H., Kalisch, D. ve Kolbe, J. (2017). Access to urban green space and environmental inequalities in Germany. Landscape and Urban Planning, 164, 124–131. http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2017.04.002.
• Zülkadiroğlu, D. ve Doygun, H. (2016). Kentsel akarsuların korunmasına yönelik peyzaj planlama ve tasarım ilkeleri geliştirilmesi: Kahramanmaraş kenti örneği. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 6(13), 11-24.
• Raporlar: Anonim, (1983). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. 18113 Sayılı Resmi Gazete.
• Anonymous, (1993). Forest ecosystem management: An ecological, economic, and social assessment. Report of the Forest Ecosystem Management Assessment Team, 1039p.
• Anonymous, (2013). Green urban areas. European Green Capital Award Nantes 2012 2013.
• Ferri, S., Siragusa, A., Pafi, M. ve Halkia, M. (2016). How green are the European cities? Exploring the green European settlement map. A systematic comparison between the Green ESM vs. the UA urban green areas in 300 European cities; EUR 28110 EN; doi:10.2788/52902.
• Hawes, E. ve Smith, M. (2005). Riparian buffer zones: functions and recommended widths. Yale School of Forestry and Environmental Studies. Eightmile River Wild and Scenic Study Committee.
• Chapa, J.M. (2001). Green areas in Spanish urban legislation. european cooperation in the field of scientific and technical research - COST Action C11. Erişim adresi http://www.greenstructureplanning.eu/COSTC11/spain.htm.
• Meriggi, M. (2001). "Green structures" in Italian planning - laws, policies. Challenges. European Cooperation in the field of Scientific and Technical Research - COST Action C11. Erişim adresi http://www.greenstructureplanning.eu/COSTC11/italy.htm.
• Pafi, M., Siragusa, A., Ferri, S. ve Halkia, M. (2016). Measuring the accessibility of urban green areas. A comparison of the Green ESM with other datasets in four European cities; EUR 28068 EN; doi:10.2788/279663.
• Phillips, H. ve Spiers, S. (2010). Green belts: a greener future. A report by Natural England and the Campaign to Protect Rural England.
• Tezler: Akten, M. (2008). Isparta ovasının optimal alan kullanım planlaması üzerine bir araştırma (Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Alkan, Y. (2006). Erdemli kenti mücavir alanı içinde ekolojik kapsamlı alan kullanımı üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Cengiz, B. (2007). Bartın Çayı peyzaj özelliklerinin saptanması ve değerlendirilmesi üzerinde bir araştırma (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çelikyay, S. (2005). Arazi kullanımlarının ekolojik eşik analizi ile belirlenmesi Bartın örneğinde bir deneme (Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çoban, A. (2019). Kentsel gelişmenin ekolojik planlama açısından değerlendirilmesi: Suriyeli sığınmacıların etkisindeki Kilis kenti örneği (Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Demiroğlu, D. (2010). Sivas kent planlarının kentin peyzaj özelliklerine uygunluğunun araştırılması (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ender, E. (2015). Açık alan ve yeşil alan planlaması açısından Bursa kenti için bir model önerisi (Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Erdoğan, Ö. (2017). Ekolojik alan kullanım kararlarının imar planlarına uygunluğunun Kütahya kenti örneğinde irdelenmesi (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gülçin, D. (2018). Yeşil altyapı bağlamında açık/yeşil alan sistemlerinin uygulama olanaklarının araştırılması: Aşağı Büyük Menderes Havzası örneği (Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Güzelmansur, A. (2012). Amik Ovası ve yakın çevresinin sürdürülebilir alan kullanım planlaması (Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Kırkık Aydemir, K.P. (2018). Yavaş kent hareketi üzerinden yaşanabilir aramekân/arayüz geliştirmede bir model önerisi: İstanbul/Beşiktaş-Sinanpaşa Mahallesi örneği (Doktora Tezi), Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Konaklı, N. (2011). Konya Altınapa Baraj Gölü havzası örneğinde optimal alan kullanım planının belirlenmesi (Doktora Tezi), Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Manavoğlu, E. (2013). Antalya kenti yeşil alanlarının çok ölçütlü analizi ve planlama stratejilerinin geliştirilmesi (Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Müftüoğlu, V. (2016). Kentsel tasarım rehberlerinin peyzaj mimarlığı açısından ekolojik çerçevede irdelenmesi üzerine bir yöntem araştırması (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Olgun, R. (2018). Niğde kenti açık ve yeşil alanlarına yönelik stratejik hedeflerin belirlenmesi ve planlama stratejilerinin geliştirilmesi (Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Öztürk, B. (2004). Kentsel açık ve yeşil alan sistemi oluşturulması: Kayseri kent bütünü örneği (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yeşil, M. (2010). Tozanlı Havzası Tokat-Almus ilçesi ekolojik temelli kırsal peyzaj planlaması (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Zengin, M. (2007). Ardahan Kura Nehri ve yakın çevresi alan kullanımlarının belirlenmesi ve optimal alan kullanım önerileri (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Web Siteleri: Anonim, (2012). Planlamada yoğunluk. Erişim adresi https://slideplayer.biz.tr/slide/14720181/#:~:text=1%20PLANLAMADA%20YOGUNLUK%20Kent%20bilimleri,konut%20birimi%20say%C4%B1s%C4%B1%E2%80%9D%20olarak%20tan%C4%B1mlanmaktad%C4%B1r.
• Anonim, (2018). Toprak ve Arazi Sınıflaması Standartları Teknik Talimatı. Erişim adresi https://www.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Mevzuat/Talimatlar/ToprakAraziSiniflamasiStandartlariTeknikTalimativeIlgiliMevzuat_yeni.pdf
• Anonymous, (2001). The green heart region up to 2050 three scenarios for the green heart region. Erişim adresi https://www.rivm.nl/bibliotheek/digitaaldepot/greenheartregion.pdf
• Anonymous, (2002). Planning policy guidance 17: Planning for open space, sport and recreation. Erişim adresi http://www.communities.gov.uk/documents/planningandbuilding/pdf/ppg17.pdf
• Anonymous, (2012). The green city ındex. A summary of the Green City Index research series. Siemens AG Corporate Communications and Government Affairs. Erişim adresi https://assets.new.siemens.com/siemens/assets/api/uuid:cf26889b-3254-4dcb-bc50-fef7e99cb3c7/gci-report-summary.pdf
• Anonymous, (2014). Scientific foundation for shaping riparian buffer protection regulations. Pennsylvania Land Trust Association, Brandywine Conservancy Erişim adresi https://conservationtools.org/guides/132-a-scientific-foundation-for-shaping-riparian-buffer-protection-regulations
• Anonymous, (2017). Green wedge review. Leicester City Council. Erişim adresi https://www.leicester.gov.uk/media/183612/green-wedge-review.pdf
• Anonymous, (2019a). http://www.worldcitiescultureforum.com/data/of-public-green-space-parks-and-gardens
• Anonymous, (2019b). https://www.wien.info/en/sightseeing/green-vienna/green-spaces-and-recreation-areas
• Cahasan, P. ve Clark, A.F. (2004). Copenhagen, Denmark. 5 finger plan. Erişim adresi http://depts.washington.edu/open2100/Resources/1_OpenSpaceSystems/Open_Space_Systems/copenhagen.pdf
• Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt (2013). Availability of public, near residential green space. Erişim adresi http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/eda605 01.htm