Darende/Balaban Geleneksel Yerleşim Dokusunda Biyofilik Tasarım İzlerinin İrdelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 3, 560 - 577, 15.09.2021

Nihal Arda Akyıldız , Tuba Nur Olğun

https://doi.org/10.35674/kent.983117

Cited By: 3

Öz

Biyofilik tasarım, pek çok disiplin tarafından ele alınan yeni, çok yönlü ve zengin bir yaklaşımdır. Bu disiplinlerden biri de mimarlık olup, insanın doğaya ve doğada bulunan canlılara karşı hissettiği doğuştan gelen içgüdüsel/duygusal bağın yarattığı yakınlığın mekânsal talepleri biçimlendirmesiyle ilgilenmektedir. Ekoloji ve sürdürülebilirlik konularıyla ilgili çalışmalara da referans olan biyofilik tasarım, yapılı çevrelerde insan-doğa etkileşiminden istifade ederek mimarlık alanında doğanın yararlı etkilerinin sürdürülmesine imkân sağlayan bir tasarım anlayışına sahiptir. Yapı tasarımı ve uygulamaları sürecinde giderek daha önemli hâle gelen biyofilik tasarım anlayışı, yalnızca kentlerin modern mimari yapılarını değil; geleneksel yapılar ve bunların oluşturduğu yerleşim dokularını da şekillendirme kapasitesine sahiptir. Geleneksel dokuların iklim, topografya ve çevresel değerlerin referans alınarak oluşturulması, aslında bu bölgelerde biyofilik tasarım anlayışının yaratılmasında ve sürdürülmesinde bazı avantajlar sağlamaktadır. Ancak bazı geleneksel yerleşim alanlarında bu yaklaşımın izlerinin korunarak günümüze ulaştırılabildiği, bazılarında ise büyük oranda göz ardı edildiği ve yok olduğu gözlemlenmektedir. Bu bağlamda yapılan çalışmanın amacı, doğa-insan etkileşiminin sürdürülmesi, insan sağlığı ve iyiliği için doğal unsurların korunmasına yönelik yaşanan sorunlara dikkati çekmek üzere, geleneksel yerleşim alanlarındaki biyofilik tasarım izlerinin tespitinin, irdelenmesinin ve korunmasının değerini ve önemini vurgulamaktır. Çalışma kapsamında, günümüze birçok mimari niteliğiyle korunarak ulaşabilen ve özellikle kerpiç malzeme kullanımının öne çıktığı, Malatya ilinin Darende ilçesine bağlı olan Balaban geleneksel yerleşimi irdelenmiştir. Bu anlamda yöntem olarak öncelikle biyofilik tasarıma ve Balaban’a dair literatür irdelenmiştir. Ardından alan çalışmalarının da ışığında, yerleşim dokusunda ve geleneksel yapılar özelinde tespit edilebilen biyofilik tasarım izleri ortaya koyulmuş ve konu, koruma bağlamında değerlendirilmiştir. Elde edilen verilerle, günümüzün biyofilik tasarım yaklaşımları için ilham kaynağı olabilecek unsurlarına vurgu yapılmış ve bu bağlamda geleneksel yerleşimlerin korunmasının gerekliliğine vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Biyofilik tasarım, geleneksel yerleşimler, Darende, Balaban, koruma.

Investigation of Biophilic Design Traces in Darende - Balaban Traditional Settlement Texture

Öz

Biophilic design is a new, versatile and rich approach that has been taken up by many disciplines. One of these disciplines is architecture and it deals with the shaping of spatial demands of the closeness created by the innate instinctive/emotional bond that people feel towards nature and the living things in nature. Biophilic design, which is also a reference to studies on ecology and sustainability, has a design approach that allows the continuation of the beneficial effects of nature in the field of architecture by making use of the human-nature interaction in the built environments. The concept of biophilic design, which has become more important in the process of building design and implementation, not only covers modern architectural structures of cities; it also has the capacity to shape traditional structures and the settlement patterns they create. The creation of traditional textures with reference to climate, topography and environmental values actually provides some advantages in creating and maintaining a biophilic design approach in these regions. However, it is observed that in some traditional settlements, the traces of this approach can be conserved, while in others it is largely ignored and disappeared. In this context, the aim of the study is to emphasize the value and importance of detecting, examining and conserving the traces of biophilic design in traditional settlements in order to draw attention to the problems experienced in maintaining the nature-human interaction and protecting the natural elements for human health and well-being. Within the scope of the study, the traditional settlement of Balaban, which is connected to the Darende district of Malatya province, which has survived to the present day with its many architectural qualities and where the use of mudbrick materials stands out, has been examined. In this sense, the literature on biophilic design and Balaban was examined as a method. Then, in the light of field studies, traces of biophilic designs that can be detected in the settlement pattern and traditional buildings were revealed and the subject was evaluated in the context of conservation. With the data obtained, the elements that can be a source of inspiration for today's biophilic design approaches have been emphasized and the necessity of conserving traditional settlements has been revealed in this context.

Anahtar Kelimeler

Biophilic design, traditional settlements, Darende, Balaban, conservation.

Kaynakça

• Aklanoğlu, F. (2009). Geleneksel Yerleşmelerin Sürdürülebilirliği ve Ekolojik Tasarım: Konya-Sille Örneği. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akyıldız, N. A. ve Olğun, T. N. (2020). Geleneksel Yapılarda Yaşlı ve Engelli Erişilebilirliğinin İrdelenmesi: Malatya-Balaban Geleneksel Evleri Örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Özel Sayı (1), 31-48.
• Aytaç, İ. ve Bahçeci, F. (2018). Geleneksel Balaban Evlerinin Mimari ve Yapısal Özellikleri. Social Sciences, 13(2), 85-118.
• Batur, A. ve Öymen Gür, Ş. (2005). Doğu Karadeniz’de Kırsal Mimari. Milli Reasürans, İstanbul.
• Bayraktaroğlu, Ö. E. (2014). Mimarlıkta Ekosistem Düşüncesiyle Tasarlamak. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bektaş, Cengiz (2001). Halk Yapı Sanatı. Literatür Yayıncılık, İstanbul.
• Beyhan, F., Selçuk Arslan, S. ve Genç, G. (2018). Biyofilik Kavramının Tarihi Binalar Bağlamında Değerlendirilmesi: Tokat Mustafa Ağa Hamamı. The Journal of International Social Research, 11(58), 363-372.
• Brown, D.K., Barton, J.L. and Gladwell, V.F. (2013). Viewing Nature Scenes Positively Affects Recovery of Autonomic Function Following Acute Mental Stress. Environmental Science & Technology, 47(11), 5562–5569.
• Browning, W.D., Ryan, C.O. and Clancy, J.O. (2014). 14 Patterns of Biophilic Design. Terrapin Bright Green, LLC, New York.
• Çorakçı, R. E. (2016). İç Mimarlıkta Biyofilik Tasarım İlkelerinin Belirlenmesi. Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Fromm, E. O. (1964). The Heart of Man. Harper & Row Paper Back Edition Publisher, New York.
• Genç, G., Selçuk, S.A. ve Beyhan, F. (2018). Biyofilik Kavramının Tarihi Binalar Bağlamında Değerlendirilmesi: Tokat Mustafa Ağa Hamamı. The Journal of International Social Research, 11(58), 363-372.
• Gezer, H. (2013). Geleneksel Safranbolu Evlerinin Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 12(23), 13-31.
• Heerwagen, J. ve Orians, G. (1993). Biophilia Hypothesis. Island Press, Washington DC.
• Ikei, H., Komatsu, M., Song, C., Himoro, E. ve Miyazaki, Y. (2014). The physiological and psychological relaxing effects of viewing rose flowers in office workers. Journal Physiological Anthropology, 33, 1-5.
• Kaya, H. ve Arslan Selçuk, S. (2018). Biyofilik Tasarım ve İyileştiren Mimarlık: Sağlık Yapıları Üzerine Bir Değerlendirme. EJONS International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences, 2(3), 35-47.
• Kayıhan, K.S., Güney, S.Ö. ve Ünal, F.C. (2017). Biophilia as the Main Design Question in Architectural Design Studio Teaching. Megaron, 13(1), 1-12.
• Kellert, S.R. (1997). Kinship to Mastery: Biophilia in human evolution and development. Washington: Island Press.
• Kellert, S.R. (2005). Building for Life: Designing and Understanding the Human-Nature Connection. Island Press, Washington DC.
• Kellert, S.R. ve Wilson, E. (1993). The Biophilia Hypotesis. Island Press, Washington DC.
• Koca, F. (2015). Türkiye’de Geleneksel Yerleşim Örüntülerinin Özgün Karakter ve Kültürel Mirasını Koruma Anlayışına Ontolojik Bir Yaklaşım. Planlama, 25(1), 32-43.
• Lynch, K. (2014). Kent İmgesi. (İ. Başaran, Çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Meydanoğlu, K., Gülten, A. ve Akyıldız, N.A. (2020). Doğayla Gelen İyilik: Biyofilik Tasarım. III. Uluslararası Mardin Artuklu Bilimsel Araştırmalar Kongresi, 1, 271-277.
• Muşkara, Ü. (2017). Kırsal Ölçekte Geleneksel Konut Mimarisinin Korunması: Özgünlük. SEFAD, 37, 437-448.
• Nieuwenhuis, M., Knight, C., Postmes, T. ve Haslam, S.A. (2014). The relative benefits of green versus lean office space: three field experiments. Journal of Experimental Psychology Applied, 20(3), 199-214.
• Olğun, T. N. (2021). Malatya Yöresi Kırsal Kerpiç Mimari Mirasın Nitelikleri, Koruma Sorunları ve Öneriler. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Özdoğan, M. (1996), Kulübeden Konuta: Mimaride İlkler. (Y. Sey, Ed.), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 19-30.
• Ryan, C.O., Browning, W.D., Clancy, J.O., Andrews, S.L. ve Kallianpurkar, N.B. (2014). Biophilic Design Patterns: Emerging Nature-Based Parameters for Health and Well-Being in the Built Environment. Archnet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 8(2), 62-76.
• Schultz, C. N. (1979). Genius Loci. Towards a Phenomenology of Architecture. Rizzoli, New York.
• Sözen, M. (2017). Doğu Anadolu’da İlginç Bir Yerleşme Balaban ve Anıtları. Malatya/Darende Balaban ve Aşağıulupınar, (K. K. Eyüpgiller, Ed.), Babil Basım, İstanbul.
• Şenozan, M.I. (2018). İnsan - Mekan - Doğa Etkileşiminin Sürdürülebilir Bir Öğretisi Olarak Biyofilik Tasarım. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşek Tolacı, S. ve Hürmüzlü, B. (2020). Isparta’nın Somut Olmayan Kültürel Mirası; Isparta’da Kerpiç ve Yaşam. (M. Genç ve B. Hürmüzlü, Ed.), Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, No:110. Isparta.
• Tawayha, FA., Braganca, L. ve Mateus, R. (2019). Contribution of the Vernacular Architecture to the Sustainability: A Comparative Study Between the Contemporary Areas and the Old Quarter of a Mediterranean City. Sustainability, 11(3), 895-896.
• Ulrich, R. S. (1984). View Through a Window May Influence Recovery From Surgery. Science, 224 (4647), 420-421.
• URL 1 14.08.2021 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf adresinden erişildi
• URL 2 14.08.2021 tarihinde http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr/TBBBooks/472.pdf adresinden erişildi
• URL 3 14.08.2021 tarihinde https://www.safranboluevleri.net/safranbolu-evlerinin-mimari-ozellikleri-nelerdir/ adresinden erişildi
• URL 4 14.08.2021 tarihinde https://www.turktoyu.com/kubbeli-harran-evleri adresinden erişildi
• URL 5 14.08.2021 tarihinde https://avciarchitects.com/tr/mimarligin-gelecegi-organik-mimarlik/harran-evleri-mimdap/ adresinden erişildi
• URL 6 14.08.2021 tarihinde https://malatya.ktb.gov.tr/TR-58273/darende.html adresinden erişildi
• URL 7 14.08.2021 tarihinde https://earth.google.com/web/adresinden erişildi
• URL 8 14.08.2021 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/egitim/haritalar/malatya-haritasi-malatya-ilceleri-nelerdir-malatya-ilinin-nufusu-kactir-kac-ilcesi-vardir-6311205 adresinden erişildi
• Wilson, E.O. (1996). In Search of Nature. Harvard University Press, Washington DC.