Elazığ Ermeni Protestan Kilisesi Restitüsyon Projesi ve İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 2, 707 - 726, 15.06.2022

Mustafa Yeğin , Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.35674/kent.1050427

Öz

Elazığ’da 1990 yılına kadar un fabrikası olarak kullanılan Ermeni Protestan Kilisesi, İstanbul Ermeni Patrikhanesi yetkililerinden ve Ermeni Patriği II. Masrup Matrupyan’dan sağlanan bilgilerde, 1904 yılında Elazığ’da yaşayan Hıristiyan Ermeniler tarafından inşa edildiği ifade edilmektedir. Elazığ şehir merkezinde dört farklı yönden yollarla çevrili yaklaşık 10.000 m2lik bir arsa üzerinde yer alan Protestan Kilisesi, günümüzde yarı yıkık ve metruk durumdadır. Söz konusu arsanın kuzey bölümü, Elazığ Belediyesi’nin 2004 yılında yaptığı imar plan değişikliği ile belediyeye tahsis edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ermeni Protestan Kilisesi’nin yapıldığı tarihten günümüze kadar geçirdiği aşamaları belirlemek ve analoji yoluyla hazırlanan bir restitüsyon projesine uygun öneriler sunmaktır. Çalışma kapsamında, Ermeni Protestan Kilisesi’nin özgün durumuna ilişkin belgelere ulaşmak için literatür taramasından elde edilen yazılı ve görsel kaynaklar taranmış olup benzer niteliklere sahip dönem yapıları da incelenmiştir. Bu bağlamda tarihi yapıya ait plan yerleşimi, cephe düzenlemesi, örtü sistemi, çan kulesi, süslemeler, malzemeler ile yapım tekniğinin analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır. Ermeni Protestan Kilisesi, doğu-batı aksında yerleştirilen dikdörtgen plan şeması ile üç katta düzenlenmiştir. Kilise giriş kapısı yapının batı cephesinde yer alır. Bodrum katına ulaşım ise yapının güneybatı köşesindeki tek kollu taş merdiven yardımıyla sağlanır. Kilisenin orkestra korosunun yer aldığı mekân ise üst katta bulunur ve yapı içerisindeki merdiven yardımıyla ulaşılır. Üzerinde kitabe bulunmayan Ermeni Protestan Kilisesi’nin dikdörtgen plan şemalı yapısı, köşelerde kırma çatısı ve ortada sekizgen formlu üst külahı bulunmaktadır. Çatının batı bölümünün ortasında kare planlı çan kulesi yer almaktadır. Dış cephede tezyinat ve bezeme gibi özel süslemeler yalın detaylara sahiptir. Zemin katta moloz taş ve yonu, beden duvarlarının örgüsünde ise tuğla malzeme kullanılmıştır. Bağlayıcı malzeme olarak ise kireç harcı kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada analizi ve değerlendirilmesi yapılan, Ermeni Protestan Kilisesi’ne ait restitüsyon ve restorasyon projeleri Dr. Mimar Şahabettin Öztürk tarafından hazırlanmış olup Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elazığ Ermeni Protestan Kilisesi, Çan Kulesi, Apsis, Tuğla Duvar, Kubbe.

Elazığ Armenian Protestant Church Restitution Project and Its Scrutiny

Öz

The Protestant Church in the city center of Elazığ is located on a plot of approximately 10,000 m2. Today, the church is in a semi-ruined location. Four aspects of the plot, including the Armenian Protestant Church, are surrounded by roads. In the reconstruction plan change made by Elazığ Municipality in 2004, the northern part of the land was allocated to the municipality. Armenian Protestant Church to the present day from the date of original written and visual sources to determine the stages and the state regarding the document scanned, with similar attributes as a result of the data obtained and literature review investigation of the term structure in the light of restitution by way of analogy, a proposal has been prepared. The lack of special details such as decoration and decoration on the exterior made restitution work easier. The Armenian Protestant Church has no inscription on it. Repair projects prepared by Diyarbakır cultural assets Protection Regional Board Directorate have been approved. Of the Armenian Patriarchate officials of Constantinople and the Armenian Patriarch II. According to the statement of Masrup Matrupyan, it is understood that the structure was built by Armenians living in Elazığ in 1904. The Armenian Protestant church was used as a flour mill until 1990. The Armenian Protestant Church has a rectangular layout. The structure, consisting of three floors, is placed on the floor in an east-west direction. The church entrance section is located in the western section of the structure. Access to the basement of the church is provided by the help of a single-arm stone staircase located in the southwest corner of the building. Another staircase in the building leads to the upper floor. This section on the upper floor was used as the church's orchestra choir venue. The roof of the rectangular structure is formed by a hipped arrangement at the corners and an octagonal upper cone in the middle. In the middle of the western section of the roof is a square-planned bell tower. The ground floor was constructed of stone and rubble, while the body walls were constructed of brick. It is observed that lime mortar is used as binding material. Restitution and implementation projects of the Armenian Protestant Church It was prepared by architect Şahabettin Öztürk and approved by the relevant board.

Anahtar Kelimeler

Elazığ Armenian Protestant Church, Bell Tower, Apse, Brick Wall, Dome.

Kaynakça

• Öztürk, Ş., (2006). Elazığ Ermeni Protestan Kilisesi Koruma Projesi Raporu, Elazığ.
• Öztürk Ş., (2007). Elazığ Eski Hükümet Binası, Uluslararası Türk Sanatı ve Arkeolojisi Sempozyumu (Konya Kitabı X) Konya, s. 524-536.
• Öztürk Ş., (2011). Elazığ Merkez Protestan Ermeni Kilisesi , TOYKON 2011 Tarihi Yapılar Koruma ve Onarım Sempozyumu, İSTANBUL, TÜRKIYE, 26-29 Ekim 2011, s.525-525.
• Öztürk Ş., (2011). Elazığ Protestan Ermeni Kilisesi, Yıldız Üniversitesi 100. Yıl Tarihi Yapıların Koruma ve Onarım Sempozyumu TAYKON, İstanbul, s. 567.
• Öztürk Ş., Çoşkun M., (2014). Geleneksel Harput ve Elazığ Evleri, Elazığ, s.166-210.