A Lost Cultural Value: Fuad Pasha Garden

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 3, 1422 - 1438, 26.09.2022

Drahşan Uğuryol

https://doi.org/10.35674/kent.1020062

Öz

In the Ottoman period, designs rich in plants and architectural elements were used in the gardens of civilian residences like manors, mansions and seaside residences as well as royalty structures such as palaces and pavilions in Istanbul. Unfortunately, most of the high esthetic value gardens of such civilian residences could not be protected. Those gardens are significant in terms of showing the taste of their designers and the design approaches of the civilian residence gardens of the period. One of these disappeared featured gardens of this type is the garden built in the late 19th century in the Fenerbahce neighborhood of Kadıkoy district in Istanbul by and named after Müşir Fuad Pasha, who in his long life witnessed all four of the Sultan Abdülaziz, Sultan Abdülhamid, Constitutional Monarchy and Republic periods and was assigned various military and political duties. Fenerbahçe neighborhood, whose history dates back to the ancient periods, experienced its brightest days during the reign of Abdulhamid II, and became a popular recreation spot, and the locals and foreigners lived here in mansions with beautiful gardens. In this period, Fuad Pasha's garden, located in Fenerbahce neighborhood, became a memorable garden with its design, construction process, and the events organized in it. Although the garden of Fuad Pasha could not be saved from extinction, it has been possible to identify its design features and the changes it underwent in the historical process from the written sources, archival documents, a historical photograph and an old map showing the garden plan, and also from the narratives of old residents of the locality. Thus, it is aimed to bring to the literature the characteristics of a qualified Ottoman Garden non-existing today, belonging to an important civil residence in Istanbul. The research shows that Fuad Pasha first had a garden built and built structures for needs. When we look at the design features of the garden, it is understood that a formal garden design is seen in front of the unfinished Fuad Pasha mansion, while this design gains an informal structure in the other parts of the garden.

Anahtar Kelimeler

Historical gardens, Fuad Pasha, Ottoman Gardens, Fenerbahçe, Historical environment

Kaybolan Kültürel Bir Değer: Fuad Paşa Bahçesi

Öz

Osmanlı döneminde İstanbul’da saray ve kasır gibi saltanat yapılarının yanı sıra köşk, konak, yalı gibi sivil konutların bahçelerinde de bitkisel ve mimari elemanlarca zengin tasarımlar uygulanmıştır. Bu tür sivil konutların yüksek estetik değere sahip bahçelerinin çoğu maalesef korunamamıştır. Söz konusu bahçeler yaratıcılarının zevkini ve dönemin sivil konut bahçelerindeki tasarım anlayışını göstermesi bakımından önemlidir. Kaybolan bu tür nitelikli bahçelerden biri; uzun ömrü sayesinde Sultan Abdülaziz, Sultan Abdülhamid, Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerine şahitlik eden ve çeşitli askeri ve siyasi görevler almış olan Müşir Fuad Paşa’nın, 19. yüzyılın sonlarında İstanbul’un Kadıköy ilçesi Fenerbahçe semtinde inşa ettirmiş olduğu ve kendi adıyla anılan bahçedir. Tarihi antik dönmelere kadar uzanan Fenerbahçe semti II. Abdülhamid döneminde en parlak günlerini yaşayarak halkın rağbet ettiği bir mesire yeri haline gelmiş, yerli ve yabancılardan oluşan semt halkı burada birbirinden güzel bahçeli köşkler içerisinde yaşamışlardır. Bu dönemde Fenerbahçe semtinde yer alan Fuad Paşa’nın bahçesi hem tasarımı, hem inşa süreci, hem de içerisinde gerçekleştirilen etkinlikleri ile hafızalarda yer edinen bir bahçe olmuştur. Her ne kadar Fuad Paşa’nın bahçesi yok olmaktan kurtulamamışsa da bahçe hakkında bilgi veren yazılı kaynaklar, arşiv belgeleri, eski bir fotoğraf, eski bir haritada gösterilen bahçe planı ve semtin eski sakinlerinin anlattıkları doğrultusunda söz konusu bahçenin tasarım özelliklerini, tarihsel süreç içinde geçirdiği değişiklikleri tespit etmek mümkün olmuştur. Böylelikle İstanbul’da Osmanlı dönemine tarihlenen ve bugün mevcut olmayan önemli bir sivil bir konuta ait nitelikli bir bahçenin özelliklerinin literatüre kazandırılması amaçlanmıştır. Yapılan araştırma Fuad Paşa’nın öncelikle bir bahçe inşa ettirdiğini içine ise ihtiyaca yönelik yapılar oluşturduğunu göstermektedir. Bahçenin tasarım özelliklerine baktığımızda ise tamamlanamayan Fuad Paşa Köşkü’nün önünde formal bir bahçe düzeni görülürken bu düzen bahçenin diğer kısımlarında informal bir yapı kazandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Bahçeleri, Tarihi Bahçeler, Fuad Paşa, Fenerbahçe, Tarihi Çevre

Kaynakça

• Alus, S. M. (1950). Fener yolunda eski Fuat Paşa bahçesinden ilhamlar. Taha Toros Arşivi, Dosya No: 80-Fenerbahçe. Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/2375
• Alus, S. M. (1949). Fenerbahçeyi Dolaşırken. Taha Toros Arşivi, Dosya No: 80 Fenerbahçe. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11498/2367
• Alus S. M. (1953). Gördüklerim Duyduklarım Anadolu Yakasındaki Eski Büyük Köşkler Kimindi 4. Taha Toros Arşivi, Dosya No: 120-Köşkler, Konaklar, Kasırlar, Yalılar. Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/4600
• Aktepe, M. (2011). İstanbul Fenerbahçesi hakkında bazı bilgiler. Tarih Dergisi, 32, 349-372. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutarih/issue/9604/119886
• Artan, T. (1993). Fener Köşkü. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde. (Cilt 3, ss. 282-283). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Atıf Hüseyin Bey. (1994) Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri, Yay. Haz. Metin Hülagü, İstanbul: Pan Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, TS.MA.e./ 1055-4
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, ML.EEM./128-42
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, ML.EEM./122-100
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, ML.EEM./123-88
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, DH.EUM.SSM./ 39-41
• Criss, B. (1994). İşgal Altında İstanbul 1918–1923, İstanbul: İletişim yayınları.
• Çınar, S., Kırca, S., (2010) Türk Kültüründe Bahçeyi Algılamak, Journal of the Faculty of Forestry, İstanbul University, 60 (2), 59- 68.
• Dadyan, S. (2013). Dört Devre Şahitlik Etmiş Bir Osmanlı Paşası Müşir Deli Fuat Paşa, Toplumsal Tarih, 229, 22-28.
• Eldem S. H. (1976). Türk Bahçeleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Milli Eğitim Basımevi.
• Ekdal, M. (1987). Bir Fenerbahçe Vardı, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Erdoğan, M. (2004). İstanbul’un “Has Bahçe” ve Bahçeleri, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 90, 101-108.
• Erkal, M. (2005). Kapalı hayat kutusu Kadıköy konakları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evyapan G. (1972). Eski Türk bahçeleri ve özellikle eski İstanbul bahçeleri, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Gököz, G. (2013). Fenerbahçe Semti'nde 19. Yüzyılda İnşa Edilen Sayfiye Köşklerinin İncelenmesi ve Koruma Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Gülersoy Ç., (1998). Resimlerle Tarihte Fenerbahçesi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul.
• Hür, T. (1993). Fenerbahçe. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde. (Cilt 3, ss. 283-285). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• İlhan Köksal, Nermin Köksal görüşmesi, 10 Ekim 2020.
• İhsan, A. (1931). Müşir Fuat Paşa. Taha Toros Arşivi, Dosya No: 56 Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/30764/001640678010.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Karateke, H. (2004). Padişahım Çok Yaşa!, İstanbul: Kitap Yayınları.
• Koçu, R. E. (1971). Fuad Paşa. İstanbul Ansiklopedisi içinde, (Cilt 11, ss. 5849-5850).
• Mayakon, İ, M, (2010) Yıldız’da Neler Gördüm?, İstanbul: Dby Yayınları. Erişim adresi: https://turuz.com/storage/her_konu-2018/2797-Yildizda_Neler_Gordum-Ismayil_Mushtaq_Mayakon-1940-212s.pdf
• Özbilgen, E. (2008). Fuat Paşa (Deli). Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi içinde. (Cilt 1 ss. 466).
• Tahsin Paşa, (1931). Abdülhamit ve Yıldız Hatıraları, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi. Erişim adresi: file:///C:/Users/drah%C5%9Fan/Downloads/Tahsin%20Pa%C5%9Fa%20%20Y%C4%B1ld%C4%B1z%20Hat%C4%B1ralar%C4%B1.pdf.
• Uğuryol, D. (2020). İstanbul’daki Tarihi Bahçeler ve Mimari Elemanlarının Koruma Sorunlarının Saray ve Kasır Bahçeleri Özelinde Değerlendirilmesi, ODTÜ Mimarlık Dergisi, 37/1, 226.
• Uğuryol, D. (2018). İstanbul’un Tarihi Bahçeleri ve Mimari Elemanlarının Koruma Sorunları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yazıcıoğlu, Z. (2011). 1950‐1970'lerde İstanbul'da Konut Mimarisi: Bağdat Caddesi Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldız, M. (2014). Osmanlı Hasbahçelerinin Sultanı: Sultaniye Hasbahçesi, Belleten, Sayı: 282, Cilt: LXXVIII, 547-597.